تاکیدات نویسنده در کتاب در آرزوی تحول این است که،سرعت تحولات در نیم قرن ،اخیر به گونه ای بوده که نسل های جوان آگاهی و شناخت چندانی از وضعیت جامعه خود حتی در دو تا سه دهه گذشته را هم ندارند. پر واضح است که این نسل های جوان در مقایسه وضعیت کنونی جامعه خود با دیگر جوامع به نکات منفی و ضعف ها، بیشتر تمرکز کنند و متوجه نباشند جامعه طی چند دهه گذشته چه تغییرات شگرفی داشته و شرایط کنونی محصول تلاش ها و کوشش های فراوان هرچند همراه با فراز و نشیب ها، شکست ها و موفقیت های بسیار می باشد. برای رسیدن به اهداف توسعه و پیشرفت جامعه نیازمند این هستیم که ضمن تداوم تلاش ها برای تدوین و اجرای برنامه های توسعه ای و رفع عیوب و نواقص ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیم نگاهی به تحولات گذشته و تحولات دیگر جوامع داشته باشیم و از آن تجربیات نیز درس لازم را کسب کنیم تا بتوانیم موانع موجود را به درستی برطرف سازیم. نویسنده کتاب بدلیل تجارب مدیریتی و حرفه ای خود در چند بخش دولتی و خصوصی مرتبط با تولید، نگاه تحلیلی - تحولی و انتقادی- اصلاحی خوبی به مسئله توسعه و جریانات سیاستگذاری دارد.

محســن رنانی، پژوهشــگر و اقتصاددان در سومین نشستی که بــا موضوع دولــت چهاردهم، چالش هــا و افق پیــشرو به همت انجمــن اقتصاد ایران در اتاق ایران برگزار شده بود، بیان داشت که از ۳۷۶ شاخص توســعه، حدود ۱۹۰ شاخص کشور قرمز شده است.۱۰۰ شاخص در وضعیت سفید و تنها ۶۰ شاخص وضعیت سبز دارد. زمانی که یک فــرد رانندگی اقتصادی می‌کند، ۳۷۶ شــاخص به مثابه آمپرسنج داریم که اگر یکی از این شاخص‌ها قرمز شوند باید مشــکل را بررسی کرد، اما در اقتصاد ما حدود ۱۹۰ شاخص قرمز است و راننده همچنان به رانندگی خود ادامه می‌دهد. این شاخص‌ها که قرمز است، عقلانیت و کارآفرینی اقتصادی را مختل کرده اســت. عقلانیت مختل شــده؛ چراکه در مرحله نااطمینانی پیچیده کشور هستیم. مشکل امروز ایران ابعاد سیاسی دارد و اقتصاد ایران قابل سیاست‌گذاری نیست و نسخه‌های اقتصادی برای حل بحران امروز شکست می‌خورد. در اقتصادی که سیاست‌گذار رانت دارد و گروه‌های ذی‌نفوذ در سیاست‌گذاری نفوذ دارند، نمی‌شود نسخه برای درمان آن بنویسید. وقتی ساختار بروکراسی با فساد، رشوه و رانت زنده است، هر چه توصیه اقتصادی بدهید، جواب نمی‌گیرد. در این شرایط نوشتن نسخه برای حل مشکل اقتصاد فقط آسیب می‌زند، هزینه به جا می‌گذارد و منافعی ندارد. سند ۲۰ ساله یکی از این اسناد است که چه هزینه‌ها و تورمی را به کشور تحمیل کرد؛ اما فقط ۱۵ درصد آن محقق شد. عقلانیت و هزینه مبادله صفر از جمله اصول علم اقتصاد هستند؛ اما در ایران هزینه مبادله بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است، در حالی که علم اقتصاد می‌گوید هزینه مبادله باید صفر باشد. وقتی چک تولیدکننده پاس نمی‌شود یا با قطع برق در مسیر تولید او وقفه می‌افتد، هزینه مبادله بالا می‌رود. یکی از اصلی‌ترین اصول اقتصاد، عقلانیت است. عقلانیت با عقل و هوش فرق می‌کند، ما ممکن است عقل داشته باشم، ولی عقلانیت نداشته باشیم، عقلانیت شدت کاربرد عقل و هوش است. برای عقلانیت شرایط لازمی است که این شرایط در ایران نیست. معتقدم که وفاق اگر به افق نینجامد، بی‌سرانجام است. ۵ سطح تغییر در اقتصاد شامل سطح اطمینان، سطح ریسک نرمال و معمول، سطح ریسک نامعمول، سطح ریسک عدم اطمینان و سطح ریسک عدم اطمینان پیچیده هستند. وقتی اقتصاد سطح عدم اطمینانی پیچیده دچار می‌شود، عقلانیت مختل می‌شود و کارآفرین نمی‌تواند برای آینده‌اش تصمیم بگیرد.

