شعار سال: قد کشیدن سیتی‌سنتر آن هم درست وسط بافت تاریخی شهر، مخدوش شدن حریم «قلعه‌دختر» و «قلعه‌اردشیر»، ساخت هتل و تله‌کابین در «شیوشگان» و ده‌ها نمونه دیگر، مثال‌هایی از نادیده‌گرفتن تمدن گذشتگان در این استان است. شدت‌گرفتن تخریب این آثار در طول سال‌های اخیر باعث شد تا بالاخره میراث‌دوستان این استان با راه‌اندازی کارزار مردمی در آخرین روز‌های فروردین‌ماه امسال صدای شیون تمدن رو به نابودی‌شان را طی نامه‌ای به گوش روسای قوای قضاییه و مقننه و وزارت میراث‌فرهنگی برسانند تا شاید از این طریق بتوانند سایه مرگ را از آثار این استان دور کنند، اما در میدان عمل، تخریب و تعرض به حدود آثار تاریخی این استان چه با کارزار و چه بدون آن تمامی ندارد و امروز دغدغه تازه میراث‌دوستان کرمانی در کنار همه نگرانی‌هایشان، حفظ حریم قلعه‌نفر در اختیارآباد است.


ماجرای تعرض به حریم قلعه‌نفر اختیارآباد که در مجاورت باغ فتح‌آباد و در پنج کیلومتری بیرون شهر کرمان قرار دارد، از دی‌ماه سال گذشته شروع شد؛ زمانی که میراث‌دوستان این استان اعلام کردند در نزدیکی این قلعه برای لوله‌گذاری خط‌کشی شده و قرار است دوباره تعرضی به آثار تاریخی و حریم آن‌ها صورت گیرد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان که تازه از اجرای پروژه باخبر شده بود، مخالفت خود را با آن اعلام و تاکید کرد که از انجام هرگونه عملیات عمرانی در حریم و حاشیه این قلعه جلوگیری شده است. حالا، اما چهار ماه از آن زمان می‌گذرد و در حالی که گمان می‌رفت پروژه به‌طور کامل تعطیل شده یا تغییر مسیر داده باشد، این بولدوزر‌ها و بیل‌های مکانیکی هستند که زمام امور را به دست گرفته و در روز‌های گرم کرمان، تلاش می‌کنند تا لوله‌ها را زیر خروار‌ها خاک مخفی کنند.

امید ابراهیمی، مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان درباره تداوم فعالیت‌های عمرانی در اطراف قلعه‌نفر اختیارآباد که در سال ۸۳ ثبت ملی هم شده است، به ما می‌گوید: چند ماه پیش خط‌کشی برای جاسازی لوله‌ها در اطراف این قلعه انجام شده بود، اما متاسفانه می‌بینیم که طی این مدت بدون استعلام از اداره کل میراث‌فرهنگی استان، عملیات خاکبرداری برای جاسازی لوله‌ها شروع شده و فعالیت‌های عمرانی همچنان ادامه‌دارد.

سکوت دستگاه‌های متولی و انتشار خبر پروژه ۴۳ کیلومتری خط انتقال گاز که از غرب اختیارآباد می‌گذرد، باعث شد تا برخی لوله‌های موجود در منطقه را مربوط به پروژه انتقال گاز بدانند و بر نگرانی‌شان بابت جاگذاری لوله‌های گاز و خطرات احتمالی برای آثار تاریخی منطقه افزوده شود؛ نگرانی‌ای که با پیگیری ما کمی از شدت آن کاسته شد، زیرا روشن شد که پروژه مربوط به یکی دیگر از سازمان‌های خدماتی است. هرچند در اصل ماجرا یعنی تعرض به حریم آثار تاریخی منطقه تفاوتی نمی‌کند، چراکه به گفته مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان، در این منطقه سه بنای تاریخی باغ فتح‌آباد، قلعه تاریخی نفر که ثبت ملی شده و یک حمام تاریخی (از دوران قاجاریه) وجود دارد و با توجه به جاگذاری لوله‌ها در نزدیکی و حریم آثار، آن‌ها به‌ویژه حمام در معرض آسیب قرار گرفته‌است. به‌ویژه آن‌که لوله‌ها حدود هفت متری حمام و ۲۰ متری قلعه در زمین جاگذاری می‌شوند و از آنجا که زمین منطقه برای کار گذاشتن لوله‌ها سه تا چهار متر کنده شده، لرزه‌های ناشی از آن می‌تواند آسیب‌های جدی به این بنا‌ها وارد کند، در حالی که این امکان وجود داشت خط لوله از فاصله ۵۰ متری این منطقه و بدون هیچ مشکلی بگذرد.

به گفته ابراهیمی، در اطراف قلعه‌نفر، آثار تاریخی دیگری هم وجود دارد که ثبت ملی نشده‌اند، اما از ارزش تاریخی بالایی برخوردارند و لوله‌های طرح مذکور از کنار آن‌ها هم می‌گذرد. انتخاب چنین مسیری نشان می‌دهد که مسؤولان این پروژه اصلا توجهی به آثار تاریخی نداشته و ندارند.

