شعار سال: این سد روی سنگی گچی بنا گذاشته شود و دولت وقت به جای اینکه تجهیزات لازم برای استحکام این سد را فراهم کند با شتابزدگی ساخت آن را به پایان رساند. اما فاجعه از جایی آغاز شد که این سد در زمان اشغال شهر موصل به‌دست گروه داعش افتاد و دوغاب‌ریزی آن از سوی متخصصان متوقف شد. با طولانی شدن تسخیر شهر موصل از سوی این گروه تروریستی و انجام نشدن عملیات حفاظتی، بزرگترین واهمه کارشناسان این بود که این گروه از ساختار سست این سد به‌عنوان حربه و آخرین تیر ترکش حفظ خود استفاده نکنند چرا که به این صورت فاجعه مرگباری اتفاق می‌افتاد و جان بیش از یک و نیم میلیون نفر به خطر می‌افتاد. این سد با ۳/۲کیلومتر عرض و ۱۱۳ متر ارتفاع، بزرگترین سد و نیروگاه برق-آبی عراق است که برق هزاران خانه را تامین می‌کند.

مشخصات سد موصل

این سد در بالادست «شهر موصل»، دومین شهر بزرگ عراق که در اختیار گروه تکفیری داعش قرار دارد، واقع شده ؛ اما افزایش آب این سد شکسته شدن تأسیسات را در پی خواهد داشت و همچنین بغداد پایتخت عراق را که در ۴۰۰ متری جنوب آن قرار دارد به زیر آب خواهد برد. «سد موصل» روی رودخانه دجله (بزرگترین رودخانه عراق) با خطر بالای شکسته شدن روبه‌رو بوده؛ زیرا روی خاک سست ساخته شده است. برآوردهای کارشناسان نشان داده در صورت فروپاشی «سد موصل» ۵۰۰ هزار نفر جان خود را از دست خواهند داد و بیش از یک میلیون نفر در خطر خواهند بود. سفارت امریکا در «بغداد» اعلام کرد تخلیه ساکنان بهترین راه‌حل در صورت شکسته‌شدن «سد موصل» است که امکان نجات جان یک‌میلیون و ۵۰۰هزار نفر را فراهم می‌کند. در صورتی که «سد سامرا»، شهری واقع در پایین‌دست تکریت و در بالادست بغداد به‌سبب افزایش ناگهانی آب سرریز شود، ساکنان این شهر باید تا ۱۶ کیلومتر از کناره‌های رودخانه دجله فاصله بگیرند.

