نقدینگی چیست و چگونه اقتصاد را به سیاه چاله می‌اندازد؟

نقدینگی به دارایی‌های نقدی شما گفته می‌شود. اسکناس‌هایی که برای خرید مایحتاج، روزانه توی کیف پولتان می‌گذارید نقدترین دارایی‌های شما هستند. هرچه بتوان سریع‌تر دارایی را بدون به‌وجود آوردن تغییر بسیاری در ارزش آن، به‌پول نقد تبدیل کرد، نقدینگی آن بیشتر است. برای مثال شما براحتی می‌توانید پول‌های نگهداری شده در حساب سپرده خود را به اسکناس تبدیل کرده و خرج کنید، اما نمی‌توانید آپارتمان خود را به همین سهولت نقد کنید؛ بنابراین نقدینگی حساب سپرده از املاک و مستغلات بیشتر است.

شعار سال: شما یکی از برندگان قرعه کشی خودرو هستید و باید در چند روز آینده برای حفظ این فرصت ۲۰۰ میلیون تومان پرداخت کنید والا این بخت از کف‌تان می‌رود.

البته که چنین مبلغ هنگفتی تنها بخشی از قیمت تمام شده یک خودروی متوسط تولید داخل است که تازه باید خوش شانس باشید تا از میان میلیون‌ها متقاضی قرعه فال به‌نام شما بیفتد. فارغ از بازار گرمی تولید‌کنندگان خودرو که خود حدیث مفصلی است و در این مقال نگنجد مسأله ما تأمین مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان طی چند روز است، چون احتمال می‌دهیم در شرایط کنونی کمتر کسی این مبلغ را در حساب بانکی‌اش داشته باشد.

در واقع اگر شما کلکسیون فرش، زمین یا هر دارایی ارزشمند دیگری دارید که حتی بیشتر از ۲۰۰ میلیون تومان می‌ارزد، اما نتوانید آن را در مهلت تعیین شده بفروشید با مشکل مواجه می‌شوید. شاید هم ناگزیر باشید با تخفیف زیاد، دارایی‌تان را رد کنید. این اتفاق یعنی اینکه شما با بحران نقدینگی مواجه شده اید، چون دارایی‌هایتان فاقد ویژگی نقدینگی بود.

نقدینگی چیست؟
به بیان ساده‌تر نقدینگی به سرعت فروش یک سرمایه‌گذاری بدون تأثیر منفی بر قیمت آن اشاره می‌کند. هر چه نقدینگی یک سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، می‌توان آن را سریع‌تر فروخت و بالعکس.

علاوه بر تجربه شخصی هر شهروند که حتماً در برشی از زندگی‌اش با کمبود نقدینگی مواجه شده، این مفهوم را بار‌ها و بار‌ها از زبان مسئولان شنیده‌ایم که می‌گویند «یکی از راهکار‌های اصلی برای کنترل افزایش قیمت‌ها و تورم، مهار نقدینگی است. یا اینکه نقدینگی به مرز بحران رسید.»

برای فهم این‌ها باید بدانیم نقدینگی چیست و به چه مضامینی اطلاق می‌شود؟ به‌صورت کلی نقدینگی به دارایی‌های نقدی شما گفته می‌شود. اسکناس‌هایی که برای خرید مایحتاج، روزانه توی کیف پولتان می‌گذارید نقدترین دارایی‌های شما هستند. هرچه بتوان سریع‌تر دارایی را بدون به‌وجود آوردن تغییر بسیاری در ارزش آن، به‌پول نقد تبدیل کرد، نقدینگی آن بیشتر است. برای مثال شما براحتی می‌توانید پول‌های نگهداری شده در حساب سپرده خود را به اسکناس تبدیل کرده و خرج کنید، اما نمی‌توانید آپارتمان خود را به همین سهولت نقد کنید؛ بنابراین نقدینگی حساب سپرده از املاک و مستغلات بیشتر است.

