تحلیل برآیند نیروهای یک جامعه و روند تغییرات آن با توجه به دو مولفه داخلی( شرایط حاکمیت و کارآمدی،مشروعیت و مقبولیت آن / وضعیت هسته سخت و سطح حرفه ای و غیر تهاجمی بودن آن / وضعیت مردم) و خارجی( کشورهای دوست ، کشورهای دارای منافع و متمایل به معامله ، کشورهای دشمن) قابل تبیین است. در کشورهای خاورمیانه بشکل سنتی دارای نوعی دو قطبی سازی بین تقابل مولفه های داخلی در برابر مولفه های خارجی بوده و در بین مولفه های داخلی نیز ، متاسفانه در غالب موارد، فعالیت مشارکتی بین سه زیر مولفه حاکمیت ، هسته سخت و مردم ، ملاحظه نمی شود و حاکمیت با نوعی نگاه بالا به پائین به شهروندان بر اساس انواع ایدئولوژی ها و طراحی ساخت ها و ساختارها، می نگرد. چنین میدان نیرویی ، فاقد پایداری طولانی مدت بوده و بعد از گذر از دوره حکومت داری میان مدت و با توجه به شکاف مردم- حاکمیت، شاهد حضور سرکوبگرانه هسته های سخت و برخورد های تند با مردم هستیم. شرایطی که بشکل تدریجی باعث محبوبیت زدایی، تغییر ارزش ها و کنار نهادن ایدئولوژی ها و بعضا تقدس ها در مردم و در نهایت ، سست شدن پایه های مشروعیت نظام ها می شود. نقطه عطفی که زیر بخش های مولفه خارجی، حداکثر استفاده را از آن نموده و تامین منافع خود را در کشور بحران زده، جستجو می کند. محمدرضا تاجیک، تحلیل گر سیاسی، بر اساس نوعی تحلیل روندی و تاریخی ، اقدام به بررسی سیر قهقرایی حکومت بشار اسد در سوریه نموده و نظرگاه هایی نیز در مورد شرایط ایران و برخی دیگر از کشورهای همسایه ، ارایه می دهد.

