شعار سال: خدمات گردشگری یکی از مهم‌ترین نیازها و درعین‌حال عامل موفقیت در جذب، نگهداری و کسب درآمد از گردشگری است، موضوعی که در استان مازندران به‌عنوان بزرگ‌ترین مسیر گردشگری داخلی گویا حتی تعریف مشخصی هم پیدا نکرده است.

این در حالی است که ارائه خدمات لازم به گردشگر و ایجاد آمادگی در این زمینه از طرق مختلف همواره در این استان در دستور کار قرار داشته و دارد و یکی از دغدغه‌های اصلی برای ایامی چون تعیطلات نوروزی و تابستانی محسوب می‌شود.

البته نبود تعریف مشخص از مفهوم خدمات گردشگری این به این معنا نیست که هیچ خدماتی در این استان به گردشگران ارائه نمی‌شود یا آنچه که ارائه می‌شود، ضعیف است، بلکه آنچه تا به امروز به‌معنای خدمات گردشگری معرفی شده است، شامل خط‌کشی خیابان‌ها، مناسب‌سازی پیاده‌روها، جمع‌آوری به‌موقع زباله، نصب سرویس بهداشتی، استقرار چادرهای هلال احمر در جاده‌ها، مناسب‌سازی فضای سبز و امثال این‌ها بوده است.

برای مثال حدود سه دهه است که ستاد تسهیلات سفر نوروزی در مازندران برگزار می‌شود و همواره در این ستاد گزارشاتی از تمیزکاری خیابان‌ها، رنگ‌آمیزی جدول‌های خیابانی، ساماندهی سطل‌های زباله، پاک‌سازی ساحل و دیگر موارد مشابه با عنوان ارائه «خدمات گردشگری» تعریف می‌شود، درحالی‌که بیش‌تر این خدمات که عمدتاً در تعطیلات طولانی همچون نوروز یا تابستان نقل محافل گردشگری می‌شوند. خدماتی هستند که در نگاه نخست همانند دیگر خدمات شهری از واجبات مدیریت شهری و محلی است و ارتباط معناداری با گردشگری برقرار نمی‌کند.

البته همه موارد ذکرشده در ایجاد رضایت گردشگر از مقصد گردشگری اهمیت بسیاری دارد، اما پیش از جذابیت برای گردشگر باید برای مردم محلی تأمین شوند.

سوال این‌جاست که آیا خدمات شهری یا روستایی برای گردشگری به همین فعالیت‌های روزمره مدیران شهری ختم می‌شود یا این‌که در دنیا و اقتصاد بزرگ گردشگری مفاهیم و رفتارهای دیگری را شامل می‌شود؟

فهم نادرست از گردشگری

کارشناس جهانگردی درباره این‌که آیا خدمات گردشگری در فعالیت‌های روزمره خلاصه می‌شود، به ایرنا گفت: در پاسخ به این سوال هم می‌توان گفت بله و هم می‌توان گفت خیر.

دانا یوسفی ادامه داد: فعالیت در حوزه گردشگری و به‌طور دقیق‌تر گردشگرپذیری پیش از هر چیزی به درک و فهم مدیران محلی و ملی از گردشگری بستگی دارد. اگر شناخت و برداشت مسئولان ما از گردشگرپذیری همین مسافرت‌های دیمی و سنتی پایتخت‌نشینان به استان مازندران باشد، می‌توان گفت خدمات گردشگری چیزی بیش از فعالیت‌های روزمره شهری نیست.

وی گفت: اما اگر بخواهیم گردشگری را از دریچه کشورهایی همچون ترکیه، فرانسه، آمریکا، انگلستان، چین، امارات و دیگر کشورهای صاحب‌نام در صنعت توریسم نگاه کنیم، باید گفت خدماتی که در استان مازندران ارائه می‌شود، قطره کوچکی از خدمات گردشگری است که در درجه اول برای خود بومیان لازم و واجب است و مسئولان به‌قول معروف تنها باید «آبش را زیاد کنند» تا گردشگران هم از آن بهره بگیرند.

یوسفی با بیان این‌که درحال‌حاضر شناخت ما از حوزه گردشگری در سطوح شهری و کلان کاملاً سطحی و روزمره است، افزود: باوجود ذهنیت سطحی نباید انتظار داشت کنش‌های عمیق و بلندمدت و خلاقانه در حوزه گردشگری از کسی بروز یابد.

