پایگاه تحلیلی خبری شعار سال

فرشاد مومنی با نگاهی تاریخی- تطبیقی اقدام به مقایسه بی طرفانه دولت پهلوی دوم با جمهوری اسلامی نموده و ضمن بیان نقاط قوت و ضعف ها، اقدام به ارایه هشدار‌ها و ذکر آسیب‌ها می‌نماید. مومنی، ده سال اول انقلاب را از جمله سال‌های بسیار مطلوب با عملکرد درخشان و طرح‌های کارامد و کم پیامد ارزیابی کرده و انحطاط در اقتصاد کشور را بعد از پذیرش طرح‌های بانک جهانی می‌داند. وی درباره پیشرفت طنعتی ادعا شده در دوره پهلوی دوم می‌گوید که، در قله رونق صنعتی پهلوی، توان تولید صنعتی ایران، این بود که از کانال کل درآمد‌های صادراتی صنعتی ایران، حداکثر می‌توانسته مواد اولیه مورد نیاز سه روز تولید صنعتی ایران را تامین کند که نشان دهنده وابستگی غیرمتعارف و مونتاژکاری افراطی است که بخش اعظم ارزش افزوده ایجاد شده در فعالیت‌های صنعتی را به دلیل خصلت مونتاژکارانه و وابسته اش، به خارج از کشور بر می‌گردانده است. مومنی بشدت درباره شوک درمانی ارزی و قیمتی سال ۱۴۰۳ و اثرگذاری‌های آن بر اقتصاد و شرایط اجتماعی در سال ۱۴۰۴، هشدار داده و آن را تابع نوعی نابخردی کارشناسانه یا سونیت آشکار می‌داند.

محســن رنانی، پژوهشــگر و اقتصاددان در سومین نشستی که بــا موضوع دولــت چهاردهم، چالش هــا و افق پیــشرو به همت انجمــن اقتصاد ایران در اتاق ایران برگزار شده بود، بیان داشت که از ۳۷۶ شاخص توســعه، حدود ۱۹۰ شاخص کشور قرمز شده است.۱۰۰ شاخص در وضعیت سفید و تنها ۶۰ شاخص وضعیت سبز دارد. زمانی که یک فــرد رانندگی اقتصادی می‌کند، ۳۷۶ شــاخص به مثابه آمپرسنج داریم که اگر یکی از این شاخص‌ها قرمز شوند باید مشــکل را بررسی کرد، اما در اقتصاد ما حدود ۱۹۰ شاخص قرمز است و راننده همچنان به رانندگی خود ادامه می‌دهد. این شاخص‌ها که قرمز است، عقلانیت و کارآفرینی اقتصادی را مختل کرده اســت. عقلانیت مختل شــده؛ چراکه در مرحله نااطمینانی پیچیده کشور هستیم. مشکل امروز ایران ابعاد سیاسی دارد و اقتصاد ایران قابل سیاست‌گذاری نیست و نسخه‌های اقتصادی برای حل بحران امروز شکست می‌خورد. در اقتصادی که سیاست‌گذار رانت دارد و گروه‌های ذی‌نفوذ در سیاست‌گذاری نفوذ دارند، نمی‌شود نسخه برای درمان آن بنویسید. وقتی ساختار بروکراسی با فساد، رشوه و رانت زنده است، هر چه توصیه اقتصادی بدهید، جواب نمی‌گیرد. در این شرایط نوشتن نسخه برای حل مشکل اقتصاد فقط آسیب می‌زند، هزینه به جا می‌گذارد و منافعی ندارد. سند ۲۰ ساله یکی از این اسناد است که چه هزینه‌ها و تورمی را به کشور تحمیل کرد؛ اما فقط ۱۵ درصد آن محقق شد. عقلانیت و هزینه مبادله صفر از جمله اصول علم اقتصاد هستند؛ اما در ایران هزینه مبادله بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است، در حالی که علم اقتصاد می‌گوید هزینه مبادله باید صفر باشد. وقتی چک تولیدکننده پاس نمی‌شود یا با قطع برق در مسیر تولید او وقفه می‌افتد، هزینه مبادله بالا می‌رود. یکی از اصلی‌ترین اصول اقتصاد، عقلانیت است. عقلانیت با عقل و هوش فرق می‌کند، ما ممکن است عقل داشته باشم، ولی عقلانیت نداشته باشیم، عقلانیت شدت کاربرد عقل و هوش است. برای عقلانیت شرایط لازمی است که این شرایط در ایران نیست. معتقدم که وفاق اگر به افق نینجامد، بی‌سرانجام است. ۵ سطح تغییر در اقتصاد شامل سطح اطمینان، سطح ریسک نرمال و معمول، سطح ریسک نامعمول، سطح ریسک عدم اطمینان و سطح ریسک عدم اطمینان پیچیده هستند. وقتی اقتصاد سطح عدم اطمینانی پیچیده دچار می‌شود، عقلانیت مختل می‌شود و کارآفرین نمی‌تواند برای آینده‌اش تصمیم بگیرد.

