شعارسال: به طور سنتی ‌درمان‌‌های روان‌‌شناسی قواعد خاصی دارد. این ‌درمان‌‌‌ها به‌طور‌کلی رابطه‌محور‌اند و محرمانه بودن و رازداری از اصول پایه‌ای آن‌‌‌هاست. همچنین مشخصات ظاهری، جسمانی و علائم اضطراب مُراجع در روان‌‌درمانی اهمیت زیادی دارد و در تشخیص اولیۀ اختلال تأثیر می‌گذارد. بدین‌سبب، از زمان پیوند میان فناوری‌‌های دیجیتال و روان‌درمانی، موافقان و مخالفان بحث‌‌های مختلفی را در زمینه‌‌های گوناگون مطرح کرده‌اند. از جملۀ این موارد اصل رازداری، رابطۀ انسان با ماشین، حذف بدن و از دست رفتن داده‌‌‌ها در رابطۀ غیرحضوری و… است. البته بسیاری از روان‌‌شناسان، مشاوران و روان‌‌پزشکان عنوان می‌کنند که خود در مواقعی از اپلیکیشن‌‌‌ها و تلفن‌‌‌ها برای برقراری ارتباط غیرحضوری با مراجع استفاده کرده‌اند و می‌کنند اما این نوع ارتباط هیچ‌گاه جایگزین رابطۀ حضوری نخواهد شد.

خدمات جدید دیجیتال در حوزۀ روان‌‌شناسی دارای منافعی است و از منظری می‌تواند به بخشی از نیاز‌های کاربران آن‌‌‌ها پاسخ گوید. از جمله موجب صرفه‌جویی در وقت و هزینه می‌‌شود‌‌ و یا افراد پرمشغله می‌توانند امکان‌‌های جدیدی برای استفاده از خدمات پیدا کنند. همچنین برای کسانی که در مناطق دور زندگی می‌کنند یا دارای محدودیت‌‌های جسمانی هستند می‌تواند به عنوان گزینه‌‌های جایگزین روان‌‌درمانی در نظر گرفته شود. نکته‌ای که نباید فراموش کرد بحث‌‌های مربوط به اثربخشی خدمات درمانی آنلاین است که البته این مبحث هنوز نوپاست و نیاز به تحقیقات علمی و دانشگاهی بیشتری دارد.

در کنار بحث‌هایی که حول محور خدمات فناورانۀ دیجیتال در محافل علمی وجود دارد، هر روز در جهان به تعداد استارت‌آپ ‌‌ها و اپلیکیشن‌‌های این حوزه اضافه می‌‌شود‌‌ که تلاش می‌‌‌کنند خدمات روان‌‌شناختی و مشاور‌ه‌ای را از طریق فضای مجازی ارائه کنند. معمولاً این اپلیکیشن‌‌‌ها یا برنامه‌‌های آموزش روانی دارند یا شما را به یک مشاور که صلاحیت او تأیید شده است متصل می‌‌‌کنند. بعضی دیگر از انحای این پلتفرم‌‌‌ها نیز فضاهایی برای دریافت همدلی و حمایت عاطفی فراهم می‌‌‌کنند. بیشتر این اپلیکیشن‌‌‌ها و پلتفرم‌‌‌ها براساس نگرش شناختی_رفتاری شکل گرفته‌اند و تعدادی از آن‌‌‌ها نیز از رویکرد‌های پذیرش و تعهد، فعال‌سازی رفتاری، روان‌‌درمانی بین فردی، مداخلات ذهن آگاهی و حل مسئله استفاده می‌‌‌کنند. برخی نیز از محیط‌‌‌ها و نرم‌افراز‌های واقعیت مجازی و افزوده به بهبود اختلالات روانی می‌‌­پردازند. در روش اخیر، نرم‌افزار‌های موجود، به صورت مجازی، فرد را در معرض عامل اضطراب‌زا قرار می‌‌‌دهند که معمولاً در اختلالات اضطرابی و اختلال استرس پس از سانحه کاربرد دارد. به تازگی نیز در درمان طیف اوتیسم و هذیان‌‌های گزند و آسیب از این فناوری‌‌‌ها استفاده شده است که باید منتظر تحقیقات بیشتر در اثربخشی آن‌‌‌ها بود.

