شعار سال: «توسعه متوازن» یکی از کلیدواژه هایی است که شهردار مشهد در سخنان خود بر آن تاکید کرده است. سیدعبدا... ارجائی هفته قبل در مراسم معارفه خود گفت که امیدواریم بتوانیم توسعه متوازنی در همه شهر ایجاد و فاصله بین حاشیه و متن را کم کنیم.یکی از نکات مهمی که کارشناسان برای توسعه متوازن اقتصادی بر آن تاکید می کنند، وجود پشتوانه فرهنگی و اجتماعی متناسب با مزیت های شهر یا کشور است. نگاه توسعه محوری منفک از کالبدهای اجتماعی و فرهنگی جامعه هزینه های بسیار سنگینی دارد.دکتر علی مصطفوی، پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)، در گفت وگو با شهرآرا، به مزیت های شهر مشهد برای توسعه متوازن اقتصادی اشاره می کند و به سوالات ما در این باره پاسخ می دهد.

توسعه در مشهد باید به چه صورت باشد تا علاوه بر کمک به حرکت رو به جلوی شهر و بهبود در حیطه مادی و معنوی، آسیب ها را نیز به حداقل برساند؟

این موضوع در چند دهه اخیر نه فقط در ایران بلکه در همه کشورهای جهان بررسی و باعث شده است که کشورهای مختلف در نوع نگاه خود به سمت بازاندیشی توسعه پیش بروند. در این زمینه علم اقتصاد می گوید که توسعه باید بر مبنای مزیت های نسبی به وجود آید.

مزیت مشهد چیست و چگونه توسعه ای با این مزیت، همخوانی دارد؟

به دلیل وجود بارگاه منور امام رضا(ع) بدیهی است که این کلان شهر مذهبی به یک شهر زائرپذیر تبدیل شود و مزیت این شهر به موضوع زیارت است. اگر به این مزیت برای مشهد توجه نشود یا سبک توسعه ای که برای آن درنظر گرفته می شود با این مزیت هم خوانی نداشته باشد، عوارض اجتماعی مانند فقر، نابرابری های گسترده، حاشیه نشینی و مسائل فرهنگی و اجتماعی بسیار زیادی درپی خواهد داشت. البته اگر اکنون به واقعیت جامعه رجوع کنیم، می بینیم که این عوارض به دلیل اینکه تاکنون سبک توسعه ما با این مزیت هم خوانی نداشته، بروز کرده است.

این مسئله چطور بر اقتصاد و توسعه اثر می گذارد؟

باید توجه کنیم که زیارت علاوه بر جنبه های معنوی و دینی یک زنجیره از تولید، خدمات و ارزش افزوده را درکنار خود دارد. اینکه گردش مالی زیارت از استان ها و شهرهای دیگر کشور به مشهد منتقل نمی شود، نشان می دهد که هنوز زیارت به عنوان یک امر مهم در مشهد محل توجه قرار نگرفته است. نکته درخورتوجه درباره مشهد، این است که اقتصاد باید در پیوست با زیارت باشد.

چه اقتصادی می تواند در پیوست با زیارت باشد؟

در اینجا دو نگاه وجود دارد؛ یک نگاه، زائر را گردشگر می بیند و به تبع آن سعی می کند هرنوع امکانات را برای رفاه بیشتر او فراهم کند. وقتی شهر وارد مسابقه ایجاد رفاه برای گردشگر می شود، درواقع وارد مسابقه ای برای ایجاد نابرابری فزاینده شده است. یعنی سعی می شود برای گردشگرانی که از تمکن مالی برخوردارند، مــــــال ها، فروشـگاه ها و هــتل های بسیار بزرگی ایجاد شود که هــمه این ها باعث تغییر در هویت فرهنگی خواهد شد.

اما در مشهد باید به جای اقتصاد رفاهی بر اقتصاد علم و فرهنگ تمرکز شود که خود این ها زنجیره تولید و اقتصاد مولد هستند و کاملا در پیوست با موضوع زیارت قرار دارند و می توانند به عنوان مزیت نسبی مشهد، زائر را از لحاظ فرهنگی و علمی تامین کنند، بعد زیارت را ارتقا دهند و ازسوی دیگر در نظام توسعه مشهد تغییر ایجاد کنند.

آیا توجه به اقتصاد علم و فرهنگ می تواند موجب توسعه متوازن شود؟

اگر اقتصاد مشهد به سمت اقتصاد فرهنگ و علم پیش برود، منافع آن به همه مردم می رسد. انباشت علم باعث خلق ثروت می شود و به دست عـده خـــاصی منحـــصر نیست. اگر این اقتصاد را پرورش دهیم، نوع توسعه مشهد در پیوست با مزیت نسبی آن قرار می گیرد، اما اگر آن را یک شهر توریستی ببینیم، طبیعتا در شهر برای رفاه بیشتر افراد پولدار هزینه و باعث می شود تقابل فقر و غنا را در مشهد شاهد باشیم که نماد آن هتل های بسیار شیک و مال هایی است که بسیاری از مردم مشهد توانایی استفاده از آن را ندارند.
اگر مشهد به سمت جریان اقتصاد علم، فرهنگ، نشر و کتاب برود، هرقدر در این راستا تولید انجام گیرد، خوب است و سرریز آن به همه می رسد. این نوع توسعه با مزیت شهر همخوانی دارد و مظاهر فقر و غنا را از بین می برد و دیگر آسیب های توسعه بدون توجه به کالبدها را درپی نخواهد داشت، اما اگر فقط به سمت اقتصاد توریستی بدون تفاوت قائل شدن بین گردشگر و زائر برویم، شکاف فقر و غنا و آسیب های اجتماعی افزایش خواهد یافت.

ورود به مسیر اقتصادی علم برای همه آزاد است و همه می توانند در آن نقش بیافرینند. همچنین اقتصاد علم و فرهنگ می تواند باعث افزایش فرهنگ اجتماعی شود و در آینده مشهد را به قطب علمی و فرهنگی کشور تبدیل کند.

چطور می توانیم با مزیت زیارت به توسعه متوازن در مشهد دست پیدا کنیم؟

برای هر توسعه باید لوازم آن را درنظر بگیریم. اگر مزیت زیارت را اصل قرار دهیم و براساس آن حکمرانی یک شهر زیارتی را دنبال کنیم، باعث می شود به جای نگاه کاریکاتوری که بخشی از آن بسیار بزرگ و مورد توجه و بخشی عقب افتاده است، به یک توسعه متوازن برسیم که همه از آن برخوردار باشند.استفاده از تجربه کشورهای مختلف در این زمینه برای ما راه گشا خواهد بود.

به عنوان مثال کشور مالزی خودش را به عنوان «هاب حلال جهان اسلام» مطرح کرد؛ یعنی همه چیز حلال برای شما آماده می کنیم تا در کشور ما از همه امکانات رفاهی حلال برخوردار باشید. این یعنی استفاده از یک مفهوم دینی برای ساختن یک فرهنگ و ساختار توسعه ای. مشهد نیز ظرفیت دارد که در منطقه شرق آسیا و کشورهای اطراف آن و حتی در کشورهای حاشیه خلیج فارس به عنوان هاب حلال و هاب زیارت شناخته شود که این موضوع می تواند به شدت در توسعه شهر اثرگذار باشد و اقتصاد مشهد را براساس اقتصاد زیارت، علم و فرهنگ جلو ببرد.

شعارسال با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت شهر آرا، تاریخ انتشار: ۲۷شهریور۱۴۰۰،  کد خبر: ۳۳۳۰۹۳، www.shahrara.news.ir