سیاست در کشورهای جهان سوم امری،محرمانه و بعضا انحصاری قلمداد می شود در حالی که در اصل امری همگانی و مشارکتی است. سیاست همانند سایر حوزه ها و نهادهای اجتماعی، نیازمند تخصص و فناوری و الزاما سیاستگذاری است. وقتی سیاست را به سلیقه، انحصار، ادعا و بدعت تقلیل داده و محدود می کنیم ، مشارکت همگانی و تخصص گرایی از درونش رخت بر بسته و تبدیل به پدیده ایجاد نظم از راه سرکوب می شود. اشتباهی که غالب دیکتاتورها ، حکومت های تمامیت طلب و دولت های کودتا ، مرتکب آن می شوند. در دیدگاه سیاسیون در چنین جوامعی ، دموکراسی معنا نداشته و در حداکثر موارد، دادن حق رای به مردم برای انتخاب از بین گزینه های تعیین شده توسط سیاسیون است. این در حالی است که در معنای واقعی، دموکراسی یعنی حق و توان مردم در مواجهه و برخورد با کانون های قدرت. چنین برداشتی از دموکراسی، سیاست را تحت نظارت اجتماع قرار می دهد نه اینکه اجتماع تابع سیاست باشد. سقوط حکومت اسد ، درس های خوبی برای کشورهای گوناگون و دولت های مختلف می تواند داشته باشد. غلامعلی دهقان معتقد است که در نیم قرن گذشته خاورمیانه شاهد سقوط حکمران‌ها بوده که در سقوط‌شان عوامل متعدد ولی مشترکی وجود داشته است. دلیل اول مشترک سقوط این حاکمان این بود که در این کشورها چیزی به اسم مشارکت سیاسی مردم به معنای واقعی کلمه وجود نداشت. به تعبیری این رهبران به مقوله‌ای تحت عنوان توسعه سیاسی بی‌توجه بودند. در این کشورها اگر مشارکتی بود هم صرفا جنبه نمایشی و تصنعی داشت. وقتی توسعه سیاسی مفقود شد و مردم در امر سیاست کشور برای خود نقشی قائل نبودند، بدیهی است‌ در روزهای سرنوشت که پای نظام سیاسی کشور در میان است، به میدان نخواهند آمد.شخصی شدن قدرت و دور شدن از آحاد ملت زیربنای سیاست کشور را متزلزل و به تعبیری لق می‌کند و کافی است تندبادی بوزد و همه چیز را ویران کند. اتفاقی که در این کشورها رخ داد. به همین دلیل من معتقدم باید منافذ حضور مردم در امور سیاست را همیشه باز نگه داشت نه اینکه با بهانه‌های مختلف آنها را مسدود کرد. دومین ویژگی مشترک دولت های ساقط شده،اتخاذ رویکرد امنیتی در اداره کشور و دل خوش بودن به درآمدهای ناشی از اقتصاد رانتیر بوده(دولت رانتیر دولتی است که بیش از چهل درصد درآمدش از صادرات یک کالا تامین می‌شود) تا توده مردم در آرامش کاذب بسر برده و دور از دنیای سیاست باشند.دولت‌های ‌رانتیر پول و رانت می‌دهند و قدرت می‌گیرند. برخلاف کشورهای پیشرفته که مالیات می‌گیرند و‌ به جامعه قدرت می‌دهند. وقتی‌ دولت‌ رانتیر‌ شکل گرفت‌‌ دولت‌ها جا‌معه و شهروندان را به خود وابسته می‌کنند و نیازی هم به مشارکت واقعی و ‌حضور نخبگان سیاسی و‌ مشارکت طبقه متوسط نمی‌بینند. سومین عامل مهم سقوط حاکم در این کشورها شکل نگرفتن حتی یک طبقه اجتماعی حامی حکومت بوده است. کشورهای جهان سوم باید برای عبور از مرحله‌گذار به توسعه همه‌جانبه از حمایت بخشی از جامعه برخوردار باشند. در این کشورها هیچگاه طبقه حامی که در روزهای سخت به میان‌ آید ایجاد نشد. برای همین با یک تندباد سیاسی همه چیز یک شبه از میان رفت.در خصوص سوریه، واقعیت این است که اوضاع سوریه از دست جریان حاکم خارج و مخالفان اسد خیلی زود دست بالا را در تحولات جاری پیدا کردند. شرایط به شکلی بود که انگار نه حامیان بین‌المللی وی و نه موافقین داخلی عزمی برای حمایت از اسد نداشتند.

کار آخرین بازمانده بهار عربی که شهروندانش خواستار کناره‌گیری او بودند و آخرین بازمانده از آنچه حزب بعث نام داشت، البته آخرین بازمانده از «خانواده اسد» به پایان رسید. حامیان اصلی دولت اسد که ایران و روسیه محسوب می‌شدند گویا تا آخرین لحظات تلاش کردند تا او را در کاخ ریاست جمهوری نگاه دارند ولی گویا این‌بار برنامه‌ها آنطوری که اسد و حامیانش می‌خواستند پیش نرفت. خبرهای ضد و نقیضی از وضعیت سلامتی رئیس‌جمهور پیشین سوریه در رسانه‌ها مطرح می‌شود ولی هرچه بود حالا باید منتظر ترسیم نقشه جدیدی در جفرافیای پرهیاهوی خاورمیانه باشیم. شورشیانی که رژیم اسد را ساقط کردند، ترکیبی از گروه‌ها و سازمان‌های مختلف هستند که تنها هدف مشترکشان سرنگونی رژیم بود. گروه اصلی این حمله، «هیئت تحریر شام»، ریشه در القاعده دارد و سابقه‌ای خشونت‌آمیز دارد. این گروه در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا خود را به‌عنوان نیرویی ملی‌گرا معرفی کند، اما بسیاری نسبت به نیت واقعی آنها نگران هستند. آنچه مسلم است، اثرات این وقایع از چند منظر، جهت گیری ها در استقرار دولت جدید در سوریه، نوع توازن قوای جدید در منطقه و سطوح بین الملل، سیاست های جمهوری اسلامی برای تامین منافع خود در حوزه فرامرزی، قابل بحث است.

