شعار سال: رشد فزاینده جمعیت و افزایش مصرف آب، قطع بی رویه درختان جنگل‌ها و تغییر اکوسیستم طبیعت، رشد شهرسازی و افزایش صنایع آلوده کننده آب، شیوه‌های نامناسب و غیراصولی کشاورزی، احداث سد‌های مخزنی و ایجاد دریاچه‌های مصنوعی همگی از عوامل نابودی چرخه منظم آب در سطح جهان است که نوعی تهدید جدی برای جامعه بشریت محسوب می‌شوند.

تاریخچه نام‌گذاری روز جهانی آب

در سال ۱۹۹۲ و در بیست و یکمین دستور جلسه کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل که در شهر ریودوژانیرو برزیل برگزار شد، موضوع روز جهانی آب رسما مطرح شد. در این کنفرانس از کلیه کشور‌ها خواسته شد تا در راستای اجرای بیانیه ۲۱ سازمان ملل، این روز را به عنوان روز ترویج و آگاه‌سازی مردم در مورد آب اختصاص داده و از طریق پخش و اشاعه نشریات و برگزاری کنفرانس‌ها، سمینار‌ها و نمایشگاه‌ها در گرامیداشت آن بکوشند.

این دهه با هدف جهانی "تمرکز بیشتر روی موضوعات مربوط به آب" آغاز شده که تلاش برای استفاده از مشارکت زنان در فعالیت‌های توسعه مرتبط با آب و همکاری در همه سطوح برای دستیابی به اهداف مربوط به آب در اعلامیه هزاره و برنامه نشست جهانی توسعه پایدار در ژوهانسبورگ را شامل می‌شد.

با توجه به سند جامع سازمان ملل و بند ششم این سند که تأمین آب بهداشتی و سالم مطرح شده است، بخش آب سازمان ملل برای شعار روز جهانی آب در سال ۲۰۲۲ (آب زیرزمینی، مرئی شدن نامرئی) را تعیین کرده است.

وضعیت منابع آب در ایران

ایران جزء کشور‌های کم آب و خشک، و دارای منابع آب محدود است. حجم نزولات جوی نسبت به خشکی‌های کره زمین به ازاء هر کیلومتر مربع ۸۳۰ هزار متر مکعب می‌باشد، در حالی که این میزان نسبت به وسعت خشکی‌های ایران تنها ۲۵۰ هزار مترمکعب است. از طرف دیگر کلیه آب‌های موجود درایران قابل استفاده نیست و درصد بالایی را آب‌های شور تشکیل می‌دهند، که روزبه روز برمیزان آن‌ها افزوده می‌شود. از سویی برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی شیرین از طریق چاه‌های عمیق و نیمه عمیق باعث کاهش میزان آب شیرین و افزایش آب‌های شورمی شود.

درنتیجه حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی کاهش می‌یابد و تبدیل به زمین‌های شور می‌گردند؛ و، چون تبدیل آب‌های شور به شیرین به دلیل هزینه زیاد، مقرون به صرفه نیست، بنابراین باید با استمرار صرفه جویی عمومی، برنامه ریزی دقیق، استفاده بهینه از آب، جلوگیری از هدر رفتن منابع موجود، تصفیه مجدد پساب‌ها و به کارگیری مجدد آنها، کمبود آب را جبران کرد.

قنات‌های مشهور کشور ما، از جمله منابع آب زیرزمینی ارزشمند دور از چشم ما و گنج‌های نهفته هستند. این قنات‌ها ابتکار ایرانیان باستان بوده که به وسیله آن‌ها آب زیرزمینی را به سطح زمین انتقال می‌دادند.

قنات یا کاریز راه‌آب یا کانالی است (که به وسیله فلرکسرون) که در زیرِ زمین حفر شده، تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادنِ رشته‌چاه‌هایی است که از مادر چاه سرچشمه می‌گیرد. مادرچاه‌ها معمولاً یک چشمهٔ زیرزمینی هستند. قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. این کانالِ قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد و به محل خروجیِ آب دهانهٔ کاریز یا سر قنات یا دهن فره می‌گویند. قنات اولین بار به دست ایرانیان احداث شد.

قنات یکی از عمده‌ترین منابع تأمین آب به‌شمار می‌رفته و همین کاریز‌ها بودند که ظرفیت آبدهی به مزارع بیش از ۶۰ هزار روستای کشور را داشتند.. با ورود فناوری جدید، چاه‌های عمیق جانشین قنات گردید و استفاده از موتور پمپ به تدریج رایج شد و تمامی مناطق ایران را دربر گرفت. احداث چاه‌های عمیق بدون برنامه‌ریزی خود باعث خشک شدن ۹۰ درصد از قنوات گردید به گونه‌ای که احیای آن‌ها امکان‌پذیر نیست، زیرا حفر چاه‌های عمیق سطح آب را به میزان زیاد پایین برده‌است.

بم شهر قنوات پرآب

بم، یکی از شهر‌های مهم ایران است، که در استان کرمان واقع شده است، اهمیت تاریخی این شهر به قدری زیاد است که عنوان تنها شهر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو را به یدک می‌کشد. این شهر، از لحاظ جغرافیایی، در ۱۸۰ کیلومتری جنوب شرقی کرمان واقع شده. از لحاظ آب و هوایی، خیلی متغیر است و ممکن است گرم‌ترین تابستان و سرد‌ترین زمستان را داشته باشد. این شهر ارگ بزرگی دارد، که اولین بنای خشتی جهان و از ارزشمند‌ترین بنا‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود و از لحاظ عظمت و زیبایی با دیوار بزرگ چین مقایسه می‌شود.

