طی سال‌های اخیر فضای مجازی به عنوان پدیده‌ای نوین، به روش‌های گوناگونی زندگی بسیاری از افراد جامعه را تحت تاثیر قرار داده است. به طوری که تأثیرات ناشی از استفاده از شبکه‌های اجتماعی را می‌توان به آسانی در زندگی روزمره افراد مشاهده کرد که تأثیرات فرهنگی بارزی در جامعه بجا گذاشته است.

فضای مجازی فضایی است که نیاز به جا‌بجایی فیزیکی ندارد و تمام اعمال فقط از طریق لمس کلید و پنل‌ها انجام می‌شود. مجموعه‌ای از ارتباطات درونی که کاربران را بدون در‌ نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی به یکدیگر متصل می‌کند. فضای مجازی تمامی اشکال زندگی را بسط و معنا می‌دهد و هر کاربر می‌تواند سطوح متفاوتی از حالت‌ها را تجربه کند.

کاربران ناخودآگاه جذب شبکه‌های اجتماعی می‌شوند

یکی از خاصیت‌های فضای مجازی این است که بسیاری از مخاطبان را ناخودآگاه به سمت خود جلب می‌کند، به این ترتیب که توجه و ذهن کاربر را بر کلمات و تصاویر متمرکز می‌کند و در لحظه‌ای کوتاه ذهنیات و تصورات کاربر را همسو و مرز بین دنیای واقعی و مجازی را برای وی ناپدید می‌کند و دیگر گذر زمان معنایی ندارد و این می‌تواند دلیلی باشد برای اینکه کاربران شبکه‌های اجتماعی ساعت‌ها بدون متوجه شدن گذر زمان وقت خود را در این شبکه‌ها بگذرانند.

این پدیده ناشی از الگو شبکه‌های اجتماعی است که هر آنچه کاربران می‌پسندند و درباره آن اظهارنظر می‌کنند و همچنین آنچه که به اشتراک می‌گذارند را تحت نظر می‌گیرد و ترکیب خبرهای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی را مطابق بر این اولویت‌ها چیدمان می‌کند.

برای مثال؛ فردی که علاقه زیادی به فیلم دارد و بیشتر فیلم به اشتراک می‌گذارد دلیلی می‌شود که شبکه‌های اجتماعی همانند فیسبوک بیش از معمول فیلم به او نشان دهد یا در نمونه‌ای دیگر شخصی که علاقه بیشتری به دیدن تبلیغات داشته باشد، الگو موجود در شبکه‌های اجتماعی تبلیغات بیشتری را برای دیدن به او پیشنهاد می‌کند. به طور کلی شبکه‌های اجتماعی با پست‌های محبوب‌تر و تازه‌تر تلاش بر کنترل و جذب مخاطب دارند.

ورود غیرمنتظره شبکه‌های اجتماعی

گاهی بعضی از کاربران با ورود به تنظیمات خبرهای دریافتی و تغییر در موضوعات دریافتی سعی بر دریافت نوعی دیگر از تازه‌ترین خبرها را دارند اما شبکه‌های سایبری این قدرت را دارند که تنظیمات اخبار را به سوی مهم‌ترین اخبار خود تغییر دهند و ذهن مخاطب را به جهت تعیین شده از سوی خود اداره کنند.

روانشناختی شبکه های مجازی

شبکه‌های اجتماعی، رفتار مجازی را در نظر گرفته و آنچه برای کاربر مهم تلقی می‌شود را به نمایش می‌گذارند و الگو وابسته به پست‌هایی که کاربران شبکه‌های اجتماعی لایک می‌کنند، به جهت‌گیری فکری، سیاسی و حتی عادت‌های کاربران پی می‌برند. الگو و طرح موجود در فضاهای مجازی اطلاعات کاربران را جمع‌آوری می‌کند و سپس به تحلیل اطلاعات دریافتی از سوی کاربران می‌پردازد.

