شعار سال: طبق آمار نرخ باروری و فرزندآوری در قم پایین‌تر از میانگین کشوری است و این به این معناست که گرد پیری بر جمعیت نیروی کار و سرمایه اقتصادی قم نشسته و در آینده با کمبود کارگر روبرو خواهیم بود.

 اواخر دهه ۶۰ به دلیل افزایش جمعیت قم شعار «فرزند کم‌تر؛ زندگی بهتر» توسط کارشناسان مطرح شد، شعاری که تا چند دهه تأثیرات منفی آن در جامعه ملموس و خروجی آن باعث شد تا این روز‌ها با پیری جمعیت در جامعه روبرو شویم و این گرد پیری بر اقتصاد، کسب و کار و کاهش نیروی کار قابل لمس باشد. حال باید پرسید با وجود کاهش نرخ باروری در کشور و استانی مانند قم که صنعتی است و هفت شهرک صنعتی مهم و استراتژیک دارد اگر نیرو و سرمایه اجتماعی و کار آن به سمت سالمندی پیش رود آینده صنعت و تولید در این استان چه خواهد بود؟

نیروی کار در قم با چالشی به نام پیری جمعیت مواجه است؛ شاید برای برخی این سؤال مطرح شود که چه عاملی باعث شده تا به تغییر هرم سنی جمعیت برسیم و ریشه این علل می‌تواند منشأ داخلی و خارجی داشته باشد که مهم‌ترین آن همان سیاست کاهش جمعیت است و عوامل مهم دیگری مانند مشکلات اقتصادی خانواده‌ها، عدم برنامه‌ریزی مطلوب برای تشویق به فرزندآوری و نبود حمایت‌های اقتصادی را می‌توان در بی‌رغبتی خانواده‌ها به سمت فرزندآوری تأثیرگذار دانست.

رشد جمعیت رشد تولید ملی

طبق نظر کارشناسان رشد جمعیت باعث افزایش تولید ملی خواهد شد چرا که منابع انسانی پایه اصلی ثروت ملت‌ها را تشکیل می‌دهند و با افزایش جمعیت نیروی کار لازم برای استفاده مطلوب از منابع اقتصادی فراهم می‌آید و قم با توجه به فعالیت هفت شهرک مهم صنعتی و واحد‌های تولیدی با کمبود نیروی کار روبرو است.

سهم قم از جمعیت کشور حدود ۱.۷ درصد است

جمعیت استان قم بیش از یک میلیون و ۴۱۷ هزار نفر اعلام شده است که فقط ۳۹۰ هزار نفر آن فعال هستند؛ اگر برای جوانی جمعیت برنامه‌ریزی نشود تا ۳۵ سال آینده ۳۳ درصد جمعیت کشور بالای ۶۰ سال سن خواهند داشت و طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۴۸۰ نرخ رشد جمعیت کاهشی و حتی به صفر می‌رسد. به نظر بحران جمعیت و از سویی کاهش نیروی انسانی در حوزه تولید و اقتصاد و هم‌چنین همه حوزه‌های مهم خطرات آن از جمله بحران منابع آبی برای استانی مانند قم خطرناک‌تر است.

طبق آخرین نمایه جمعیتی قم در سال ۱۴۰۲ که توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی این استان منتشر شده، کل جمعیت استان قم یک میلیون و ۴۳۵ هزار نفر است که یک میلیون و ۳۷۵ هزار نفر آن شهری و ۶۰ هزار نفر نیز روستایی هستند و سهم استان قم از جمعیت کشور حدود ۱.۷ درصد است. جمعیت استان قم به تفکیک گروه سنی زیر ۱۵ سال ۳۶۲ هزار نفر و در گروه ۱۵ تا ۲۹ سال را ۳۰۰ هزار نفر و ۳۰ تا ۶۴ سال را ۶۹۰ هزار نفر و هم‌چنین ۶۵ سال به بالا را ۸۴ هزار نفر هستند.



رشد جمعیت و تأثیر آن بر رشد اقتصاد.

اما با توجه به گفته یک کارشناس جمعیتی، در استان قم با شیب تند کاهش نرخ باروری روبرو هستیم و از سویی این امر می‌تواند بر کاهش نیروی کار استان تأثیر منفی داشته باشد تا جایی که در قم با کمبود ۱۰ هزار نیروی کار روبرو هستیم. یک کارشناس در زمینه جمعیت شناسی می‌گوید: کاهش جمعیت و سالخوردگی بر هرم جمعیتی کشور به ویژه استان قم تأثیر گذاشته است و این کاهش می‌تواند بر اقتصاد، سلامت و حتی امنیت جامعه تأثیرگذار باشد؛ جمعیت از مسائل راهبردی است که باید به آن توجه جدی داشته باشیم.

میترا بزرگی می‌افزاید: در آینده جمعیت جامعه با توجه به کاهش نرخ باروری به سالخوردگی می‌رسد از سویی طبق آمار‌ها ۱۸ درصد جمعیت قم نیز نابارور هستند و بسیاری از خانواده‌های قمی هم به تک فرزندی علاقه دارند که این عامل تأثیر منفی بر اقتصاد، تولید و سرمایه نیروی انسانی خلاق و مهار برای استانی مانند قم دارد.

هرچه نیروی انسانی در قم به سمت سالمندی پیش رود و با همین شیب تند کاهش باروری باید منتظر بحرانی خطرناک‌تر از بحران کمبود منابع آبی برای استان باشیم

وی در ادامه می‌افزاید: طی پنج دهه اخیر، نرخ سالمندان کشور از پنج به ۱۰ درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود این نرخ در ۵۰ سال آینده سه برابر شود و در سال ۱۴۵۰ به حدود ۳۰ درصد افزایش یابد؛ در واقع جمعیت سالمند ما با سرعت زیادی در حال افزایش است و باید تمهیدات ویژه‌ای از هم‌اکنون برای این موضوع مهم در نظر گرفته شود. هرچه نیروی انسانی در قم به سمت سالمندی پیش رود و با همین شیب تند کاهش باروری باید منتظر بحرانی خطرناک‌تر از بحران کمبود منابع آبی برای استان باشیم.

