شعار سال: آب دریاچه سد گتوند که از ابتدای امسال کم‌کم بالا آمده بود، حالا به بیشترین میزان خود رسیده و روستا‌های «پابرآفتاب»، «تنگ‌هلیل»، «رگ‌هلیل»، «گل‌انبار»، «چال‌ناک»، «چم‌لوند»، «تلخاب تاجدین» و «پرنوشته» را در دو طرف دریاچه سد، به زیر آب برده است.

آب دریاچه سد که از ابتدای امسال کم‌کم بالا آمده بود، حالا به بیشترین میزان خود رسیده و روستا‌های «پابرآفتاب»، «تنگ‌هلیل»، «رگ‌هلیل»، «گل‌انبار»، «چال‌ناک»، «چم‌لوند»، «تلخاب تاجدین» و «پرنوشته» را در دو طرف دریاچه سد، به زیر آب برده است.

تصاویری که به «اعتماد» رسیده، نشان می‌دهد که آب در حال بالا آمدن در روستا‌های مسجدسلیمان است و اهالی در حال نقل مکان هستند. آب تا سقف بعضی از خانه‌ها رسیده و در حال وارد شدن به خانه‌هایی است که در قسمت‌های بالادست‌تر قرار دارند.

سد گتوند که یکی از گران‌ترین و پرحاشیه‌ترین طرح‌های وزارت نیرو است، در ۱۰ کیلومتری گتوند قرار دارد و از ۱۲ سال پیش در زمان افتتاحش، بیشترین هزینه را برای محیط‌زیست، رودخانه کارون و روستا‌های اطرافش به همراه داشت. ساخت این سد روی یک سازند نمکی، با انتقادات گسترده مواجه بوده و به عنوان «فاجعه ملی» مشهور شده است.

این سد در زمان آبگیری ۴۱ روستا را به زیر آب برد. تعدادی از روستا‌ها در زمان ترسالی، با بالا آمدن تراز آب در مخزن سد شاهد آبگرفتگی و غرق شدن خانه و مزارع خود هستند. «علی یوسفی» از اهالی روستا‌های آب ماهیک در شهرستان لالی می‌گوید: «روستا‌های پابرآفتاب، تنگ‌هلیل، چال‌ناک و گل‌انبار در این منطقه با بالا آمدن آب سد گتوند، کمتر از یک ماه است که دوباره زیر آب رفته‌اند. هیچ هشداری هم در این باره به مردم نداده بودند.

امسال بارندگی خوب بود و روستاییان زمین‌های‌شان را گندم و جو کاشته بودند که محصول پرثمری داشت، اما همه‌اش در این آبگرفتگی از بین رفت. نزدیک به ۶۰ خانوار از اهالی در این روستا‌ها ساکن بودند که دوباره آواره شدند؛ بعضی از آن‌ها به بازفت رفتند و برخی هم به اندیکا، لالی یا شوشتر نقل مکان کردند.»

در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ نیز که بارندگی زیاد بود، مخزن سد گتوند حداکثر آبگیری را داشت و روستا‌های آب ماهیک و مسجدسلیمان را به زیر آب برد. اما آوارگی اهالی روستا‌های حاشیه سد گتوند از مرداد ماه ۱۳۹۰ با آغاز آبگیری سد شروع شد. آن زمان به روستا‌ها گفتند که آنجا را تخلیه کنند، ولی بعضی از اهالی راضی به ترک خانه‌های‌شان نشدند، چون به قیمت‌گذاری خانه و زمین‌های‌شان اعتراض داشتند و آن را ناچیز و ناعادلانه می‌دانستند که نمی‌شد با این پول کم برای خود خانه بخرند. اما با وجود این اعتراضات سد آبگیری شد، آب و برق و تلفن روستا‌ها را قطع کردند و اهالی ناچار به مهاجرت شدند.

یوسفی در این سال‌ها به عنوان نماینده اهالی آب ماهیک، مطالبات آوارگان سد گتوند را پیگیری کرده است. او می‌گوید: «بعد از آبگیری سد، خانه‌های روستاییان زیر آب رفت و خراب شد که بسیاری از آن‌ها نتوانستند دوباره خانه‌ها را بسازند. در خشکسالی‌ها که آب سد پایین می‌آید اهالی بازمی‌گردند و در منطقه آب ماهیک در چادر زندگی می‌کنند که حالا با آبگرفتگی مجدد روستا‌ها دوباره آواره شدند و به کوچ‌نشینی روی آورده‌اند.»