عبدالرضا فرجی راد معتقد است که در دولت اول ترامپ ایران به دلیل سیاست‌های او در قبال برجام و خروجش از این توافق و نیز ترور شهید سردار قاسم سلیمانی آماده رایزنی‌های جدیدی نبود. این عدم آمادگی در شرایطی بود که ترامپ در همان بازه زمانی بازگشایی درب‌ها برای مذاکره با ایران را از طریق واسطه‌هایی در دستور کار قرار داد، اما ایران آمادگی نداشت. حال باید دید که در دولت جدید با ریاست آقای پزشکیان که بر اصل تنش‌زدایی تاکید دارند آیا تهران همچنان سیاست پیشین خود در قبال دولت اول ترامپ را در پیش می‌گیرد یا با تغییر هدفمند تاکتیک‌های خود به دنبال رفع تحریم‌های اعمالی است. اگر ایران به دنبال گفتگو با ترامپ باشد به احتمال زیاد، این توانایی و امکان در دولت جدید وجود دارد که به نتایجی منتج شود. در غیر این صورت تنش‌ها افزایش خواهد یافت. از طرفی اگر دونالد ترامپ به این نتیجه برسد که ایران آمادگی از سرگیری مذاکرات را ندارد مجددا به سیاست تشدید تحریم‌ها بازخواهد گشت.

مناظره صادق زیباکلام و ماشاءالله شمس‌الواعظین در برنامه شیوه با موضوع «مسئلۀ فلسطین» برگزار شد. زیبا کلام تاکید خاصی بر فهم تاریخ خاورمیانه و شیوه به وجود آمدن اسرائیل داشت. معتقد بود که اگر تاریخ را ندانی به تئوری‌های توطئه میفتی! شمس الواعظین می‌گوید که حماس در هفت اکتبر دقیقاً کاری را کرد که اسرائیل در چهار ژوئن جنگ اعراب و اسرائیل کرد. حماس در تاکتیک‌های نظامی‌اش بسیار متأثر از اسرائیل است. اگر با این نگاه وارد بحث شویم، سریع‌تر نتیجه می‌پیریم و می‌توان پاسخ داد که چرا اسرائیل این کار را می‌کند (کشاندن جنگ به حوزه شهری). شمس الواعظین ادامه می‌دهد که من معتقدم کم‌هزینه‌ترین راه‌حل برای فلسطین، یک دولت با دو قومیت است.

هنوز مدت زیادی از اقدام روسیه در حمایت مجدد از ادعای امارات متحده عربی بر سر جزایر سه‌گانه نگذشته است که این بار مسکو در مواجهه با آتش‌افروزی آمریکا و انگلستان نسبت به مواضع انصارالله و حوثی‌ها نیز عملا در تضاد با منافع تهران رفتار کرد. بنظر می رسد که برخی از سیاسیون کشور، اعتقادی به وجود تله و شمشیری روسی نداشته و ان را نوعی ذهنی پردازی منتقدین و تحلیل گران ، می پندارند.

با گذشت 400 روز از درگیری اوکراین، نشانه مشهودی از کاهش جریان مبادلات بین تهران و مسکو مشاهده نمی‌شود. ایران صدها پهپاد شاهد را به روسیه عرضه کرده و در ازای آن هواپیماهای جنگنده سوخو-35 را به دست آورده است.

تارنمای آکسیوس نوشت، آمریکا، عربستان، امارات و هند درباره یک پروژه بزرگ عمرانی مذاکره می‌کنند که کشورهای حوزه خلیج فارس را از طریق یک شبکه ریلی و نیز خطوط کشتیرانی به هند متصل خواهد کرد.