در دنیای حاضر و جامعه در حال باز شدن، پرسش از دلایل عقب ماندگی ایران ابعادی مهم تر نیز یافته است. این‌ که چگونه ممکن است در مدتی کوتاه تر از زمان حدودا دویست ساله آشنایی ایرانی ها با ادبیات توسعه و درک عقب ماندگی های کشورشان، به بسیاری از کشورهای شرق آسیا در عین فقر منابع و سرمایه های طبیعی به توسعه دست یافته اند ولی ما همچنان در هزار توی پیشرفت سردرگم مانده ایم؟!مهران صولتی ،هفت دلیل شامل استبداد ایرانی،فقدان سنت دموکراتیک، نقش پیرامونی در نظام جهانی،تماس با لایه های سخت افزاری توسعه، نقش حاشیه ای علوم انسانی،قرار گرفتن در معرض گفتمان چپ،فقدان گفتگو مابین سنت و مدرنیته برای این در خودماندگی تاریخی، ذکر می کند.

فرشاد مومنی، اقتصاددان و رئیس موسسه دین و اقتصاد در نشست دانایی و توسعه و رونمایی از کتاب اندیشه بی‌خانمان می‌گوید که در واقع همه چیز در جامعه ما دفرمه و از ریخت افتاده است. حال سوال این است که چرا چنین اتفاقی رخ داده است. پاسخ مشخص است، زیرا این امر در کادر نظام حیات جمعی دیده نشده یا نخواسته که دیده بشود. در چنین شرایطی سیاستگذاری اقتصادی ما شبیه انتخابات برگزار کردن ما می‌شود. به همبن دلیل رضاقلی دغدغه دارد که چرا این علوم کارکرد ندارند. این به این معنا نیست که اصحاب علم درک ندارند که چه اتفاقی رخ داده است بلکه آنچنان هویت جمعی پیدا نمی‌کند که اثربخشی داشته باشد. اگر حکومت بخواهد رابطه خود با مردم را در استاندارد ۲۷۰ سال پیش نگه دارد نمی‌توان دانش‌بنیان شد، این را رضاقلی در کتاب سراب گرایی صنعتی در جامعه قبایلی ایران و ضرورت در مرکزیت قرار گرفتن علم و فناوری در توسعه، بیان کرده بود. دوستانی که به نسل من می‌گویند که تو هم آن زمان انقلاب بودی پس باید عذرخواهی کنید به آن‌ها توصیه می‌کنم که کتاب تاریخ بی خردی خانم باربارا تاکمن را بخوانند. در این کتاب، پنج نفطه عطف تاریخ بشر را بررسی کرده و تصریح دارد که عادی‌ترین انسان‌های تاریخ، واقعیت را درک می‌کردند، اما در ساختار قدرت حاکمان موضوعات دم دستی ساده را درک نکرده بودند. فردی عذرخواهی بکند با نکند بیشتر سطح فهم خود را از پدیده انقلاب اجتماعی منعکس می‌کند. ضمن اینکه گره‌ای هم با عذرخواهی من باز نمی‌شود. شبیه موضوعی که در مورد انقلاب مطرح می‌شود در مورد توسعه هم مطرح می‌شود. همچنانکه برخی به صراحت اعلام می‌کنند که میلی به توسعه ندارند. حیاتی‌ترین