آبادی‌هایی که غرق شد

«زال صالحی»، بخشدار مرکزی لالی نیز می‌گوید: «۲۰ روزی هست که آب سد گتوند بالا آمده، سطح آب دریاچه امسال بیشتر از سال‌های قبل و حتی بیشتر از زمان آبگیری سد است که این مساله باعث شده بخش‌هایی از زمین‌های کشاورزی در منطقه آب ماهیک و روستا‌های چم‌لوند، پابرآفتاب، رگ‌هلیل و تنگ‌هلیل زیر آب برود. البته هنوز نتوانستیم میزان خسارت به زمین‌های کشاورزی را برآورد کنیم، چون این روستا‌ها در محاصره آب هستند و راه دسترسی به آن‌ها قطع شده است.»

او همچنین تایید می‌کند که اخطاریه‌ای مبنی بر هشدار نسبت به بالا آمدن آب سد گتوند دریافت نکرده است.

صالحی با اشاره به اینکه اخیرا جلسه‌ای با مسوولان سد گتوند نداشته‌اند، می‌گوید: «مطالبات منطقه آب ماهیک از سد گتوند هنوز پرداخت نشده و اهالی از سال ۱۳۸۹ درگیر این مساله هستند. این روستا‌ها قبلا آباد بودند و شورا و دهیاری داشتند که با آبگیری سد زیر آب رفتند، اما چند سالی که خشکسالی بود مردم برگشتند و در همان منطقه ساکن شدند. حالا ما پیگیر هستیم که روستا‌های این منطقه را دوباره احیا کنیم و برای آن‌ها برق و جاده بسازیم تا مردم در مناطقی که دچار آبگرفتگی نمی‌شوند، بتوانند ساکن شوند.»

سیلاب در «تلخاب»

سد گتوند امسال بعد از چند خشکسالی، ۹۸ درصد از حجم مخزنش پر شده و ارتفاع آب در دریاچه سد، به بیشترین حدش رسیده است. تراز آب در سد گتوند اکنون بیش از ۲۳۰ متر و حجم آب پشت سد ۴.۷ میلیارد مترمکعب رسیده که حداکثر تراز نرمال سد است.

دو روستای مسجدسلیمان نیز با بالا آمدن آب سد گتوند دچار آبگرفتگی شده‌اند. این روستا‌ها پیش از این نیز دو سال متوالی متحمل خسارت سنگین ناشی از سیلاب سد به مزارع، خانه‌ها و دام‌های‌شان شدند. این روستا‌ها هر نوبت حدود ۲ ماه زیر آب بودند و فرمانداری مسجدسلیمان سدگتوند را مکلف به پرداخت خسارت به آن‌ها کرده بود.

«حمید جهان‌بین»، معاون فرماندار مسجدسلیمان می‌گوید: «روستا‌های تلخاب تاجدین و پرنوشته در این شهرستان با بالا آمدن آب سد گتوند در معرض خطر آبگرفتگی هستند که ضرورت دارد مدیریت بحران استانداری در این زمینه دخالت کند.»

او ادامه می‌دهد: «چند روز پیش، از وارد شدن آب سد گتوند به روستا‌ها باخبر شدیم. البته مسوولان سد قبلا به بخشدار عنبر زمان بالا آمدن آب را اعلام کرده بود. در همین راستا یک دستگاه لودر برای ایجاد راه دسترسی به زمین‌های کشاورزی و حمل اثاثیه اهالی در اختیار آن‌ها قرار گرفت که محصول خود را برداشت کردند، اما حاضر به انتقال و جابه‌جایی اسباب خود نشدند. نامه‌ای خطاب به مسوولان سد گتوند نوشتیم که در آن اعلام کردیم بعد از بالا آمدن آب، تعدادی از منازل در معرض خطر هستند و باید برای جلوگیری از خطرات احتمالی اقدام فوری کنند. رونوشت این نامه هم به ستاد بحران استانداری برای دستورات لازم ارسال شده.»

از روستا تا حاشیه

مسوولان سد گتوند پیش از این مدعی شده‌اند که با رعایت همه قوانین و با یک هیات کارشناسی شامل منتخب مردم، منتخب دستگاه اجرایی و مورد تایید دوطرف (مرضی‌الطرفین)، تملک‌ها انجام گرفته، ادعایی که اهالی روستا‌ها رد می‌کنند.

فرمانداری لالی در یکی از مکاتبات خود در اردیبهشت ۹۹ تایید کرده که «پرداخت خسارت به ۱۱ روستای این شهرستان به صورت ناقص اجرا شده و حدود ۶۰ خانوار به نحوه کارشناسی و تعیین قیمت اراضی، مستغلات و مستحدثات اعتراض داشته و از دریافت مطالبات تعیین شده خودداری کرده‌اند.»

در نامه دیگر این فرمانداری به تاریخ آبان ۹۶ اعلام شده که «خسارت وارده به ۳۰۰ هکتار عرصه در روستای تلخاب تاجدین، ۱۵۰ هکتار عرصه در پرنوشته و سرپر، ۱۴۱ هکتار عرصه در گاورا لب رود، ۴۰۰ هکتار عرصه در سربیشه، ۱۳۹ هکتار عرصه و اعیان در رگ‌هلیل جبران نشده، همچنین ۶ میلیارد تومان طبق مدارک کارشناسی شده و ادعای مالکان در روستای گلزاری پابرآفتاب و تنگ‌هلیل به مالکان پرداخت نشده است.»