نقدینگی ممکن است حساب پس‌انداز اضطراری شما یا پول نقدی باشد که در صورت وقوع هر اتفاق غیرقابل پیش‌بینی یا شکست مالی می‌توانید به آن دسترسی داشته باشید. در واقع این نقدینگی است که به شما امکان می‌دهد فرصت‌ها را دریابید. در تعریف نقدینگی منظور فقط پول نیست بلکه نقدینگی به‌درجه نقدشوندگی دارایی‌های مختلف در قیمت مشخص گفته می‌شود. به صورت کلی، در اقتصاد به جمع پول و شبه پول «نقدینگی» (Liquidity) می‌گویند.

پول که همان اسکناس و مسکوک و «سپرده‌های دیداری» (Demand Deposits) است که نقد کردن آن‌ها آسان است. مانند چک و کارت‌های اعتباری. چک‌های مسافرتی و حساب‌های پس‌انداز، اما شبه پول شامل سپرده‌های غیردیداری است.

دارایی‌هایی که به‌صورت مستقیم به‌عنوان وسیله مبادله قابل استفاده و نقد نیستند، اما می‌توان آن‌ها را به پول نقد یا سپرده‌های بانکی تبدیل کرد. مثل حساب‌های پس‌انداز.

چگونه خلق می‌شود؟
سیاست‌های پولی و بانکی دولت‌ها مهم‌ترین منبع خلق نقدینگی است، اما آنقدر ملموس نیست که بتوان به زبان ساده بیانش کرد پس ما به نقش بانک‌ها در رشد پایه پولی می‌پردازیم مثلاً وقتی ۱۰ میلیون تومان در بانک جمع می‌شود و بانک آن را در قالب وام به شخص دیگری می‌دهد اگر نرخ بهره وام ۲۰ درصد باشد او در پایان سال باید ۱۲ میلیون به بانک بازگرداند. یا مثلاً وقتی شما پس اندازتان را در بانک سپرده می‌کنید و ۲۰ درصد سود از بانک می‌گیرید. در هر دو حالت بانک ۲۰ درصد خلق نقدینگی کرده است.

چرا باید حواسمان به حجم پول باشد؟
همواره در جامعه مقدار مشخصی کالا و خدمات وجود دارد که باید با مقدار پول در دست مردم متناسب باشد. اگر مقدار پول بیشتر از کالا و خدمات موجود باشد، مردم همان میزان محصول را باید با پول بیشتری خریداری کرده و قیمت‌ها در جامعه بالا می‌رود و برعکس. از یک منظر دیگر پول زیاد تقاضای مردم برای خرید کالا‌ها و خدمات مختلف را افزایش می‌دهد و اگر محصولات تولیدکنندگان داخلی به اندازه کافی نباشد راه برای ورود کالا‌های خارجی ارزان قیمت باز شده و رفته رفته مردم کالا‌های خارجی را جایگزین کالای داخلی می‌کنند که پیامد آن کاهش تولید داخلی و افزایش بیکاری است؛ به‌همین دلایل حجم نقدینگی در جامعه باید کنترل شود و الا همین چرک کف دست آفت اقتصاد می‌شود.

وضعیتی که الان اقتصاد ما بدان مبتلاست. بانک مرکزی در گزارشی گفته میزان نقدینگی در شهریور ماه ۱۴۰۰ به ۴۰۶۷ هزار میلیارد تومان رسیده که این رقم در مقایسه با شهریور پارسال رشد ۴۰/۵ درصدی را تجربه کرده است. بررسی‌ها نیز نشان می‌دهد در خوشبینانه‌ترین حالت، حجم نقدینگی اقتصاد ایران در پایان سال ۱۴۰۰ از ۴ هزار و ۵۰۰ هزار میلیارد تومان کمتر نخواهد بود. آماری که به گفته غلامرضا مصباحی مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام طی ۵۰ سال اخیر حدود ۲۷ هزار برابر شده است.

آمار‌های بانک مرکزی حاکی از آن است که کمترین میزان رشد نقدینگی در جمهوری اسلامی، مربوط به سال ۱۳۶۳ با ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و بیشترین میزان رشد نقدینگی در سال ۱۳۸۵ به ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد رخ داده است.