وی توضیح داد: اگر دقت کرده باشید، برخورد مدیران محلی و استان و حتی در سطح کلان کشوری از گردشگر و گردشگری صرفاً رفع تکلیف و موقعیت است تا حفظ موقعیت؛ برای مثال در ایام نوروز که استان مازندران شاهد حجم عظیمی از مسافر با عنوان گردشگر است، مسئولان صرفاً در پی ارائه خدمات روزمره سطحی و اتمام تعطیلات نوروزی و خلاصی از این وضعیت هستند تا این‌که بخواهند این حجم عظیم جمعیت را حفظ کنند و از آن بهره ببرند و جالب این که بعد هم جلسه برگزار می‌کنند و از یکدیگر تشکر و تقدیر می‌کنند که به‌نوعی جلسه شکرگزاری اتمام تعطیلات و دردسرهایشان محسوب می‌شود. 

این کارشناس گفت: وقتی تعریفی از خدمات گردشگری و زیرساخت‌های آن نباشد، طبیعی است که همه به فکر چاره‌جویی برای کنترل و مدیریت سیل عظیم مسافر و گردشگر باشند؛ به‌جای این‌که با مدیریت درست از این فرصت عظیم ایجادشده برای کسب درآمد و منفعت و حل مشکلات دو طرفه سود ببرند و درواقع این‌جاست که جای خالی خدمات گردشگری مناسب برای بیش‌ترین بهره‌برداری احساس می‌شود و این‌جاست که فکر همه آن‌هایی که باید با تعریف خدمات گردشگری در پی درآمدزایی از این منبع باشند، با کنترل ترافیک، خط‌کشی خیابان و اسکان مسافران درگیر می‌شود و درگیر می‌ماند.

خدمات گردشگری چیست؟

این کارشناس جهانگردی در پاسخ به این پرسش که خدمات گردشگری چیست، گفت: برای درک بهتر خدمات گردشگری باید مازندران را با یک نمونه خارجی مقایسه کرد که به‌نظر من بهترین مثال برای درک درست خدمات گردشگری استانبول ترکیه است که نمونه‌ای موفق در صنعت گردشگری دنیا محسوب می‌شود. در استانبول یا هر شهر گردشگرپذیر دنیا کسی خدمات گردشگری را در خط‌کشی عابر پیاده خلاصه نمی‌کند؛ زیرا برای جذب و حفظ گردشگر برای درآمدزایی به خدماتی فراتر از تنوع و کیفیت سرویس بهداشتی یا پاک‌سازی ساحل لازم است.

وی افزود: در استانبول خدمات گردشگری یعنی آمادگی دائمی و همیشگی طیف وسیعی از امکانات اقامتی، تفریحی، سرگرمی، جاذبه‌‌های توریستی، حمل‌ونقل شهری و برون‌شهری و مجموعه‌های تجاری و این وضعیت به‌صورت سیستمی و مردمی تعریف شده و به همین دلیل هم در آن‌جا هیچ‌گاه مدیران برای خدمات روزمره و ابتدایی جلسه برگزار نمی‌کنند؛ زیرا خدمات اولیه این شهر همیشه و برای حداکثر گردشگران آماده و مناسب‌سازی شده است.

یوسفی با بیان این‌که در استانبول برای مناسب‌سازی سرویس بهداشتی و پاک‌سازی سواحل هیچ‌گاه جلسه‌ای برگزار نمی‌شود، گفت: خدمات گردشگری در این شهر شامل برخورداری گردشگران از حداکثر امکانات حمل‌و‌نقل عمومی، فراهم و آماده بودن طیف گسترده‌ای از اماکن تاریخی و فرهنگی، دیکته گردشگرپذیری برای جزء به جزء مردم محلی، فراهم‌سازی حجم عظیمی از محیط‌های تفریحی و سرگرمی و دیگر موارد است.

وی افزود: به همین دلیل است که دیگر در چنین مقصدی از گردشگری کسی در مدرسه یا پلاژ دولتی اقامت نمی‌کند؛ زیرا هر گردشگر، اعم از بومی یا خارجی، بدون تفاوت باید در اقامتگاه‌های رسمی اقامت کند و برای همین منظور نیز خدمات اقامتی در چنین جاهایی از گستردگی و کیفیت متنوع برخوردار است.