در کشور ما مبحث پیوند فناوری‌‌های دیجیتال و روان‌‌شناسی بسیار نوپاست. پژوهش‌‌های انجام شده کند اند. در عمل اما انگار اشتیاقی به سمت این خدمات در جامعه وجود دارد. هر چند بهتر است توجه کنیم که ایده‌‌های نو ممکن است برای گروهی که به دنبال خدمات در قالب جدید اند جذاب باشد و برای مدتی به این خدمات اقبال نشان دهند اما آنچه اهمیت دارد نگه داشتن مخاطب است. به عنوان مثال به نظر می‌‌‌رسد مشاوره‌‌های تلفنی در میان مردم، به عنوان خدمات جدید راه خود را باز کرده است. بسیاری از بیمارستان‌‌های اعصاب و روان‌ و برخی از دانشگاه‌‌‌ها و همچنین بسیاری از کلینیک‌‌‌ها چنین خدماتی را ارائه می‌‌‌دهند اما سؤال این است که اگر مراجعی از این خدمات استفاده می‌‌­کند و آن را امتحان می‌‌­کند، برای دفعات بعدی هم این کار را خواهد کرد یا نه فقط می‌‌­خواهد امر جدیدی را تجربه کند.

اپلیکیشن‌‌های مشاور‌ه‌ای هم در ایران در چنین وضعیتی قرار دارند. این اپلیکیشن‌‌‌ها به تازگی کار خود را آغاز کرده‌اند. در ابتدا اپلیکیشن‌‌های ایرانی حوزۀ روان‌‌شناسی فقط اطلاعاتی را در قالب متن ارائه می‌‌‌کردند که می‌‌‌توان آن را نوعی آموزش روانی دانست. اما اخیراً اپلیکیشن‌هایی که واسط میان مشاوران و روان‌‌شناسان و کاربران باشد نیز در دسترس قرار گرفته است. در این اپلیکیشن‌‌‌ها مراجع معمولاً از طریق سؤالی که پرسیده است به مشاور یا روان‌‌شناس مرتبط می‌‌شود‌‌. روان‌‌شناس می‌تواند برای مراجع، در قالب متن یا صدا پیامی بگذارد. پرداخت‌‌های هزینه‌‌های اپلیکیشن‌‌‌ها و مشاوره‌‌های تلفنی در ایران معمولاً بر اساس قرارداد با مخابرات یا خرید اعتبار است.

اپلیکیشن‌هایی که در ایران وجود دارد از چندین منظر با مشکلات جدی در ارائۀ خدمات مواجه‌اند. اول اینکه بیشتر نقش واسط را دارند و فقط مراجع و روان‌‌شناس را به هم وصل می‌‌­کنند و کمتر برنامۀ آموزشی روانی که روشمند باشد در اختیار مخاطب قرار می‌‌‌دهند. دوم این اپلیکیشن‌‌‌ها سازوکاری برای احراز صلاحیت مشاوران و روان‌‌شناسان خود ندارند و حتی متوجه اهمیت آن نیستند. سوم برنامه‌ای برای آموزش مشاورۀ غیرحضوری مشاوران و روان‌‌شناسان ندارند و معمولاً متخصصان آن‌‌‌ها با حدود چنین رابطه‌ای و محدودیت‌‌‌ها و فرصت‌‌های آن آشنا نیستند. چهارم خود اپلیکیشن‌‌‌ها دربارۀ محرمانه بودن اطلاعات مراجع و همچنین رعایت اصل رازداری به لحاظ برنامه‌نویسی با مشکلات جدی روبرو اند.

به‌علاوه در کشور ما سازوکار‌های کسب‌و‌کار در حوزۀ روان‌‌شناسی با مشکلات عدید‌ه‌ای روبرو است. به عنوان مثال، حوزۀ صلاحیت روان‌‌شناسان و مشاوران و آموزش آن‌‌‌ها وضوح کافی ندارد. از طرف دیگر مقاومت زیادی برای ارائۀ خدمات نو وجود دارد که گاه سبب نفی کامل یک حیطه می‌‌شود‌‌. در نهایت، امر نفی شده بدون آنکه در انجمن­‌‌ها و محافل علمی کاملاً به بحث گذاشته شوند، به علت فشار‌های اقتصادی و گاه ماهیت بازار ومطالبات جامعه، وارد چرخۀ خدمات می‌‌­شوند و خدمتی که می‌‌­تواند با کیفیت بالاتر ارائه شود، به صورت طرحی ناقص اجرا می‌‌شود‌‌. چه‌­بسا بزرگانی در رشتۀ روان‌‌شناسی اند که می‌‌­توانند با سیاست‌­گذاری­‌های درست و به‌­جا آسیب­‌های یک خدمت‌رسانی را کاهش دهند اما از آنجاکه رأی به حذف یک امر می‌‌­دهند، این بستر و زمینه را برای ارتقای کیفی خدمات مبتنی بر فناوری فراهم نمی‌‌­آورند.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت بردار، تاریخ انتشار: 9مرداد1397 ، کدخبر: - : www.bordar-ensani.ir