وقتی حنفی به عنصر «عقل» می‌پردازد سخت بر عقل غیرنقاد و فرمانبردار اشراق گرایی افراطی می‌تازد و می‌کوشد نقشی بسیار بنیادی برای عقل در بازخوانی سنت قائل شود. او «اجتهاد عقل محور» را مناسب‌ترین روش برای اثبات توانمندی وحی اسلامی و تبدیل شدن به بزرگترین دین مدرن می‌شمرد.

مجید مرادی ضمن اشاره به پروژه فکری حسن حنفی که مبنی بر عینیت‌بخشی به باور‌های اسلامی در جامعه و تولید الهیات انسان‌محور بود، تصریح کرد: ایشان معتقد بود که فهم سنتی مسلمانان را در حاشیه نگه می‌دارد و ما باید به متن تاریخ وارد شویم.

مرحوم حسن حنفی (متولد ۱۹۳۵-وفات ۲۰۲۱ - ۸۶ سالگی) شاگرد عثمان امین، از اندیشمندان دینی عرب (مصری) است که به چپ اسلامی متمایل بوده است. وی معتقد به وحدت دین و سیاست است و هدف خود را بازسازی تراث اسلامی قرار داده و سعی دارد سنت‌ها و تراث اسلامی را به ایدئولوژی تبدیل کند. در این بازسازی، انسان و تاریخ در مرکز توجه او قرار دارند. وی معتقد است بدبختی مسلمانان به خاطر تقلید مکانیکی از مدل‌های گذشته رخ داده و باید آن را بازسازی نمود. آرای نظری حسن حنفی در ایران چندان مورد توجه مستقیم قرار نگرفته، ولی به واسطه شاگردش نصر حامد ابوزید، تأثیر غیر مستقیم عمیقی بر نواندیشان دینی ایران گذاشته است (شاگردان اصلی حنفی را شامل نصر ابوزید، علی مبروک و کریم السید عنوان داشته اند). حنفی اگرچه در زمان حیاتش از سوی برخی سنت‌گرایان مصری تکفیر شده بود، اما بعد از مرگش شیخ الازهر در فیس‌بوک خود، حنفی را متفکری خواند که عمرش را در محراب اندیشه و فلسفه گذراند و درگذشت او را تسلیت گفت.

در روز پنجشنبه ۲۹ مهر ۱۴۰۰ دکتر حسن حنفی (۱۹۳۵-۲۰۲۱) چشم بر جهان فروبست. در جریان سفری که در سال ۱۳۷۸ به مصر داشتم نخستین بار در دفتر کارش در دانشکده فلسفه دانشگاه قاهره با او دیدار کردم و سپس در سال ۱۳۹۰ در بیروت و زمانی که به دعوت انستیتوی آلمانی مطالعات شرقی برای بزرگداشت اقبال لاهوری به لبنان آمد و در تالار یونسکو سخنرانی به یادماندنی‌ای در باره اقبال کرد و روز بعد در انستیتوی مطالعات شرقی سخنرانی‌ای در جمع پژوهشگران کرد و در آن جا از شاگردش نصر حامد ابوزید یاد کرد و گفت که او شهید شتابزدگی اش شد و نباید چنین می‌کرد.

کمبود آگاهی داخلی نسبت به تولیدات و تلاش‌های علمی پیشگامان این جریان در جهان عرب مورد مغفولی است که در جهان امروز وجود دارد. در این میان نواندیشی دینی در جهان عرب تحت عنوان «التیار التجدیدی» در حال نقد و بررسی دستاورد‌های دوران نخست روشنگری است.

پس از گذشت بیش از دو قرن از شکل‌گیری «فکر عربی اسلامی نو»، یعنی از آغاز قرن نوزدهم تا آغاز قرن 21، پروژه‌های فکری چندی سر برداشتند که هر یک به سهم خود می‌کوشید با استناد به منابع گوناگون، واقعیت اجتماعی را به شکلی صحیح تفسیر و تبیین کنند. گام‌های اول را طهطاوی، عبد‌الرحمن کواکبی، سیدجمال افغانی (اسدآبادی) و محمد عبده برداشتند.