این کارشناس گردشگری تأکید کرد: تا زمانی که شناخت و درک مسئولان ما از گردشگری در همین حد موجود است باید وظایف ذاتی مدیران شهری را به‌عنوان خدمات گردشگری به دیده منت پذیرفت.

فقدان بستر گردشگرپذیری 

مریم کلهر، یکی دیگر از کارشناسان ارشد جهانگردی، به خدمات گردشگری در مازندران اشاره کرد و گفت: درمورد این‌که مسافران مازندران گردشگرند یا خیر باید بحث مفصلی کرد، اما باید پذیرفت که این استان از حداقل زیرساخت‌های جذب گردشگر برخوردار نیست، پس نباید انتظار خدمات استاندار گردشگری داشت.

وی افزود: باید میان گردشگری مازندران با شهرهای مناطق مطرح دنیا تفاوت قائل شد، زیرا مازندران حتی مانند استان‌هایی مانند اصفهان و شیراز یا کیش نتوانسته در گردشگری موفق عمل کند.

کلهر با بیان این‌که مازندران حتی به اندازه نیمی از هتل‌های جزیره کیش هتل ندارد، درحالی‌که کیش به‌زحمت به اندازه یکی از شهرهای استان می‌شود، افزود: در مازندران پدیده‌هایی همچون چادرخوابی، مسافرپذیری به‌جای گردشگرپذیری، ویلاخوابی و ویلاسازی، مهاجرت و مسائل دیگر رواج دارد که در تعارض با گردشگری است.

کارشناس ارشد جهانگردی با اشاره به ضعف زیرساخت‌ها در مازندران تأکید کرد: مهم‌ترین خدمات گردشگری خدمات درآمدزا هستند که مازندران محروم از آن است. تعداد اندک هتل‌های لوکس، مجموعه‌های تفریحی محدود و قدیمی اصلاً قرابتی با میزان مسافر استان ندارند و مازندران حتی از داشتن تورهای گردشگری داخلی محروم است؛ زیرا این استان به‌عنوان یک مقصد گردشگری دیده نمی‌شود؛ بلکه نگاه تفرجگاهی بر آن حاکم است.

کلهر با بیان این‌که فراهم‌سازی تورهای گردشگری مهم‌ترین خدمات گردشگری محسوب می‌شوند، افزود: اگر به سایت‌های مهم تورهای گردشگری سری بزنید، اصلاً ردی از تورهای مازندران‌گردی نخواهید یافت، درحالی‌که سال‌ها ظرفیت گردشگری دریایی، روستایی‌، آب‌بندان‌ها، بوم‌گردی، اکوتوریسم و موارد دیگر به‌عنوان مهم‌ترین خدمات گردشگری بلااستفاده مانده و طرح‌های آن در اتاق‌های نهادهای دولتی خاک می‌خورند و مسئولان به‌جای پیگیری و به سرانجام رساندن این خدمات، همواره به فکر خدماتی چون رنگ‌آمیزی خطوط عابر پیاده و جدول خیابان‌ها به‌عنوان یک وظیفه مدیریتی روزمره مدیت شهری هستند.

براساس آمارهای رسمی، دست‌کم سالانه ۳۰ میلیون گردشگر به مازندران سفر می‌کنند. تنها در ۹ ماهه امسال آمار ثبت اقامت گردشگران در اقامتگاه‌های رسمی استان حدود ۷۵ میلیون نفر اعلام شده است؛ همچنین بیش از 100 هزار گردشگر خارجی با حدود ۵۵۰ هزار شب اقامت در این مدت در مازندران بودند. اما واقعیت این است که برای هیچ‌یک از این گروه‌های انبوه گردشگری خدمات گردشگری استاندارد تعریف شده در سطح جهانی یا حتی سطح کشوری مانند اصفهان و کیش وجود ندارد.

درواقع ظرفیت‌های بالقوه و جاذبه‌های گردشگری مازندران به‌حدی فراوان است که گویی بدون برنامه‌ریزی و ارائه تعریف استاندارد از خدمات گردشگری هم می‌تواند ده‌ها میلیون گردشگر و مسافر را به خود جلب کند، اگرچه آورده اقتصادی برای استان نداشته باشد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 13 بهمن  98، شماره: 80672