شعار سال : پس از تشکیل حکومت اسلامی در مدینه توسّط رسول خدا (ص)، محیط سیاسی مدینه عرصه‌ی تداخل سیاست داخلی و سیاست خارجی محسوب می‌شد. در واقع به دلیل حضور و بلکه همسایگی سه قبیله‌ی بزرگ یهودیان و مراودات پنهانی آنها با قریش و کفار مکّه علیه نظام اسلامی، شرایط خاص و ویژه‌ای در مواجهه‌ی دشمن با رسول خدا (ص) و نظام نوپایش به وجود آمده بود.
به این خط طراحی و خیانت باید جریان نفاق نیز افزوده شود؛ به عبارت دیگر حکومت اسلامی آن روز در پایتخت اسلام می‌بایست با هوشیاری تمام در برابر خطی از فتنه و نفوذ که یک سر آن در خانه‌ی یهودیان و سر دیگرش در خانه‌ی منافقین می‌بود مقابله می‌کرد. طبیعتاً این سطح هوشیاری برای همه‌ی مسلمین که مطابق روایت "ابن عباس" برخی از آن‌ها از سال‌های گذشته با یهودیان دارای قرابتی از حیث دوستی و خویشاوندی، همسایگی و... بودند و با یهودیان یا منافقین مراوداتی داشتند؛ به سادگی میسور نبود و در همین مراودات اگاهانه و ناآگاهانه بود که نفوذ در ساخت سیاسی حکومت رخ می‌داد.

از همین رو اکثر آیات سیاسی قرآن کریم در محیط شهر مدینه نازل شده است و از جمله‌ی آن آیات 118 تا 120 سوره‌ی آل عمران است. خداوند متعال در ضمن این ایات به تجویزی راهبردی در باب مراودات با غیر مؤمنان (به خصوص یهود و منافقین) اشاره کرده و از مؤمنانی که می‌توانند در سرنوشت جامعه‌ی ایمانی اثر گذار باشند می‌خواهد الزامات ذیل را در ارتباطات حقیقی و حقوقی خود رعایت نمایند. بدیهی است که اگر رعایت تذکرات در این آیه در امور فردی واجب باشد، به قیاس اولویت در بابِ مسئولین حکومت اسلامی که سرنوشت جامعه در اختیار ایشان است، واجب خواهد بود.

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ دُونِکمْ لَا یأْلُونَکمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکبَرُ قَدْ بَینَّا لَکمُ الْآیاتِ إِنْ کنْتُمْ تَعْقِلُونَ (118 آل عمران) ای کسانی که ایمان آورده‌اید، دوست همرازی جز از همکیشان خود مگیرید، که دیگران از هیچ فسادی در حق شما کوتاهی نمی‌کنند و خواستار رنج و مشقت شمایند و کینه توزی از گفتارشان اشکار است و آن کینه که در دل دارند بیشتر است از آنچه به زبان می‌آورند. آیات را برایتان آشکار ساختیم، اگر به عقل دریابید.

«بِطانَة» به لباس زیر گفته می‌شود که به «بَطن» و شکم می‌چسبد. این کلمه، کنایه از مَحرم اسرار است. «خَبال» به معنای نابودی فکر و عقل است. «عَنَت» به معنی سختی و رنج، و «یألُون» به معنی کوتاهی کردن در انجام کار است.

در این آیه از اینکه مسلمان یا مؤمنی بیگانگان را محرم اسرار خود قرار دهد منع شده‌اند. محرم اسرار در این آیه شامل مراودات مخفیانه‌ی سیاسی و اتّکای قلبی برای حلّ مشکلات جامعه‌ی اسلامی نیز می‌شود. به طور کلّی به معنای ترجیح و اولویّت غیر مؤمنین بر مؤمنین می‌باشد. علّت این منع نیز اِخباری است که خداوند متعال از درون دشمنان جامعه‌ی اسلامی می‌دهد، امری که شاید در بررسی عادی انسان حاصل نشود. در واقع قرآن معتقد است اگر با دیده‌ی انصاف و خالی از حبّ، به گفتار غیر مؤمنین نگاه شود آثار بغض و نفرت و دشمنی در آن آشکار است. نکته‌ی بعد اینکه آنچه از دشمنی در سیاست‌های اعلانی و اعلامی دشمن دیده می‌شود بسیار کمتر از آن مواردی است که طراحی می‌کنند و مخفیانه عمل می‌نمایند، بنابراین می‌فرماید: " وَمَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ أَکبَرُ"