عملیات حفاظتی پیش از تسخیر

پیش از آنکه این سد به‌دست داعش بیفتد تعمیرات زیرزمینی آن برای کم کردن خسارت و حفظ پایه‌های سد بی‌وقفه در حال انجام بود. برای جلوگیری از فرسایش دائمی این سد ماشین‌های حفاری در حال حفاری هستند تا با سیمان حفره‌های کوچک و بزرگ را بپوشانند. این عمل که به آن دوغاب‌ریزی گفته می‌شود به طور معمول برای جلوگیری از شدت فرسایش سدها و معبر استفاده می‌شود. بر اساس اعلام رسمی دولت عراق به طور میانگین روزانه حدود دو تن بتن در سوراخ‌ها در تمام ۲/۲ کیلومتر مسیر سد پمپاژ می‌شود تا پایه‌های آن سفت شود. بعد از فروپاشی دولت صدام‌حسین و روی کار آمدن دولت وقت نوری المالکی بی‌توجهی‌ها به احیای این سد ادامه پیدا کرد. گفته می‌شود سال‌ها بی‌توجهی به دلیل نبود بودجه، فساد اداری و بوروکراسی، باعث شده روند تعمیر سد خوب پیش نرود و مشکلات امنیتی عراق باعث شده شرکت‌های بین‌المللی و متخصص با فناوری پیشرفته به کمک سد نیاید. نیویورک تایمز در این‌باره نوشت: اگر سد موصل خراب شود، تا چند ساعت بعد از شکستن، این شهر تا ۲۱ متر زیر آب می‌رود. شهرهای کنار رود مانند تکریت، سامرا و بغداد نیز ممکن است تا ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد از شکستن تا سطح قابل توجهی زیر آب بروند. این نشریه پیش‌بینی کرد با شکسته شدن این سد جان حداقل ۱/۵ میلیون نفر در خطر است. در سال ۱۳۹۳ مقارن با تسخیر این سد از سوی داعش پس از گذشت چند ماه مدیر سد، ریاض‌النائمی با دریافت وخامت اوضاع اعلام کرد مطمئن است تیم او نقاط ضعف در پایه‌های سد را تعمیر کرده‌اند. اما این اطمینان از دیدگاه کارشناسان بین‌المللی دلخوشی بیش نبود؛ آنها معتقد بودند احتمال اینکه دوغاب‌ریزی با کیفیت خوبی انجام نشده باشد زیاد است؛ از طرفی آنها از دوغاب‌ریزی بافت سد در سال‌های گذشته نیز واهمه داشتند و می‌گفتند این موضوع به بافت سد فشار وارد کرده و ممکن است زودتر از آنچه حدس می‌زنند شکسته شود. در سال ۱۳۹۴ امریکا حسگرهایی را برای زیر نظر گرفتن ثبات ساختار سد نصب کرد. پس از آن مقامات رسمی عراق اعلام کردند با تمهیدات مورد نیاز، تخریب احتمالی سد آن‌گونه که گزارش شده تبعات شدیدی نخواهد داشت. پس از آن نائمی مدیر این سد اظهار کرد: سطح دریاچه از ۳۳۰ متر بالاتر از سطح دریا به ۳۱۹ متر رسیده است و این سطح امنی است. اگر سد در سطح ۳۳۰ بالاتر از سطح دریا تخریب شود بله، شهر موصل به کلی زیر آب خواهد رفت اما در سطح فعلی تاثیر حداقلی بر موصل خاهد داشت، اما روستاهای کناره دجله زیر آب خواهند رفت. به گفته کارشناسان فروپاشی «سد موصل» بسیار خطرناک بوده و احتمال دارد ظرف کمتر از ۲۴ ساعت بیش از ۷۰هزار کیلومتر مربع از خاک عراق زیر آب برود و بیش از یک میلیون نفر یا کشته شوند یا خانه و کاشانه خود را از دست بدهند. این قضیه تا جایی حائز اهمیت است که گاه از آن به عنوان گردباد مرگبار کاترینا یاد می‌شود.

تمهیدات انجام شده

اما این یک توازن شکننده است زیرا با آب شدن برف‌های زمستان، سطح دریاچه بالا می‌رود و با کار کردن تنها یک دریچه پایین سد، مشکلات دوچندان خواهد شد و باعث می‌شود فشار ناهمگن به پایه‌های سد بیاید و موج‌هایی که به وجود آمده باعث می‌شوند کناره رود دجله، فرسوده شود. تمام این دلایل دست آخر موجب شد دولت عراق با توجه به وضعیت به وجود آمده، بوروکراسی کشورش را تغییر داده و قراردادی به ارزش حدود ۲۷۳میلیون یورو با یک شرکت ایتالیایی ببندد. با این امید که ایتالیایی‌ها تجهیزات جدید بیاورند و با انجام تعمیرات لازم و آموزش خدمه برای جلوگیری از پیش‌آمدهای بعدی جلوی پیشروی فرسایش موجود را بگیرند که خواب و خیالی بیش نبود و هیچ‌کدام از این اقدامات تاکنون به دلیل بحران‌های موجود در عراق انجام نشده است.