در کرمان پهناور با داشتن ۷۰۰۰ اثر تاریخی شناخته‌شده، پروژه‌ها برای رسیدن به مرحله اجرا باید استعلام میراث‌فرهنگی را داشته باشند تا کمترین آسیبی به سازه‌های تاریخی وارد نشود؛ مساله‌ای که نه‌تن‌ها درباره این پروژه رعایت نشد که ظاهرا درباره بسیاری از طرح‌های عمرانی اجرا نمی‌شود. فریدون فعالی، مدیرکل میراث‌فرهنگی استان کرمان در این‌باره می‌گوید: مساله اصلی این است دستگاه‌های اجرایی باید با یکدیگر هماهنگ باشند و استعلام‌های لازم را بگیرند. ما مخالف توسعه نیستیم و این پروژه می‌تواند انجام شود، اما باید با نظارت میراث‌فرهنگی باشد و ضوابط مدنظر میراث را رعایت کند. به گفته او، در بسیاری از محوطه‌های تاریخی وقتی قرار به انجام چنین پروژه‌هایی است در وهله اول با ادارات میراث هماهنگی‌های لازم صورت می‌گیرد تا بعد از استقرار یگان حفاظت و تحت نظارت آن‌ها کار انجام شود. اما صحبت‌های این مقام مسؤول به اینجا ختم نمی‌شود او بار دیگر با تاکید بر این‌که نمی‌گوییم اجازه نمی‌دهیم این کار انجام شود، اما قطعا باید این مهم با هماهنگی باشد، نشان می‌دهد مخالفتی با لوله‌گذاری در مجاورت این قلعه ندارد.

درحالی که فعالان میراثی از ادامه اجرای طرح در نزدیکی قلعه نفر اختیارآباد خبر می‌دهند، فعالی با اشاره از توقف دوباره این پروژه می‌گوید: یکشنبه هفته گذشته با حضور یگان حفاظت در منطقه، از ادامه فعالیت این پروژه جلوگیری شد و برای اعلام نظرن‌هایی منتظر نظرات کارشناسی هستیم، چرا که قطعا باید حریم و عمق کندن زمین برای جاگذاری لوله‌ها مشخص شود. البته این برای دومین بار در طول چند ماه گذشته است که این مقام مسؤول از توقف این پروژه صحبت می‌کند، توقفی که اولین بار در همان دی ۹۹ انجام شد، اما چندان دوام نیاورد و حالا مشخص نیست زور متولیان میراث فرهنگی برای تعطیل کردن دوباره این پروژه تا چه زمانی دوام خواهد داشت. مساله قابل تامل این‌که چرا مسؤولان میراث استان چهار ماه برای بررسی‌های کارشناسانه تعلل کرده‌اند و همزمان با پیشروی پروژه، می‌خواهند کار‌های کارشناسی را برای آمایش مسیر انجام‌دهند.

اگرچه بر اساس گفته‌های ابراهیمی، مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان و عکس‌های منتشر شده، پروژه عمرانی در دست اجرا در فاصله اندکی از آثار تاریخی قرار دارد، اما مجتبی شفیعی، معاون میراث‌فرهنگی استان‌کرمان این مساله را رد کرده و می‌گوید: فاصله ایمن برای عبور لوله‌ها رعایت شده با این حال، از اوایل هفته با تعطیل کردن پروژه، کارشناسان باستان‌شناسی ما در حال چک کردن مسیر پروژه هستند، تا اگر محوطه تاریخی وجود داشته‌باشد، مسیر لوله‌گذاری تغییر‌کند.

شفیعی اگرچه اذعان می‌کند پروژه فعلا و تا اعلام نظر کارشناسان متوقف شده، اما می‌گوید وجود بنا‌های تاریخی در خیابان‌های شهر کرمان که در مجاورت لوله‌های بسیار قرار دارد، دلیلی برای عبور ایمن این پروژه از سازه‌های منطقه اختیارآباد است و آنچه در مجاورت قلعه نفر اختیارآباد در حال انجام است، هیچ آسیبی به سازه‌های آنجا وارد نمی‌کند و موضوعی که امروز در این‌باره در رسانه‌ها مطرح می‌شود، غیرکارشناسی است.

با آن‌که گمان می‌رفت لوله‌های گاز عامل تعرض به آثار تاریخی منطقه اختیارآباد هستند، اما بعد از بررسی‌ها و تایید معاون میراث‌فرهنگی استان کرمان مشخص شد آثار تاریخی منطقه توسط پروژه آب و فاضلاب در معرض تهدید قرار گرفته‌است.

پروژه‌ای که مسؤولان آن ظاهرا نیازی برای استعلام گرفتن از میراث فرهنگی پیش از آغاز فعالیت‌هایشان ندیده‌اند. محمد طاهری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان کرمان با تایید انجام فعالیت عمرانی در این منطقه به جام‌جم می‌گوید: از دو سال پیش کار‌های مربوط به این پروژه شروع شده، اما تا امروز حتی نام قلعه نفر در اختیارآباد را هم نشنیده‌ام و در آن محدوده تنها باغ فتح آباد را داریم که جزو میراث فرهنگی محسوب می‌شود، اما نام قلعه نفر را برای اولین بار است که می‌شنوم.

در حالی که مسؤولان میراث‌فرهنگی استان کرمان از توقف عملیات اجرایی این پروژه تا تعیین تکلیف مساله سخن گفته‌بودند، اما طاهری این موضوع را تکذیب کرده و می‌گوید: فعالیت‌های مرتبط با این پروژه در منطقه در حال اجراست.

صحبت‌های مسؤول آبفای استان‌کرمان حاکی است که مسؤولان نهاد‌های مختلف استان نه تنها ضرورتی نمی‌بینند برای اجرای طرح‌های خود استعلام و مجوزی از میراث فرهنگی بگیرند، بلکه میراث و سرمایه‌های ملی و فرهنگی در نگاه آن‌ها آنچنان بی‌ارزش است که حتی از وجود این آثار در مجاورت طرح‌های عمرانی خود هم بی‌اطلاع هستند و البته در این میان نمی‌توان از کم‌کاری ادارات میراث فرهنگی چشم پوشید.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از جام جم، تاریخ انتشار:۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰، کد خبر:۹۶۳۳۰، www.jamejamdaily.ir