بسیاری از نظامیان صهیونیستی در جریان اعتراضات اخیر علیه نتانیاهو نقشی فعال ایفا کردند، زیرا معتقدند او قدرت ایجاد موازنه میان بحران‌های منطقه‌ای و داخلی در اراضی اشغالی را ندارد.

پژوهشگر مسائل استراتژیک می‌گوید: مدت هاست که اعتقاد دارم همزمان با انتقال قدرت جهانی از غرب به آسیا، خاورمیانه به منزله یک مجموعه امنیت منطقه‌ای که تا کنون غرب به آن اعتبار داده بود، در حال ساقط شدن از موضوعیت است و به تدریج و به ویژه با تداوم خیزش چین و افزایش اشتیاق و علاقه آن به اوراسیای جنوبی، شاهد ظهور «باختر میانه» خواهیم بود. منطقه‌ای از خلیج فارس تا مدیترانه که اینبار چین به آن کشش دارد.

ترکیه و امارات در جریان سفر اردوغان به ابوظبی سیزده سند همکاری در حوزه‌های مختلف از جمله دفاعی امضا کردند.

در چند هفته اخیر در غرب آسیا، هیچ کشوری به اندازه امارات‏ متحده عربی خبرساز نبوده است؛ کشوری با ابعاد کوچک ولی پرهیجان برای گام‌‌های بزرگ.

به محض اینکه شدت تبادل اتهامات بین ایالات متحده و چین کاهش می‌یابد، بار دیگر به دلیلی تازه، تنش بین این دو دولت اوج می‌گیرد و این روز‌ها تنش مذکور به نحوی بی سابقه افزایش یافته است، که علت اصلی آن، بحران کروناست.

«تام لوگان» نویسنده مجله «واشنگتن اگزماینر» ادعا کرد: اردوغان جسارت رویارویی با پوتین را نداشت و در مقابل مأمور سابق کاگ‌ب له شد و استخوان‌های آتاتُرک در مزارش را به لرزه درآورد.

یک تحلیلگر روابط بین‌الملل مطرح کرد: رابطه اروپا با ترکیه مطلوب نیست و اروپا می‌داند که ترکیه از وضعیت سوریه به نوعی در حال سوءاستفاده کردن است به همین دلیل با این کشور همراهی نمی‌کند.

وزیر خارجه عمان تایید کرد که کشورهای عرب به این دلیل طی سال‌های گذشته در بحران عراق و سوریه شرکت نکردند که قادر به انجام چنین کاری نبودند.

کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت و گویی یکی از عوامل دخیل در وضعیت کنونی ادلب را حاصل اشتباه محاسباتی اردوغان تلقی کرد و شرایط فعلی را پوست خربزه آمریکایی زیر پای رئیس جمهوری ترکیه دانست.

ترکیه در یک سال گذشته در یک تجاوز آشکار، اقدام به ایجاد پایگاه های نظامی در این استان کرده که از یک سو مغایر با توافق سوچی و از سوی دیگر در تضاد آشکار با حقوق بین الملل است. در همین زمینه، روزنامه يني شفق تركيه چندی پیش اعلام كرد كه ارتش تركيه هشت پايگاه نظامي در ادلب تاسيس مي كند.

«جاناتان ماس»، رئیس دریانوردی و تجارت DWF، درباره تأثیر بحران خاورمیانه و سهم آن در بازار بیمه بر این باور است که تنش در این منطقه و خلیج فارس، بدون شک منجر به افزایش حق بیمه خطوط دریایی برای کشتی‌های تجاری و مسافربری در منطقه خواهد شد.

در میان نگرانی‌های عمده درخصوص امکان وقوع یک درگیری مستقیم و گسترده میان ایران و ایالات متحده، مولفه‌های مختلفی از جمله نظم امنیتی منطقه، سیاست قدرت‌های فرامنطقه و نیز نحوه مواجهه کشورهای منطقه با چنین شرایطی از جمله موارد مهم در افق تحولات آتی خاورمیانه خواهد بود.