مسائل هم تا زمانی که هویت جمعی در کشور پیدا نکنند نمی‌توانند در مسیر اعتلا قرار گیرند. مساله توسعه یک مساله اجتناب‌ناپذیر است و اگر به صورت فعال و خلاق با توسعه روبرو نشویم در نتیجه سیلی خواهیم خورد. از ربع پایانی قرن بیستم کشور‌ها وارد یک مدار جدید به نام عصر دانایی شدند و انقلاب دانایی و اقتصاد مبتنی بر دانایی به مثابه یک شیوه تولید و همزمان به مثابه یک نظام حیات جمعی باید مورد توجه قرار بگیرد. کشور‌های در حال توسعه در موج اول انقلاب صنعتی فکر می‌کردند که صنعتی شدن یک امر انتزاعی بوده و صرفا با جابجایی ماشین‌آلات محقق می‌شود برای همین بر این باور بودند که دیگران ماشین‌آلات صنعتی تولید کردند و ما خریداری کرده و صنعتی می‌شویم. این در حالی است که صنعتی شدن باید در کادر نظام حیات جمعی دیده شود و تغییرات اجباری متناسب در ساخت سیاسی و اجتماعی و نظام آموزشی و ... لحاظ شود، اما، چون این نکات لحاظ نشد، جوامع به ابن روز افتادند به ترتیبی که الان حسرت دوران پیشاصنعتی را می‌خورند. یعنی گرفتاری‌ها چندین برابر شده و توانمندی پیشین را از دست دادند. این نوع طرز تفکر بود که باعث شد در بیست سال تورم کشور، سه هزار و نود درصد و نقدینگی ده هزار و دویست و پنجاه درصد رشد کند. وقتی ماجرای توسعه گره خورد باید روی دو جا متمرکز شد یکی اعتبار علمی جهت‌گیری‌های سیاستی و فرایند‌های تصمیم‌گیری و تخصیص منابع و دیگری نظام توزیع منافع. دقیق توضیح دهم که چطور به جای علم در فرایند سیاست‌گذاری و تخصیص منابع از شبه علم استفاده می‌کنند و گنجشک را رنگ می‌کنند و جای چیز دیگری قالب می‌کنند. این چه جور علمی است که یک بسته سیاستی معین در طی بالغ بر سه دهه گذشته در دستور کار نظام تصمیم‌گیری کشور قرار داشته است، اما به هیچ کدام از اهداف اعلام کرده نرسیده است و هزاران تخریب و فساد و به هم ریختگی و وابستگی ذلت‌بار و نابرابری ناهنجار را پدید آورده آما همچنان در دستور کار است و با بزک کردن جلو می‌رود. در دستکاری واقعیت و جا زدن شبه علم و دروغ و کلک و پنهان کاری واویلایی درست کردند. شما حساب کنید که در این کشور سه چهار سال است که سالنامه آماری را منتشر نمی‌کنند. نزدیک سی سال است که روند تحولات سهم مربوط به ارزش آفرینی واسطه‌گریی مالی را حذف کردند تا سلطه ربا را پنهان کنند در حالیکه ده متغیر کنترلی دیگر وجود دارد که با آن می‌توان موضوع را متوجه شد.