جهان‌بین، معاون فرماندار مسجدسلیمان می‌گوید: «مشکل روستا‌های حاشیه سد گتوند، سر دراز دارد و به مقامات بالاتر از استان هم کشیده شده. برخی اهالی روستا‌ها حتی به وزارت نیرو و وزارت کشور هم شکایت کردند که برای بررسی به استانداری و فرمانداری ارجاع شده. جلسات متعددی هم تشکیل شده، اما به نتیجه‌ای نرسیدند.

مسوولان سد می‌گویند پول مردم را به حساب دادگستری واریز کرده و مالک این زمین‌ها هستند و مردم نباید در آنجا خانه بسازند. مردم هم مدعی هستند پولی بابت زمین‌های‌شان نگرفتند و مالک زمین و خانه خود هستند. اهالی مرتب به ما مراجعه می‌کنند و درخواست دارند که قضیه حل بشود. ما هم مکاتباتی با استانداری و مدیران سد داشتیم و اخیرا هم جلسه‌ای تشکیل شد، اما هر دو طرف هنوز بر سر مواضع خود هستند. به روستاییان گفتیم که آمادگی داریم برای جابه‌جایی روستا‌ها به محل جدید و در محدوده‌ای که خطری تهدیدشان نمی‌کند، اقدام کنیم.»

نامه‌های بی‌جواب

مقتدایی و شریعتی، استانداران اسبق خوزستان در نامه‌هایی به وزرای وقت نیرو در سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۸ خواستار پرداخت حق و حقوق روستا‌های حاشیه سد گتوند شدند که بی‌جواب ماند.

آخرین بار خلیلیان، استاندار پیشین خوزستان آبان ماه ۱۴۰۰ در نامه‌ای به وزیر نیرو خواستار پرداخت خسارت به اهالی روستا‌هایی شده که از سال ۸۷ با اجرای سد گتوند آسیب دیده‌اند: «آبگیری سد گتوند و به تبع آن به زیر آب رفتن اموال منقول و غیرمنقول اهالی روستا‌های واقع در محدوده آبگیری سد، موجب ضرر و زیان مادی و معنوی عدیده‌ای شده که متعاقبا به بروز نارضایتی‌های گسترده‌ای از سوی آحاد ساکنان منطقه منجر شده است.»

یوسفی، نماینده اهالی آب ماهیک با اشاره به تشکیل جلسه در ۱۷ اردیبهشت امسال در فرمانداری مسجدسلیمان می‌گوید: «این جلسه بعد از نامه پارسال استانداری به فرمانداری‌های مسجدسلیمان و لالی برای حل مشکل روستاییان تشکیل شده که نمایندگان سد گتوند و اهالی در آن حضور داشتند.

در این جلسه مصوب شد که سد گتوند خسارت وارد شده به زمین‌های کشاورزی در روستا‌های تلخاب تاجدین و پرنوشته در مسجدسلیمان را پرداخت کند. همچنین قرار شد سد گتوند برای روستا‌های پرنوشته و تلخاب تاجدین که جاده آن‌ها هر سال زیر آب می‌رود، جاده‌های جدیدی بسازد. علاوه بر این مصوب شد که برای روستا‌های آب ماهیک لالی نیز جلسه مشابهی با حضور نمایندگان سد گتوند تشکیل شود.»

او ادامه می‌دهد: «سد گتوند خسارت وارد شده به زمین‌های کشاورزی اهالی منطقه آب ماهیک در سال ۹۹ را پرداخت کرده. ما به دنبال این هستیم که جاده‌های جایگزین برای روستا‌هایی که در زمان بالا آمدن آب سد به زیر آب می‌رود، بسازیم و تقاضای ساختن شهرک جایگزین برای روستاییانی داریم که بدون دریافت حق و حقوق‌شان آواره شده‌اند. ما این مساله را همچنان پیگیری می‌کنیم، به وزیر نیرو نامه نوشتیم که تاکنون جواب نداده. به استاندار جدید خوزستان هم پیام‌های زیادی داده‌ام، ولی هنوز بی‌نتیجه بوده است.»


گران‌ترین سد

خسارت به روستاییان در حالی ۱۵ سال است پرداخت نشده که برای ساخت سد گتوند نزدیک به ۴۰ هزار میلیارد ریال هزینه شده و علاج‌بخشی آن هم بیش از ۷۰ هزار میلیارد ریال خرج دارد. آوارگان سد گتوند آیا صاحب خانه می‌شوند؟

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از شبکه شرق، تاریخ انتشار: ۱۷ خرداد ۱۴۰۲، کدخبر: ۸۸۲۷۳۳، www.sharghdaily.com