فرشاد مومنی، اقتصاددان و رئیس موسسه دین و اقتصاد در نشست دانایی و توسعه و رونمایی از کتاب اندیشه بی‌خانمان می‌گوید که در واقع همه چیز در جامعه ما دفرمه و از ریخت افتاده است. حال سوال این است که چرا چنین اتفاقی رخ داده است. پاسخ مشخص است، زیرا این امر در کادر نظام حیات جمعی دیده نشده یا نخواسته که دیده بشود. در چنین شرایطی سیاستگذاری اقتصادی ما شبیه انتخابات برگزار کردن ما می‌شود. به همبن دلیل رضاقلی دغدغه دارد که چرا این علوم کارکرد ندارند. این به این معنا نیست که اصحاب علم درک ندارند که چه اتفاقی رخ داده است بلکه آنچنان هویت جمعی پیدا نمی‌کند که اثربخشی داشته باشد. اگر حکومت بخواهد رابطه خود با مردم را در استاندارد ۲۷۰ سال پیش نگه دارد نمی‌توان دانش‌بنیان شد، این را رضاقلی در کتاب سراب گرایی صنعتی در جامعه قبایلی ایران و ضرورت در مرکزیت قرار گرفتن علم و فناوری در توسعه، بیان کرده بود. دوستانی که به نسل من می‌گویند که تو هم آن زمان انقلاب بودی پس باید عذرخواهی کنید به آن‌ها توصیه می‌کنم که کتاب تاریخ بی خردی خانم باربارا تاکمن را بخوانند. در این کتاب، پنج نفطه عطف تاریخ بشر را بررسی کرده و تصریح دارد که عادی‌ترین انسان‌های تاریخ، واقعیت را درک می‌کردند، اما در ساختار قدرت حاکمان موضوعات دم دستی ساده را درک نکرده بودند. فردی عذرخواهی بکند با نکند بیشتر سطح فهم خود را از پدیده انقلاب اجتماعی منعکس می‌کند. ضمن اینکه گره‌ای هم با عذرخواهی من باز نمی‌شود. شبیه موضوعی که در مورد انقلاب مطرح می‌شود در مورد توسعه هم مطرح می‌شود. همچنانکه برخی به صراحت اعلام می‌کنند که میلی به توسعه ندارند. حیاتی‌ترین مسائل هم تا زمانی که هویت جمعی در کشور پیدا نکنند نمی‌توانند در مسیر اعتلا قرار گیرند. مساله توسعه یک مساله اجتناب‌ناپذیر است و اگر به صورت فعال و خلاق با توسعه روبرو نشویم در نتیجه سیلی خواهیم خورد. از ربع پایانی قرن بیستم کشور‌ها وارد یک مدار جدید به نام عصر دانایی شدند و انقلاب دانایی و اقتصاد مبتنی بر دانایی به مثابه یک شیوه تولید و همزمان به مثابه یک نظام حیات جمعی باید مورد توجه قرار بگیرد. کشور‌های در حال توسعه در موج اول انقلاب صنعتی فکر می‌کردند که صنعتی شدن یک امر انتزاعی بوده و صرفا با جابجایی ماشین‌آلات محقق می‌شود برای همین بر این باور بودند که دیگران ماشین‌آلات صنعتی تولید کردند و ما خریداری کرده و صنعتی می‌شویم. این در حالی است که صنعتی شدن باید در کادر نظام حیات جمعی دیده شود و تغییرات اجباری متناسب در ساخت سیاسی و اجتماعی و نظام آموزشی و ... لحاظ شود، اما، چون این نکات لحاظ نشد، جوامع به ابن روز افتادند به ترتیبی که الان حسرت دوران پیشاصنعتی را می‌خورند. یعنی گرفتاری‌ها چندین برابر شده و توانمندی پیشین را از دست دادند. این نوع طرز تفکر بود که باعث شد در بیست سال تورم کشور، سه هزار و نود درصد و نقدینگی ده هزار و دویست و پنجاه درصد رشد کند. وقتی ماجرای توسعه گره خورد باید روی دو جا متمرکز شد یکی اعتبار علمی جهت‌گیری‌های سیاستی و فرایند‌های تصمیم‌گیری و تخصیص منابع و دیگری نظام توزیع منافع. دقیق توضیح دهم که چطور به جای علم در فرایند سیاست‌گذاری و تخصیص منابع از شبه علم استفاده می‌کنند و گنجشک را رنگ می‌کنند و جای چیز دیگری قالب می‌کنند. این چه جور علمی است که یک بسته سیاستی معین در طی بالغ بر سه دهه گذشته در دستور کار نظام تصمیم‌گیری کشور قرار داشته است، اما به هیچ کدام از اهداف اعلام کرده نرسیده است و هزاران تخریب و فساد و به هم ریختگی و وابستگی ذلت‌بار و نابرابری ناهنجار را پدید آورده آما همچنان در دستور کار است و با بزک کردن جلو می‌رود. در دستکاری واقعیت و جا زدن شبه علم و دروغ و کلک و پنهان کاری واویلایی درست کردند. شما حساب کنید که در این کشور سه چهار سال است که سالنامه آماری را منتشر نمی‌کنند. نزدیک سی سال است که روند تحولات سهم مربوط به ارزش آفرینی واسطه‌گریی مالی را حذف کردند تا سلطه ربا را پنهان کنند در حالیکه ده متغیر کنترلی دیگر وجود دارد که با آن می‌توان موضوع را متوجه شد.