استفاده ابزاری از مخاطبان توسط شبکه‌های اجتماعی

محمدجواد مطهری شریف کارشناس حوزه شبکه‌های اجتماعی درباره مدیریت افکار توسط شبکه های اجتماعی توضیح داد: استفاده از علوم شناختی -علومی که به مطالعه ذهن و مغز می‌پردازد- در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌های خارجی مورد استفاده قرار گرفته است.

وی افزود: این علم کمک می‌کند تا شبکه‌های مجازی شناخت خاصی از جامعه بدست بیاورند و تحلیلی از نگرش‌ها را در دست داشته باشند.

این کارشناس حوزه شبکه‌های اجتماعی تصریح کرد: این شبکه‌ها با توجه به دانش "فهم زبان طبیعی" از داده‌ها در‌می‌یابند که چه‌ چیزهایی باعث به وجود آمدن حس غم، ترس و تنفر خواهند شد و سپس با تحلیل مفاهیم به‌ دست آمده، جریان‌های رسانه‎‌ای را ایجاد می‌کنند.

مطهری شریف توضیح داد: عناصر شناختی در حقیقت مؤلفه‌هایی در ذهن ایجاد کرده و معنای بسیاری از واژه‌ها را با کنترل در ذهن تغییر می‌دهند؛ برای مثال با شریک کردن زنان در کارهای سخت و خشن، آنان را از مدار زنانگی و عفاف خارج و وارد مدار ابزاری می‌کنند.

علایقی که با لایک کردن فاش می‌شود

بعضی از کارشناسان بر این باورند که این الگوها، استفاده‌کنندگان شبکه‌های مجازی را تنها با 200 الی 300 لایک به وسیله پست‌هایی که در این شبکه‌ها به اشتراک گذاشته شده، بهتر از همسر یا شریک زندگی آنها شناسایی می‌کنند و با روحیات‌ آنها آشنا می‌شوند.

استفاده ازاطلاعات شخصی کاربران توسط شبکه های اجتماعی

مهم‌ترین دلیلی که شبکه‌های اجتماعی تمایل زیادی به دانستن اطلاعات دارند "تبلیغات هدفمند برای کسب درآمد" است. تبلیغات هدفمند محدود به فروش گوشی‌های موبایل و یا فروش بلیط کنسرت خوانندگان محبوب نمی‌شود؛ بلکه گاهی مضمون‌های سیاسی و مضمون‌های نادرست با پست‌های تحریک کننده افکار با هدف ایجاد شکاف در جامعه انتشار پیدا می‌کند. نمونه‌ای از این تبلیغات در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ایالت متحده آمریکا مشاهده شد که با استفاده از اکانت‎‌های جعلی و با سوءاستفاده از موضوعاتی چون مهاجرت، قانون حمل سلاح و... استفاده شده بود. الگوی شبکه‌های مجازی، این موارد را به کسانی نشان داد که پیش از انتخابات نسبت به آن‌ها واکنش منفی نشان داده بودند.

در مواردی دیگر با استفاده از داده‌های شناسایی شده، بازارسازی می‌کنند و اقلام مورد پسند جامعه را با هدف کسب درآمد بیشتر ایجاد می‌کنند.

باید دانست مهم‌ترین و عمده‌ترین دارایی شبکه‌های اجتماعی توانایی آنها در دستکاری واقعیت است و چه بسیار مسائلی که توسط این شبکه‌های اجتماعی از حقایق تحریف شده و با مضمونی اشتباه برای ایجاد تشویش در بین کاربران نشر پیدا کرده است.

کاربران بدون تقویت سواد شبکه‌های اجتماعی مجازی و تفکر انتقادی، توان تشخیص این موضوع را نخواهند داشت. این مسائل نیازمند تقویت تفکری پرسشگر و همچنین توانایی در مدیریت باورهایی است که توسط این شبکه‌ها مورد تهاجم قرار گرفته است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار15مرداد97، کدخبر: 6622984، www.yjc.ir