اهمیت سد موصل

این سد که آب مورد نیاز بخش اعظمی از استان نینوا را تامین می‌کند بزرگترین سد عراق است اما ۱۲میلیارد مترمکعب آب این سد بزرگترین خطر برای این کشور محسوب می‌شود. ارتش امریکا در برآورد خود در سال ۱۳۸۵ این سد را خطرناک‌ترین سد جهان خواند زیرا در صورت شکسته شدن دیوار آن، موجی به ارتفاع ۲۰متر ایجاد می‌شود که شهر موصل را فرا می‌گیرد و همه چیز را در مسیر خود از بین می‌برد. در نامه‌ای که به دولت عراق نوشته شده هشدار داده شده است که در صورت شکسته شدن این سد ۵۰۰هزار نفر در این شهر ۱/۷میلیون نفری جان خود را از دست خواهند داد.
این سد که ۴۵ مایل بالاتر از موصل قرار دارد از زمان ساخت آن در سال ۱۳۶۳ مشکلی برای مهندسان عراقی بوده است. از آنجایی که پایه‌های این سد از سنگ گچ قابل حل ساخته شده است، به تعمیر و نگهداری مدام برای پر کردن شکاف‌های آن با سیمان برای جلوگیری از شکستن آن نیاز دارد.

اهمیت سد موصل برای داعش

گفته می‌شود جنگ آینده جهان جنگ آب است به گونه‌ای که از آن به نام «نفتِ قرن آینده» یاد می‌شود. گلدمن سَکس، آب را «نفتِ قرن آینده» نامیده است. مناقشه بر سر آب به طور معمول به صورت کوچک و محلی آغاز می‌شود، مثلِ اعتراض‌هایی که امسال در سائوپائولو نسبت به کمبود آب رخ داد. اما با کمتر شدن مایه حیات، اعتراض‌های مدنی کوچک می‌تواند به سرعت گسترش یابد. اهمیت این موضوع را در تشدید تنش‌های سوریه می‌توان به وضوح ملاحظه کرد. به گزارش نیوزویک، خیلی‌ها دلیل انقلابی که علیه بشار اسد در سوریه شکل گرفت را به درستی نمی‌دانند. اعتراض‌ها زمانی آغاز شد که تعدادی جوان در شهر درعا در جنوب سوریه در حال شعارنویسی با اسپری علیه نحوه تقسیم آب از سوی فرماندار، دستگیر شدند. یکی از مناطقی که گفته شده است در آینده نه‌چندان دور عرصه جنگ‌های نرم خواهد شد منطقه بین‌النهرین است. در حالی که رهبران داعش سرگرم شکل دادن به کشور جدید خود هستند، این موضوع را درک کرده‌اند که قدرت سیاسی در بین‌النهرین همواره در گرو تامین آب ساکنان این ناحیه بوده است. رونق و آبادانی نمرود باستان، همان تمدن قرن هفتم پیش از میلاد که داعش ویرانه‌هایش را با بولدوزر صاف کرد، به مدد سد زدن بر رود دجله محقق شد. شهر اور در دوران سومری‌ها که در ۳۸۰۰ سال پیش از میلاد بنا گذاشته شده بود، در سال ۵۰۰ قبل از میلاد به خاطر خشک شدن و شور شدن فرات بود که متروک شد. شهر رقه که پایگاه اصلی داعش محسوب می‌شود تنها ۴۰کیلومتر با اصلی‌ترین ذخیره آبی شکل گرفته به مدد رود فرات، یعنی دریاچه اسد، فاصله دارد. اقتصاد رقه از دیرباز متکی بر کشت پنبه به مدد ذخایر آبی این دریاچه بوده است. این دریاچه به لطف ساخت سد «طبقا» به کمک روس‌ها در سال ۱۳۵۲ شکل گرفته و طراحی آن به شکلی است که آب ۲۵۰۰ مایل مربع زمین زراعی را تامین کند.
اوت سال گذشته، داعش برای در اختیار گرفتن بزرگترین سد عراق که بر راه دجله واقع شده و در موصل است، به شدت جنگید. جنگجویان این گروه، همچنین کنترل دو سد بر روی فرات را یکی در فلوجه و دیگری در حدیثه را در اختیار گرفته بودند. در همه این موارد، حملات هوایی امریکا لازم بود تا نیروهای داعش مجبور به عقب‌نشینی شوند، و با ارزش بالایی که این گروه تروریستی برای سدهای بین‌النحرین قائل است، احتمال هدف قرار گرفتن این سدها و سدهای دیگر در آینده همچنان بالاست.