دولت و مجلس می‌داند که با توجه به عدم اجرای بخش‌های زیادی از برنامه‌های پنج ساله گذشته (اول تا ششم)، برنامه‌ای که چندین ماه صرف تدوین و بحث و دعوای بین دولت و مجلس و کمیسیون‌ها و صحن مجلس بوده، اجرا نمی‌شود. اما وقت کشور را صرف تصویب خورش جا نیفتاده‌ای می‌کنند که مثلا بگویند خوب ما حالا برنامه هفتم هم داریم! برخی از افراد از جمله قشری از روحانیان معتقدند که ما توسعه اسلامی داریم، اما نمی‌گویند توسعه اسلامی چیست؟ و برخی، چون حجت‌الاسلام مصباحی‌مقدم که همیشه دستی در تصمیمات اقتصادی داشته‌اند، می‌گویند که ما در ۴۰ سال گذشته الگو نداشته‌ایم، ولی نمی‌گویند حالا الگوی شان چیست؟

علی رضاقلی در ۱۳۲۶ در شمیران به دنیا آمد. پدرش بنا بود. علی تحصیلات متوسطه را در رشته ادبی در ۱۳۴۶ در دبیرستان بهرام قلهک شمیران به پایان رساند و در همان سال به رشته علوم سیاسی دانشکده حقوق دانشگاه تهران راه یافت. وی در ۱۳۵۰ موفق به اخذ دانشنامه کارشناسی از دانشگاه تهران شد. در سال ۱۳۵۳ جهت ادامه تحصیل به دانشگاه سوربن و سپس مدرسه سیاسی مطالعات عالی پاریس رفت و جامعه‌شناسی سیاسی خواند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پایان‌نامه دکترا را نیمه‌تمام رها کرد و به ایران بازگشت و به طور غیر رسمی به مطالعه و پژوهش در حوزه جامعه‌شناسی و اقتصاد سیاسی ایران پرداخت. او با نوشتن دو کتاب جامعه‌شناسی خودکامگی و جامعه‌شناسی نخبه‌کشی در صحنه جامعه‌شناسی ایران مطرح شد. اما قاسم خرمی با متنی بنام علی رضا قلی چه می‌خواست بگوید؟ اقدام به واکاوی آرای رضاقلی با زاویه دیدی بینا رشته‌ای (تاریخ، جامعه شناسی، اقتصاد، سیاست) نموده است. کسانی که با دکتر رضا قلی کار کرده اند می‌دانند که تم اصلی آرای او بر نوعی تبارشناسی تاریخی از شیوه ایجاد خودکامگی و توصیه به تحول آفرینی ریشه دار در اندیشه سیاسی حامی خودباوری و سازندگی تربیت شده توسعه گرا دارد.

این متن ویراستاری شده پاسخ شفاهی عباس عبدی به این پرسش است که: «خطا‌های راهبردی در برنامه‌های توسعه در ایران که موجب شده به شاخص‌های توسعه پایدار کم توجهی شود، شامل چه مواردی می‌شود؟ ابرچالش‌های مهم برای دهه آینده ایران و توسعه پایدار آن چیست؟»