حسین عظیمی آرانی (۱۳۲۷ در آران و بیدگل - ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۲ در تهران) اقتصاددان ایرانی بود. عظیمی در اولین سمینار بازسازی اقتصاد ایران پس از جنگ، که در سال ۱۳۶۸ برگزار شد، به صراحت نقایص و اشتباهات فاحش سیاست‌های تعدیل اقتصادی در برنامه اول توسعه را تشریح نموده و به درستی، بحران اقتصادی ناشی از آن را پیش‌بینی کرده بود. وی اعتقاد داشت اقتصاد، از علوم انسانی است، بنابراین تئوری اقتصاد ملی باید بر اساس اقتضائات ملی تدوین شود. فشار غیرمستقیم دولت بعضی‌ها آنقدر مرحوم عظیمی را در تنگنا قرار داد که منجر به حاشیه گرایی و سرانجام فوت او شد. زنده یاد دکتر حسین عظیمی در کتاب مدار‌های توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، ص ۳۸۲ بیان می‌دارد که در جامعه‌ای که عمر متوسط تحولات سیاسی آن ۸ تا ۱۰ سال است هیچ گاه اقتصاد پا نمی‌گیرد. بعضی مرحوم‌ها در آخرت چگونه باید پاسخگوی فشار‌های وارد بر زنده یاد عظیمی باشند، خدا می‌داند. توصیه داریم که ویدئو کلیپ انتهای متن برای آشنایی با منظومه فکری حسین عطیمی را الزاما مشاهده کنید.

ازجمله کانون‌های شکل‌گیری توهم‌های جمعی در ایران از طرف دولت‌ها در قوانین برنامه و بودجه کشور است و سال‌های سال در ایران ادامه داشته و دارد. در این نوشتار به برخی از این‌ها پرداخته می‌شود. دایره موضوع به قدری وسیع است که در این نوشتار صرفا می‌شود به برخی از اقلام کلان و کلیدی آن پرداخت و جا دارد که برای آن‌ها در کشور فکری شود. با تورق برنامه‌های توسعه به موضوعات متعدد بسیاری از این توهم‌های جمعی دولتی در اسناد می‌رسیم که تکرار شده‌اند؛ اما در این نوشتار سعی شده که چند تا از کلان‌ترین آن‌ها انتخاب و به بحث گذاشته شود. امید است که در شرایط حاضر که در آستانه تدوین برنامه هفتم توسعه هستیم، دولت دست از تکرار این روش‌ها بردارد و برنامه توسعه را واقع‌گرایانه‌تر و قابل دستیابی‌تر و بدون توهم بنویسد و اجرا کند یا اینکه سیاست‌گذاران قانع شوند که الزامات اهداف مهم برنامه‌ها را فراهم کند.

عباس آخوندی از احمد توکلی پرسید: چگونه شما از نهادی که اساسا وجودش خلاف قانون اساسی است انتظار مصوباتی در راستای تحقق عدالت، توسعه و انطباق با قانون اساسی دارید؟ جایگاه شورای انقلاب فرهنگی در کجای قانون اساسی است؟

فرشاد مومنی اقتصاددان در نشست نقد و بررسی کتاب «توسعه فراستمند، الگویی بدیل برای ایران» ، عنوان کرد: در در دهه ۱۳۹۰ ماهیت حکومت در ایران از دریچه اقتصاد سیاسی، پنج بار دگرگون شده است، اما یک کلمه حرف درباره آن نمی‌شنوید. در این دهه سال‌هایی را تجربه کرده ایم که رانت ناشی از سیاست‌های شوک درمانی از رانت ناشی از نفت چند برابر بیشتر خلق شده است. ما با یک پدیده تسخیر شدگی ساختار قدرت به دست گروه‌های مافیایی و شبه مافیایی روبرو هستیم. این ساختار حتی مصالح بقای خود را رعایت نمی‌کند و دچار یک پریشان حالی ویژه شده است.