مطابق این آیات، قول، امضا و عهد یهودیان و مشرکین و منافقین غیر قابل اعتماد و فاقد هرگونه پشتیبانی می‌باشد چرا که هدف آنها به رنج و سختی انداختن مسلمین است.

در آیه‌ی بعد به بخش دیگری از حقیقت رابطه‌ی کفّار با برخی مسلمین پرده برمیدارد:

هَا أَنْتُمْ أُولَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یحِبُّونَکمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْکتَابِ کلِّهِ وَإِذَا لَقُوکمْ قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیکمُ الْأَنَامِلَ مِنَ الْغَیظِ قُلْ مُوتُوا بِغَیظِکمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ (119 آل عمران) شما کسانی هستید که آنها را دوست می‌دارید؛ امّا آنها شما را دوست ندارند! در حالی که شما به همه کتابهای آسمانی ایمان دارید (و آنها به کتاب آسمانی شما ایمان ندارند). هنگامی که شما را ملاقات می‌کنند، (به دروغ) می‌گویند: «ایمان آورده‌ایم!» امّا هنگامی که تنها می‌شوند، از شدّت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان می‌گزند! بگو: «با همین خشمی که دارید بمیرید! خدا از (اسرار) درون سینه‌ها آگاه است.»

نکته‌ی مهم ابتدای این آیه این است که اشاره می‌فرماید رابطه‌ی محبّت آمیز و تعامل سازنده از یک سو نه تنها موجب ایجاد محبّت در قلب دشمن نمی‌شود بلکه خشم و غضب او را بیشتر نیز خواهد نمود. "ها" ی تنبیه نشان از انذار دارد که قرآن در مقام هشدار می‌فرماید باید از محبّت به دشمن اکیداً خودداری کرد.

ثانیاً طرف مؤمن نباید به اظهار محبّت و ایمان طرف مقابل اعتماد نماید. زیرا آنها در جلوت و مقابل انظار به گونه‌ای محبّت آمیز و قابل اعتماد رفتار می‌کنند که در خلوت و تنهایی و طراحی خودشان علیه جامعه ایمانی هرگز محبّت و اعتماد و ایمانی به شما ندارند.

این آیه شریفه در مقام نفی نظر کسانی است که تصوّر می‌کنند می‌توانند با محبّت کردن به دشمن او را از دشمنی خود منصرف کرده یا در میان صفوف آنها خللی وارد سازند. بلکه عکس این نظر واقعیّت دارد، یعنی نه تنها علاقمندی از سوی طرف دشمن به جامعه‌ی ایمانی و مؤمنان وجود ندارد بلکه اهتمام ایشان در وارد آوردن حداکثر خسارت به جبهه‌ی اسلام و ایمان است، چراکه می‌فرماید: " وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ"

از این رو در آیه‌ی بعد از حقیقت احساس دشمنان و راه مقابله با ایشان خبر می‌دهد:

إِنْ تَمْسَسْکمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِنْ تُصِبْکمْ سَیئَةٌ یفْرَحُوا بِهَا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا یضُرُّکمْ کیدُهُمْ شَیئًا إِنَّ اللَّهَ بِمَا یعْمَلُونَ مُحِیطٌ (120 آل عمران) گر نیکی به شما برسد، آن‌ها را ناراحت می‌کند؛ و اگر حادثه ناگواری برای شما رخ دهد، خوشحال می‌شوند. (امّا) اگر (در برابرشان) استقامت و پرهیزگاری پیشه کنید، نقشه‌های (خائنانه) آنان، به شما زیانی نمی‌رساند؛ خداوند به آنچه انجام می‌دهند، احاطه دارد.