بزرگی که مقالات علمی بسیاری درباره جمعیت نوشته در ارتباط با تأثیر جوانی جمعیت بر حوزه تولید و اشتغال، عنوان می‌کند: اگر سیاست‌های جمعیتی ما هدف‌گذاری نشود در سال‌های آینده با بحران کاهش جمعیت جوان و توقف توسعه اشتغال در بخش‌های مختلف روبرو می‌شویم؛ در قم با کاهش نرخ باروری روبرو هستیم و این یعنی پیری بر پیشانی جمعیت استان قابل لمس است و باید برای جذب نیروی کار به سمت نیروی افراد غیر بومی و یا اتباع برویم.



وجود جمعیت جوان برابر با دسترسی آسان به نیروی کار

معاون توسعه مدیریت و منابع استانداری قم نیز در ارتباط با تأثیر جوانی جمعیت بر حوزه کارآفرینی و کسب‌وکار می‌گوید: با وجود جمعیت جوان دسترسی به نیروی کار برای کسب‌وکار‌ها آسان‌تر شده و موجب گسترش آن خواهد شد در بسیاری از کشور‌هایی که با جمعیت سالمند مواجه شده‌اند شاهد هستیم که برای تأمین نیروی کار خود مجبور به پذیرش و جذب نیروی انسانی از سایر کشور‌ها شده‌اند و حتی برای رفع این مشکل تسهیلات و جوایزی نیز مقرر کرده و در حقیقت مجبور به پرداخت هزینه‌هایی شده‌اند.

سید مهدی قریشی با بیان اینکه اگر نیروی کار کشور جوان باشد اولاً جوانی و پویایی آن باعث رشد تولید و خدمات خواهد شد و ثانیاً هزینه‌هایی مثل آموزش نیروی انسانی و خطا‌ها کاهش خواهد یافت چرا که نیروی جوان یا آموزش‌های لازم را دیده و یا در دریافت آموزش‌ها و کسب مهارت‌ها خیلی سریعتر و بهتر از نیروی سالمند عمل می‌کند، بیان کرد: یکی از ویژگی‌های بارز و مؤثر در حوزه کارآفرینی موضوع خلاقیت و نوآوری است که این ویژگی عمدتاً در نیرو‌های جوان قابل مشاهده است و اگر جوانی جمعیت را در جامعه شاهد باشیم قطعاً روند کارآفرینی متأثر از این مؤلفه خواهد بود.

وی با بیان اینکه موضوع ریسک‌پذیری نیز یکی از ویژگی‌های کارآفرینان است که این شاخص نیز عمدتاً در نیروی جوان قابل مشاهده است، افزود: افزایش جمعیت در کشور باعث رشد نیاز به مصرف کالا و خدمات خواهد شد و بدین ترتیب رونق کسب‌وکار‌های مختلف را در پی خواهد داشت که علاوه بر افزایش کسب‌وکارها، اشتغال نیز بالا خواهد رفت و باعث تقویت ثروت ملی و انتفاع کل جامعه خواهد شد.

اجرای برخی سیاست‌های تشویقی برای جوانی جمعیت

معاون توسعه مدیریت و منابع استاندار قم در پاسخ به این سؤال که برای ترغیب خانواده‌های قمی و به ویژه کارمندان چه سیاست‌های تشویقی اجرا شده است؟ عنوان می‌کند: برای گام نهادن به سمت جوانی جمعیت نیاز به اجرای یک سری سیاست‌های تشویقی است از جمله وام‌های فرزندآوری، تسهیلات برای خرید خودرو داخلی و زمین یا مسکن همچنین تسهیلاتی برای زوجین نابارور درنظر گرفته شده است.

افزایش جمعیت در کشور باعث رشد نیاز به مصرف کالا و خدمات خواهد شد و بدین ترتیب رونق کسب‌وکار‌های مختلف را در پی خواهد داشت

قریشی در ادامه به تسهیلاتی برای مادران شاغل اشاره و می‌گوید: برای مادران کارمند کاهش ساعت کار تا ۳۳ ساعت در هفته و برای مادران دارای فرزند زیر شش سال، اختصاص زمان شیردهی به نوزادان، کمک هزینه مهدکودک و... دیده شده است البته این‌ها حداقل‌ها است و سازمان‌ها می‌توانند برای تشویق کارکنان خود برنامه‌های دیگری نیز پیش بینی کنند که در بسیاری از دستگاه‌ها انجام شده است. مثل پرداخت تشویقی، پرداخت رفاهی مضاعف، هدیه‌های اختصاصی برای نوزادان متولد شده، مهم‌ترین این سیاست‌های تشویقی است که می‌توان نام برد.

بررسی دقیق علل کاهش جمعیت نشان می‌دهد باید در کنار مسائل تشویقی برای فرزندآوری، موانع این مسیر همچون ناامیدی نسبت به آینده، مشکلات اقتصادی و اشتغال و از همه مهمتر مسکن و اجاره نشینی را برطرف کرد تا شاهد شنیدن صدای کودکان در محیط خانواده باشیم و در آینده مجبور به وارد کردن نیروی کار جوان از کشور‌های اطراف نباشیم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری بازار، تاریخ انتشار: ۲ خرداد ۱۴۰۲، کدخبر: ۲۲۲۵۰۶، www.tahlilbazaar.com