یک اقتصاددان، به برررسی دلایل توسعه نیافتگی ایران می‌پردازد؛ به عقیده وی برای اینکه ایران توسعه پیدا کند، ۵چرخ باید در جهت توسعه حرکت کنند؛ نظامیان، جامعه مدنی، روشنفکران، ثروتمندان، بروکرات‌های دولتی و روحانیت، ۵چرخ اصلی توسعه در ایران هستند که در حال حاضر هیچ یک به سمت توسعه حرکت نمی‌کنند.

محمد علی همایون کاتوزیان (متولد ۲۶ آبان ۱۳۲۱ تهران) که در ایران وی را به نام همایون کاتوزیان و در خارج از ایران با کوته‌نوشت نام؛ هما کاتوزیان، می‌شناسند، اقتصاددان، تاریخ‌نگار، کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی است. زمینهٔ تحقیق مورد علاقهٔ او مسائل توسعه‌ای مربوط به ایران بوده و تحصیلات رسمی دانشگاهی کاتوزیان در اقتصاد و جامعه‌شناسی است. یکی از نظریات مطرح او، جامعه کلنگی است. بر نظریه جامعه کلنگی محمدعلی همایون کاتوزیان انتقادات زیادی وارد است، ضمن اینکه لایه‌های کاملا واضح و غیر قابل انکاری از حقایق را با رویکردی توسعه گرایانه مطرح می‌کند. قلم کاتوزیان ترکیبی از آسیب شناسی و چالش یابی همراه با جهت دهندگی توسعه‌ای منجر به تقویت ساختار‌ها و ساخت‌های سازمانی- اجتماعی و همچنین تشریح الگو‌های ارتباطی است.

در شرایط کنونی اگر واقعاً بخواهند صادقانه به بحث‌های رهبری در زمینه‌ی مانع زدایی از تولید اهتمام کنند بجای اینکه به نام مانع زدایی باب رانت و فساد و از کارکرد افتادگی را ترویج کنند بهترین کار این است که به کانون‌های اصلی ماجرا توجه کنند. اگر بخواهد تولید تقویت شود این یک استانداردی است که در سطح دنیا همه پذیرفته‌اند. در سطح دنیا همه پذیرفته‌اند برای اینکه تولید اقتصادی توان رقابت پیدا کند باید اندازه‌ی بازار، کیفیت بازار کار، ثبات اقتصاد کلان، کیفیت محصول، پویایی کسب و کار، کیفیت نهاد‌ها و نظام مالی در مرکز توجه قرار بگیرد.

سجاد بهزادی در یادداشتی بیان می‌دارد که، چرا کشوری که توسعه آن بر مبنای استقلال خواهی و خودکفایی برنامه ریزی شده، قیمت کره و تخم مرغ با قیمت دلار بالاوپایین می‌شودومنطق این رابطه از کجا می‌آید؟ خیلی ساده می‌توان نتیجه گرفت بطورحتم این دولت‌های مرکزی و قدرت‌های جهانی نیستند که عامل یا علت توسعه نیافتگی جوامع پیرامونی مانند ایران می‌شوند وما برای توسعه یافتگی خود و عدم وابستگی باید از مدل توسعه والرشتاین عبور کنیم و با تمام قدرت‌های جهانی ارتباطی منطقی داشته باشیم.

سنگاپور را می‌توان از جمله کشورهائی دانست که در مدت زمان کوتاهی از حجم عظیم و غلظت بالائی از در هم ریختگی و توسعه نیافتگی، تبدیل به کشوری توسعه یافته شد. واقعا راز بنیادین این سطح از جهش اقتصادی- مدیریتی- اجتماعی چه بود؟

توسعه فراگیر در کشور‌های توسعه‌یافته؛ اجرای پروژه نبوده. بلکه فرآیند موزونی در همه بخش‌ها با نیت ارتقای کیفیت زندگی و رفاه جامعه به موازات مشارکت آزاد مردم در فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و بهره‌مندی منصفانه همه افراد از ثمرات توسعه بوده است.