اهمیت سد موصل برای امریکایی‌ها

پایگاه خبری عراقی المسله نوشت: باراک اوباما رییس‌جمهوری امریکا هفته جاری در نامه‌ای به کنگره درباره علت حمله امریکا به مواضع تروریست‌های داعش در نزدیکی سد موصل اعلام کرد سقوط این سد می‌تواند جان شمار زیادی از غیرنظامیان را به خطر اندازد و کارمندان امریکایی را نیز به خطر اندازد و بسیاری از تاسیسات امریکا در بغداد شود و همچنین با نبود این سد، دولت عراق مشکلات زیادی برای تامین خدمات اساسی خواهد داشت. این پایگاه خبری افزود: تحلیلگران سیاسی اعتقاد دارند که امریکا دلایل اعلام نشده دیگری برای حمله فوری به نیروهای داعش و حمایت لجستیکی از نیروهای عراقی برای بازپس‌گیری سد موصل دارد. ارتش امریکا سد موصل را «خطرناکترین سد دنیا» نامیده و به تازگی درگیری‌های شدیدی اطراف این سد میان تروریست‌های داعش و نیروهای عراقی درگرفت و درنهایت نیروهای دولتی عراق موفق به بازپس‌گیری این سد شدند. اینگونه به نظر می‌رسد که مسئله اساسی در این میان سرنوشت این سد نیست، بلکه سرنوشت میلیون‌ها عراقی در میان است که با استفاده از این سد، به زندگی ادامه می‌دهند. دانیل بابیس، رییس «انجمن خاورمیانه» در این‌باره گفت: اگر کسی کنترل سد موصل را به‌دست گیرد، می‌تواند بخش زیادی از عراق را تهدید کند، آب سد را باز کند و سیل به راه بیندازد یا با قطع آب آن، بخش عظیمی از عراق را بدون برق و آب بگذارد و این بسیار وحشتناک است.

سخن آخر

در هفته‌های گذشته بازپس‌گیری سد موصل امیدهایی را برای جلوگیری از فروپاشی این سد و به خطر افتادن جان میلیون‌ها عراقی زنده کرد. در این باره، «کریستوفر هارمرف»، تحلیلگر ارشد موسسه مطالعات جنگ امریکا به نشریه تایم می‌گوید با کنترل این سد، داعش کنترل جریان آب به سمت بغداد و همچنین زمین‌های کشاورزی جنوب بغداد را به‌دست می‌گیرد و این‌گونه آنها در موقعیتی قرار می‌گیرند که می‌توانند خشکسالی را به کل عراق تحمیل کنند. از سوی دیگر، تروریست‌ها می‌توانند با تخریب این سد، حجم بسیار چشمگیری از آب را روانه دجله کرده و به این ترتیب، ضمن زیر آب بردن کل موصل، سبب وقوع سیل در بغداد نیز شوند. با این حال، تا هنگامی که داعش کنترل موصل را در اختیار داشته باشد، انجام این کار محتمل نیست؛ اما این بدان معناست که نیروهای عراقی باید کنترل کامل این سد را به‌دست بگیرند. اما حتی با وجود کمک نظامی امریکا، بازپس‌گیری کامل همه بخش‌های سد موصل، کاری دشوار است. اکنون نگرانی اصلی این است که تروریست‌های داعش با کنترل آب و برق عراق، به تحقق رویای خود برای تشکیل «خلافت اسلامی» نزدیک‌تر شوند. هارمر در این زمینه می‌گوید: «القاعده همواره یک سازمان تروریستی بوده است. دیدگاه القاعده نسبت به تشکیل خلافت اسلامی، معطوف به آینده بود، ولی آنها هرگز سودای در کنترل گرفتن یک کشور را نداشتند؛ اما سطح برنامه‌های داعش متفاوت است. داعش می‌گوید ما می‌خواهیم یک دولت را در اختیار بگیریم و در نتیجه، همه کارکردهای یک دولت را در کنترل خواهیم گرفت». به هر حال، حتی در صورتی هم که داعش از بزرگترین سد عراق به‌عنوان یک سلاح استفاده نکند، موقعیت شکننده این سد بدان معناست که هنوز تهدیدی عظیم از این ناحیه متوجه عراق است.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت صمت، تاریخ 26 دی 95 ، کد مطلب: 25824: www.smtnews.ir