این آیه در دسته‌ی معنایی آیات گذشته به عمق نفرت و بدخواهی دشمنان نسبت به جامعه اسلامی اشاره می‌کند. فحوای آیه به صراحت خط بطلانی است بر ادعای کسانی که در مذاکره یا تعامل با دشمنان حکومت اسلامی سیاست ایده آلیستی "برد – برد" را مطرح می‌کنند یا اعتمادی بیش از حد به نهادهای بین المللی دارند. زیرا دشمن از رُشد جامعه‌ی اسلامی ناراحت و از سختی و مصیبت او شاد می‌شود. همین نکته نیز در فهم دقیق از میزان عداوت آنها به اسلام مؤثر است.

نکته‌ی دیگر این آیه که فصل الخطابی است بر این طرح موضوع در مقام بیان راهکاری است برای مقابله با طراحی و حیله‌ی دشمن؛ آنجا که دو عامل صبر و تقوی را به عنوان کلید مقاومت و استقامت معرفی می‌نماید. صبر بر مقاومت در برابر ناملایمات، مشقّات اقتصادی و سیاسی و تقوی برای متمایل نشدن به کفّار و فریفته نشدن در برابر وسائس و مکاید آن‌ها رمز موفقیّت و پیروزی است.

صبر در وجوه لطیف‌تر به معنای خسته نشدن و باقی ماندن با تمام ایمان در میدان حتّی در فرض سهمگین‌ترین مصائب است. این خصیصه برای تکمیل به تقوی نیز نیازمند است تا آدمی را از انحراف مصون دارد و سیاست الهی را بر سیاست‌های شیطانی ترجیح دهد. بنابراین نزدیکترین راه‌ها یا در دسترس ترین آن‌ها لزوماً صحیح‌ترین آنها نیستند، بلکه اعتماد به وعده‌ی الهی و التزام به توصیه‌ی قرآن است که می‌تواند بر کید و طراحی و حیله‌ی دشمن غلبه نماید.

رهبر معظم انقلاب در توضیح این دو خصیصه به عنوان رمز پیشرفت و سرفرازی جامعه اسلامی چنین می‌فرمایند:

«صبر یعنی در میدان باقی ماندن، از میدان بیرون نرفتن. بعضی از میدان می‌گریزند؛ بعضی نمی‌گریزند امّا بتدریج از میدان کناره می‌گیرند؛ این خلاف صبر است... صبر یعنی چشم به هدفهای دور و به افقهای دور دوختن.. قلّه را نگاه کنید؛ ببینید پیام حقیقی انقلاب و نظام اسلامی چیست و ملّت ایران را و امّت اسلامی را و در نهایت جامعه‌ی بشری را به سمت چه هدفی می‌خواهد حرکت بدهد؛ به آنجا نگاه کنید... اگر شما امروز ایستادید، نسل‌های آینده به آن قلّه دست خواهند یافت. آن‌ها به قلّه می‌رسند امّا این هنر شما است، این کار شما است...

تقوا یعنی مراقبت از خود برای عدم انحراف از جادّه‌ی مستقیم شریعت اسلامی.. هم به معنای پرهیز و مراقبت از خود در مقابل دشمن.. انسان در میدان جنگ یک جور زندگی می‌کند؛ در هنگامی که جنگ نیست، جور دیگری زندگی می‌کند. انسان در سنگر یک جور می‌نشیند، یک جور استراحت می‌کند، یک جور می‌خوابد؛ در اتاقِ راحتِ داخلِ خانه‌ی خود یک جور دیگری می‌خوابد و زندگی می‌کند. بدانید در مقابل دشمنید؛ این را همه‌ی ما باید بدانیم...

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری فارس ، تاریخ انتشار: 24 تیر 1397 ، کدخبر: 13970423001206 ، www.farsnews.com