فرهنگ حکمرانی در ایران را می‌توان یکی از نمونه‌های «فرهنگ عزت» دانست؛ فرهنگی که در آن پر است از تحلیل‌هایی که «منفعت ملی» در پیشگاه «عزت» قربانی همیشگی است. به این ترتیب در بلندمدت نه تنها منافع ملی‌مان دورتر و دورتر می‌شود؛ بلکه هر مساله کوچکی که احساس کنیم عزت‌مان را هدف گرفته است، تبدیل می‌شود به هیاهویی با هیچ منفعت ملی!

دولت و کسانی که به توسعه کشور فکر می‌کنند و برای تغییر و توسعه آن برنامه‌ریزی می‌نمایند اگر تصمیم و قصد توسعه داشته باشند می‌بایست مهمترین عناصر تاثیرگذار در شگل گیری توسعه آینده ایران را تعیین و بر مبنای آن‌ها سیاستگذاری نمایند.

تعاریف بسیاری در توصیف “کشور توسعه‌یافته” به وجود “شهروندان توسعه‌یافته” اشاره کرده‌اند، و “خودشکوفایی” را نشانه انسان توسعه‌یافته دانسته‌اند. اندیشمندان با عبارات مختلف به توصیف خودشکوفایی پرداخته‌اند، اما آنچه به نظر می‌رسد در این تعاریف مشترک است تاکید بر قوه اراده، مشارکت و انتخاب افراد است.

در نمودار زیر وضعیت ایران و سنگاپور در شاخص‌های توسعه نمایش داده شده است. از نظر سیزده شاخص توسعه، ایران در زمینه حکمرانی، حقوق مالکیت و شکنندگی دولت، بیشترین فاصله را با آرمان‌شهر و سنگاپور دارد.

تعاریف بسیاری در توصیف “کشور توسعه‌یافته” به وجود “شهروندان توسعه‌یافته” اشاره کرده‌اند، و “خودشکوفایی” را نشانه انسان توسعه‌یافته دانسته‌اند. اندیشمندان با عبارات مختلف به توصیف خودشکوفایی پرداخته‌اند، اما آنچه به نظر می‌رسد در این تعاریف مشترک است تاکید بر قوه اراده، مشارکت و انتخاب افراد است.

علی سیدرزاقی در مطلبی به بیان آرزو‌ها و شاید فانتزی‌هایی در رابطه با شرایط ایران پرداخته است که خواندن آن خالی از لطف نیست.

لشکر بلوکی به نقل از رضاقلی دو نوع نخبه معرفی می‌کند. نخبه مصلح و نخبه فاسد (نخبه رانت و تاراج). وی یکی از دلایل عقب ماندگی ایران را تعداد بیشتر نخبگان فاسد نسبت به نخبگان مصلح می‌داند و بیان می‌کند، چون نخبگان مصلح در اقلیت اند، به سمت انزوا هدایت می‌شوند.