پس از بحران ناشی از افزایش قیمت بنزین، مجددا این موضوع در میان افکار عمومی و به ویژه جامعه دانشگاهی مطرح شده که مقصر وضعیت جاری کشور چه در حوزه‌ توسعه و چه در زمینه‌های حساسی مانند عدالت اجتماعی کیست؟ پاسخی مبنایی، کلیدی و تا حدی پیچیده اما بخشی از جامعه دانشگاهی در رویدادها و تجمعات خود پاسخ ساده‌ای برای آن یافته‌اند؛ مکتب نئولیبرالیسم از شیلی تا ایران موجب تباهی و خسارت شده است.

مومنی اظهار داشت:همچنین برای به هم‌ریختن دانشگاه صنعت نفت آبادان که یکی از خوشنام‌ترین و باکیفیت‌ترین مراکز آموزش عالی کشور است، در لابه‌لای یکی از تبصره‌های بودجه سال 98 یک تصمیم در مورد نظام آموزش عالی می‌گیرند و از این عدم شفافیت و آشفتگی‌ها بوی خوش به مشام نمی‌رسد.

«گفت‌وگوهای توسعه» نام سلسله نشست‌هایی است که «پژوهشکده اقتصاد»‌ دانشگاه تربیت مدرس با همکاری «پویش فکری توسعه» پیرامون مساله شناسی توسعه در ایران برگزار می­شود. این نشست‌ها از مهرماه ۱۳۹۶ آغاز شده و تا کنون سه دور گفت‌وگو برگزار شده و از خرداد ماه سال جاری نیز دوره های بعدی این گفت‌وگوها در حال برگزاری است

«گفت‌وگوهای توسعه» نام سلسله نشست‌هایی است که «پژوهشکده اقتصاد»‌ دانشگاه تربیت مدرس با همکاری «پویش فکری توسعه» پیرامون مساله شناسی توسعه در ایران برگزار می­شود. این نشست‌ها از مهرماه ۱۳۹۶ آغاز شده و تا کنون سه دور گفت‌وگو برگزار شده و از خرداد ماه سال جاری نیز دوره های بعدی این گفت‌وگوها در حال برگزاری است.

دو اقتصاددان و استاد دانشگاههای کشور از ' بحران تقاضای موثر ' به عنوان مهم ترین مشکل پیش پای خرید کالای ایرانی یاد و تاکید کردند : در شرائط نابرابری شدید ؛ ندارها قادر به خرید کالاهای ایرانی نیستند و داراها نیز تمایلی به خرید این کالاها ندارند.

وقتی به معمای توسعه نیافتگی ایران به رغم وجود مواهب فراوان فکر می‌کنیم قطعا عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... متعددی به ذهن متبادر می شود که مانع از تحقق توسعه در ایران شده‌اند. برای من که مدتها است به این موضوع می پردازم یک عامل دیگر هم موضوعیت یافته و آن ذهنیت‌ها و تفکرات ضدتوسعه است. اگرچه بخشی از این امر در زمره عوامل اجتماعی و فرهنگی می‌آید ولی به واسطه برخورد نزدیک با نظام تصمیم گیری دریافته‌ام که برخی باورهای غلط و ضدتوسعه در بزنگاه های سیاستگذاری و تصمیم گیری نقش مهم و تعیین کننده‌ای دارند و موجب تصمیمات و سیاستهایی می‌شوند که در بلندمدت توسعه نیافتگی را به ارمغان می‌آورند. آنچه تاسف بارتر است آن است که این باورها به شدت در جامعه ما رسوخ دارند و نیروهای جدیدی که وارد عرصه حکمرانی می شوند غالبا همین باورهای غلط را با خود به همراه می‌آورند. در ادامه تلاش می‌کنم نمونه ای از این باورهای غلط را برشمرم و دلیل نادرست بودن آنها را به اختصار تشریح کنم.