تنگنای آب و انقلاب سوریه

بیشتر تحلیل گران، انقلاب مردم سوریه علیه خاندان اسد را در چارچوب بهار عربی می‌پندارند. در حالی که جریان فراگیر خیزش اعراب از دسامبر ۲۰۱۰ در شمال افریقا و خاور میانه، تا جایی که به سوریه بر می‌گردد، تنها کبریتی بر انباشت نارضایتی توده‌های مردمی بود. آن چه مردم سوریه را وادار به قیام عمومی علیه سیستم حکومت کرد، تا حدود زیادی ریشه و پایه در بحران و تنگنای آب داشت.

شعار سال: بیشتر تحلیل گران، انقلاب مردم سوریه علیه خاندان اسد را در چارچوب بهار عربی (اسلامی) می‌پندارند. در حالی که جریان فراگیر خیزش اعراب از دسامبر ۲۰۱۰ در شمال افریقا و خاور میانه، تا جایی که به سوریه بر می‌گردد، تنها کبریتی بر انباشت نارضایتی توده‌های مردمی بود. آن چه مردم سوریه را وادار به قیام عمومی علیه سیستم حکومت کرد، تا حدود زیادی ریشه و پایه در بحران و تنگنای آب داشت.

بر پایه بررسی و مطالعه انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (Stockholm International Peace Research Institute) معروف به سیپری (SIPRI) «اثر کمبود آب بر آوارگی و مهاجرت مردم سوریه» از ۲۰۰۶ و انقلاب بهار عربی روشن و آشکار است. از دیدگاه پژوهش دقیق این موسسه، کمبود آب، کاتالیزور بحران سوریه بوده است.

خشکسالی دراز مدت در سوریه و کاهش شدید حقابه فرات از سوی ترکیه، که بیش از پنج سال طول کشید، منجر به کاهش قابل ملاحظه تولیدات کشاورزی و افزایش بیکاری و مهاجرت در این کشور شد. به گونه‌ای که بیش از ۱/۵ میلیون تن از ۸ میلیون جمعیت روستانشین، به خاطر کمبود آب شیرین در دسترس، برای امرار معاش به شهر‌ها از جمله شهر‌هایی که شورش‌ها در مارس ۲۰۱۱ از آنجا آغاز شد، کوچیده بودند. کمبود دسترسی به نیاز‌های اساسی مردم از جمله آب، عامل مهمی در مهاجرت مردم از محل زندگی خود به مناطق دیگر (در داخل یا خارج از کشور) است.

این کوچ گسترده و فراگیر، زمینه برترین بحران حاشیه نشینی در شهر‌ها و کشور‌های مبداء و مقصد شده و پیامد‌های امنیتی و اجتماعی و رکود ارزش‌های انسانی را به دنبال داشت. تخریب تاسیسات، نگهداری نکردن از آن‌ها و محدودیت منابع تامین انرژی باعث شد که دسترسی امن به آب، ۵۰ درصد کاهش یابد.

جمال صغیر، استاد انستیتوی مطالعه توسعه بین‌الملل در دانشگاه مک گیل می‌گوید:

در جریان خشکسالی ۲۰۰۶-۲۰۱۰، کشاورزی سوریه خسارات زیادی دید. این خشکسالی آخر در سال‌های ۲۰۰۶-۲۰۱۰ شدیدترین در نوع خود از زمان ثبت خشکسالی‌ها از حدود ۹۰۰ سال پیش بود.

این کشور ۱۷ میلیون نفری از دهه ۱۹۸۰، درگیر سه دوره خشکسالی شده است. جدیدترین موردش از ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ طول کشید که به عنوان بدترین خشکسالی هزاره اخیر ثبت شده است.

کاهش بارندگی و افزایش دما منجر به بیابان زایی و تخریب اراضی کشاورزی به ویژه در شرق سوریه شد. همراه با آن بین ۸۰۰ هزارتن تا ۱/۵ میلیون که منابع درآمدشان را از دست داده بودند و ۸۵ درصد از دامهایشان از دست رفته بود، حاشیه نشین شدند.

از آنجا که محصولات کشاورزی این کشور تا دو سوم کاهش یافت، حکومت شروع به وارد کردن حجم بزرگی از غلات کرد. در پی آن بهای مواد غذایی بیش از دو برابر شد. جمال صغیر در تشریح زمینه کوچ ۱.۵ میلیون کارگر روستایی سوری به شهر‌ها برای کار اظهار کرد:، ولی خشکسالی همچنان ادامه پیدا کرد و مردم امیدشان را از دست دادند. آن‌هایی که ماندند عمدتا کشاورزانی فقیر بودند که تبدیل به اهداف آسانی برای عوامل جذب نیرو برای گروه‌های تروریستی همچون گروه تروریستی به اصطلاح داعش شدند.

استفان دیمیستورا، فرستاده ویژه سابق سازمان ملل به سوریه در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ به دویچه وله گفت: اختلالات آب و هوایی یک عامل تشدید و چند برابر شدن بحران سیاسی در سوریه بود. این بحران به سبب تصمیمات بشار اسد، رئیس جمهور سوریه برای کاهش یارانه سوخت، آّب و مواد غذایی، بدتر شد. علاوه بر مساله امنیت آبی در مناطق روستایی، تنش‌ها میان کردها، عربها، علوی‌ها و سنی‌های نیز بالا گرفت.

داعش میخواست با تصرف موصل و فلوجه در عراق و همچنان مناطق ومار، سنجار و ربیعه، کنترل دجله و فرات و همچنان منابع آبی در سوریه را به دست بیاورد.

دیمیستورا گفت: یک ترکیب مسموم شروع به تبدیل شدن به یک ترکیب انفجاری با محتوای بهار عربی، خشم از بابت از دست رفتن شغلها، مهاجرت به شهرها، به همراه کاهش قدرت خرید و خشم از واکنش‌های تند دولت و وحشیانه دولت شد.

دیمیستورا گفت: ما شاهد بودیم هنگام قطع دسترسی به آب و غذا، در شهر‌ها و روستا‌هایی همچون حمص یا حلیم محاصره‌های وحشتناکی شد.

یدالله کریمی‌پور

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از کانال تلگرامی مجمع فعالان اقتصادی