باغشهر جهانی بم پس از ثبت جهانی ارگ قدیم و منظر فرهنگی آن، با داشتن پرآب‌ترین قنات‌های ایران، از جمله مهم‌ترین مراکز تاریخی در بحث سازه‌های آبی جهان است و قنات های، اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات ثبت جهانی شدند و همچنین ثبت جهانی “تمدن قناتی” در دست پیگیری است.

یازده قناتی که ثبت جهانی شده‌اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند. در این میان، قنات‌های قاسم‌آباد و اکبر آباد شهرستان بم نیز به دلیل دوقلو بودن در فهرست یونسکو ثبت شدند.

قنات اکبرآباد در روستای اکبرآباد شهر ریگان، از توابع شهرستان بم در استان کرمان قرار دارد طول این قنات ۱۱۰۰ متر است و تعداد ۳۵ میله چاه دارد. عمق مادرچاه این قنات، ۷ متر و فاصلهٔ مظهر تا محل آن ۲۰۰ متر می‌باشد. دبی این قنات ۸ لیتر بر ثانیه است. مالکان این قنات اهالی روستا می‌باشند و اراضی تحت کشت این قنات ۱۶ هکتار می‌باشد.

قنات قاسم‌آباد در شهر بروات از توابع شهرستان بم دراستان کرمان قرار دارد. طول این قنات ۲۳۰۰ متر است و تعداد ۵۰ میله چاه دارد. عمق مادرچاه این قنات ۴۴ متر و فاصلهٔ مظهر تا محل آن ۳۰۰ متر می‌باشد. دبی این قنات ۱۳۹ لیتر بر ثانیه است. مالکان این قنات اهالی روستا می‌باشند و اراضی تحت کشت این قنات ۱۰۰ هکتار می‌باشد.

 

اکثر کشور‌های جهان جهت تامین آب سرمایه گذاری‌های زیادی کرده و با ایجاد سیستم‌های گوناگون از به هدر رفتن آن جلوگیری می‌کنند. در کشور‌های خاورمیانه نیز، جنگ بعدی را جنگ بر سر آب می‌دانند. به طور مثال کشور‌های سوریه و عراق با ترکیه، رژیم اشغالگر قدس با فلسطینیان ساکن در کرانه رود اردن همواره تامین آب مورد نیاز خود کشمکش دارند.

منطقه خاورمیانه جزء مناطق کم آب دنیا می‌باشد، ولی نرخ رشد جمعیت آن از بالاترین نرخ‌های رشد است؛ از سوی دیگر با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و بالا رفتن میزان نمک آب‌های موجود و آلودگی روز افزون آنها، مساله آب به یکی از چالش‌های جدی و خطرناک منطقه تبدیل شده است.

وجود منابع آب زیرزمینی از اکوسیستم‌ها محافظت کرده و از فرونشست زمین جلوگیری می‌کند. در عصر جدید که پیامد‌های متأثر از تغییر اقلیم، مشکل گریبانگیر جوامع بشری است، آب‌های زیرزمینی با ظرفیت ذخیره قابل توجه بخشی از سازگاری با تغییر اقلیم و توسعه پایدار است و منبع مهمی در تأمین آب به شمار می‌رود. حذف آب از منابع سفره‌های زیرزمینی و افت سطح آب زیرزمینی مسأله‌ای جدی است که باعث بحران فرونشست دائمی زمین می‌شود.

از آنجا که آب‌های زیرزمینی معمولاً با سرعت بسیار بیشتری از شارژ طبیعی آن از سفره آب زیرزمینی برداشت می‌شود، آن را یک منبع تجدیدناپذیر در نظر می‌گیرند. باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از آبخوان‌های بزرگ به هم مرتبط هستند و مستلزم اهتمام به مسئولیت اجتماعی و حفاظت از این منابع است.
مدیریت منابع و حوزه آب، نیازمند تدوین نقشه راه جامع و خرد جمعی و عزم همگانی است. امیدواریم در سال جدید بتوان با عزم و انسجام ملی و با بکارگیری دانش گامی مهم در جهت حفظ این منابع گرانقدر برداشت.

شعار روز جهانی آب ۲۰۲۲

شعار روز جهانی آب ۲۰۲۲ «آب زیرزمینی، مرئی شدن نامرئی» است. این شعار بر روی این موضوع تمرکز دارد که سفره‌های آب زیرزمینی، به‌عنوان یکی از مخازن ذخیره آب جهان، در حال از دست دادن ظرفیت‌های خود و خشک شدن هستند و این می‌تواند عواقب جدی برای مردم جهان ایجاد کند.

بیست و دومین روز از ماه مارس از سوی سازمان ملل متحد به نام روز جهانی آب نام گذاری شده که مصادف با دوم فروردین است.



شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از مفدا، تاریخ انتشار: ۲ فروردین ۱۴۰۱، کد خبر: ۲۷۸۹۲۲، www.mefda.ir