گزارش پیش رو که برگرفته از نخستین «گزارش توسعه ملی ایران» است و با نظارت دکتر محسن رنانی تدوین شده است، نشان می‌دهد که در مجموع شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی توسعه، ما در وضعیت «هشدار» قرار داریم و از نظر مجموعه قوت ها، فرصت ها، ضعف‌ها و تهدید‌ها نیز در وضعیت «استراتژی تدافعی» قرار داریم؛ بنابراین هرگونه استراتژی تهاجمی برای امروز ایران، یک استراتژ‌ی ضدتوسعه و تخریب کننده فرصت‌های رفاه و رضایت برای ملت ایران محسوب می‌شود و باید درون زا، بدون تنش، ساکت و خارج از خبرسازی و البته برون نگر به رفع نقاط ضعف و تهدید‌ها بپردازد، تا راهی برای خروج از وضعیت فعلی آشکار شود.

هادی خانیکی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی و استاد علوم ارتباطات می‌گوید: تنها زمانی می‌توان از توسعه متوازن حرف زد که ارتباط متوازن وجود داشته باشد. این توازن را هم روزنامه‌نگاری محلی است که ضمانت می‌کند. روزنامه‌نگاری محلی که این روز‌ها از نفس افتاده و آن چنان که باید نمی‌تواند مسئله زیست‌بوم خود را بیان کند. روزنامه‌نگاری محلی محصول شرایط باز سیاسی است و ارتباطات مشارکتی اساس ارتباطات امروز است.

واقعا منافع و منابع کشور با اقدامات مشروط و مشکوک دارد به فنا می‌رود. بماند ضرباتی بینانسلی وارد بر توسعه و تمدن و فشاری استخوان خرد کن وارده بر شهروندان.‌ای کاش این کشور هیچگاه شاهد تجربه مجدد سرنوشت بنی صدر نباشد.

اگر “توسعه” فیل مولانا باشد که هر کسی از ظن خود یار آن می‌شود و آن را می‌فهمد و تعریف می‌کند، آن وقت می‌توان گفت هر یک از ابعاد و شاخص‌های توسعه عضوی از بدن این فیل هستند. پس بیایید با هم فیل توسعه ایران را برانداز کنیم.

مع‌الاسف شواهد نشان می‌دهد بی‌اعتمادی فزاینده سیاسی در کشور حتی امکان شکل‌گیری نوعی گفت‌وگوی ملی را هم منتفی ساخته است. مسائل متعدد اجتماعی حل‌نشده بر یکدیگر انباشت شده و بحران‌های مختلف را بازتولید می‌کنند. روشن است که با این حجم از معضلات درهم کلاف‌شده نمی‌توان به شکل‌گیری اجماعی ملی برای بهره‌گیری از تجارب جهانی جهت ورود به فرایند توسعه‌یافتگی امید داشت. شرایطی‌که در آن امر روزمره و زیستن برای بقا اولویت می‌یابد و فاصله با سایر کشور‌های جهان بیش از پیش افزایش می‌یابد!

بخشی از معضل توسعه ایران از زبان مهندس صفایی‌فراهانی: مهندس گلزار (سازنده اکباتان) با دعوت هاشمی رفسنجانی به ایران بازگشت. او به هاشمی پیشنهاد ساخت بزرگراه شمال رو داد، به شرط تملک ۲۵ساله عوارض. در داخل کشور عده‌ای مخالفت کرده اند این آزاد راه پس از هاشمی رفسنجانی با گذشت ۲۴ سال (۶ دولت) هنوز افتتاح نشده است

ایران چندین‌بار در طول تاریخ یک کشور و دولت قدرتمند تاسیس کرده است، این نشان می‌دهد ایران از قابلیت احیای دوباره قدرت برخوردار است. من همیشه معتقد بوده‌ام ایران می‌تواند دوباره خود را احیا کند.