شعارسال: پوپولیسم دارای چند ویژگی کلی به شرح زیر است:
جلب پشتیبانی
مردم با توسل به وعدههای کلی و مبهم
البته آیین و سنت سیاسی پوپولیستی، در هر
کشوری شکل ویژهای دارد. در نهضتهای پوپولیستی، معمولاً ائتلافی آشکار یا ضمنی، میان
طبقات مختلف با منافع متفاوت و گاه متعارض برقرار میشود. تداخل قشرهای گوناگون در
این نهضتها، به طور عمده ناشی از عدم تشکل طبقاتی و عدم وجود مرزبندی روشن طبقاتی
است. پوپولیسم دارای مشخصات عوام فریبی، تقدیس شخص رهبر فرهمند، تعصب، تکیه بر
تودههای محروم، نداشتن ایدئولوژی مشخص، اصلاح طلبی، بورژوایی بودن و عناصری از ضدیت
با امپریالیسم و ملیگرایی است. توسعه خواهی و پر و بال دادن به نیروهای وابسته به
بازار داخلی و گاه آزادیهای سندیکایی و دموکراتیک از خصلتهای عمده دوران پوپولیسم
است.
عوامفریبی
عوامفریبی آن است که شخصی به جای استدلال و اقامهٔ برهان برای
اثبات یک عقیده، سعی میکند از راه تحریک احساسات و هیجانهای جمعی و توسل به
عواطف و جوّ حاکم، نوعی تصدیق جمعی نسبت به نتیجهٔ مطلوب خود به دستآورد، به شیوهای
که تک تک مردم چنین بیندیشند که آنها با پذیرش عقیده، به نوعی یگانگی با گروه رسیدهاند
و این یگانگی به آنها امنیت و قدرت میدهد و اگر کسی با عقیدهٔ جمع مخالفت کند،
از آن روح امنیت و قدرت محروم خواهد شد. در عوامفریبی، شخص گروه زیادی از مردم را
مخاطب قرار داده، با بیاناتی هیجانآور و شورانگیز، احساسات و عواطف آنان را تحریک
میکند و با تکیه بر همین شور و هیجان عوام، آنها را نسبت به نتیجه و مدعای خود
متقاعد میکند. در عوامفریبی، گاه برای افزایش تأثیر روی تکتک افراد، از وسایل دیگری
همچون برافراشتن پرچمها، نواختن موسیقی مناسب کمک گرفته میشود. شیوه غیرمستقیم،
مبتنی بر تحریک عواطف مخاطبان در رابطه با استدلال نیست؛ بلکه در آن از شگردهای
مختلف دیگری برای برانگیختن روحیه جمعی هر یک از افراد استفاده میشود. در اینجا
مخاطب، تکتک افرداند، نه توده مردم. مثلاً در یک کتاب یا مقاله، مطلب چنان به فرد
تلقین میشود که میپندارد تمام کسانی که در راه رشد و پیشرفت میباشند، آن را پذیرفتهاند
و نپذیرفتن آن، جاماندن از کاروان دانش و پیشرفت است.
حربه اصلی عوامفریبی، این
احساس درونیاست که هر کس میخواهد مورد تحسین دیگران قرار گیرد و بر ارزش و
احترامش افزوده شود. این احساس گاه باعث تمایل افراد به تشبه به افراد مشهور میشود.
تهیهکنندگان تبلیغات و آگهیهای تجاری از این روحیه حداکثر استفاده را میکنند؛
مانند پوستری که در آن شخصیت معروفی را در حال نوشیدن چای مخصوصی نشان میدهد.
افزون بر این، سعی میشود میان کالای مورد تبلیغ و امور مورد علاقه مخاطب، ارتباط
برقرار شود؛ بنابراین در تبلیغات تصویری، در ضمن تبلیغ یک کالا، صحنههایی از طبیعت
یا صحنههای مهیج ورزشی استفاده میشود. عوامفریبی مخصوص تبلیغات نیست؛ بلکه به ویژه
در جهان سیاست مورد استفاده قرار میگیرد.
ریشه کلمه در زبانهای لاتین دماگوژی
(به انگلیسی: Demagogue)(به فرانسوی: Démagogie) را «عوام فریبی» یا «مردم فریبی» ترجمه کردهاند و در
اصطلاح به گمراه کردن مردم از طریق دادن وعدهها و شعارهای دروغین اشاره میکند و
دماگوگ یا عوام فریب کسی است که با ادعا و دروغ و وعدههای بیپایه و اساس با تحریف
حقایق سعی میکند مردم را به سوی خود بکشد و موافقت و پشتیبانی آنان را جلب کند.
****** پوپولیسم در ایران پوپولیسم انتخابات ایران 96 اطلاعات عمومی روز اصلاح
طلبان چه کسانی هستند اخبار بدون سانسور سیاسی اکنون به دو نگاه متفاوت درباره
پوپولیست در ایران می پردازیم: شهریار زرشناس، مؤلف و مدرس فلسفه غرب درباره دولت
پوپولیست چنین می گوید: «اساساً دولت پوپولیستی یک مفهوم گنگ و تعریف نشده در ادبیات
سیاسی است و به عنوان ناسزا و فحش به کار میرود. لیبرالها وقتی از یک نظام به دلیل
حضور مردمی خوششان نیابد این انگ را به کار میبرند. آنها میخواهند بگویند هر
نوع گرایش مردم به سمت رهبران انقلابی و حمایت مردم از آنها و همنوایی رهبران با
آنها، نشان دهنده عوام فریبی است و این را تحت عنوان پوپولیسم مطرح میکنند.
ذات لیبرالیسم چون با انقلاب مغایرت دارد و نمیتواند اندیشه انقلابی را بپذیرد. به این دلیل هر حرکت مردمی و انقلابی را به عنوان مردم فریبی و عوام فریبی تخطئه میکنند». اما در این میان محمود سریع القلم، استاد علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی نظرات تامل برانگیزی درباره پوپولیسم می گوید: «پوپولیسم یعنی اینکه مردم پول اندکی بگیرند و برای یک ماه راضی باشند. افراد پوپولیستی با این کار امتیاز سیاسی میگیرند و هیچ کس هم نمیپرسد که آیا این کار منطقی است یا خیر. یعنی به جای اصلاح فضای کسب و کار و نظام مالیاتی و برقراری روابط معقول بینالمللی به آنچه مردم به اشتباه به آن علاقهمندند، تن میدهد. نتیجه هم مصایب فراوانی برای جامعه است». با مقایسه این دو نگاه درباره پوپولیسم و اینکه اصولا چه دولتی را یا چه کسی را می توان پوپولیست خواند، می توان گفت بسته به نگاه های جریانی و حزبی و اینکه چه کسی در چه شرایطی سخن می گوید می تواند تعریف پوپولیست خوب یا بد باشد. بدین معنی که نمی توان حکم قطعی درباره خوب یا بد بودن پوپولیست ارائه داد. در جمهوری اسلامی نمی توان تعریف غربی از پوپولیست را پذیرفت. اگر منظور از پوپولیسم، مردمباوری و توجه به خواستهای اساسی مردم و نزدیکی مردم و مسئولین و حضور آنها در متن زندگی و آشنایی با مشکلات آنها از نزدیک و توجه و اهتمام به حل این مشکلات باشد، پوپولیسم معنای منفی ندارد و چنین اموری هر چند با عنوان پوپولیسم، اموری پسندیده و شایسته است که به نظر می رسد در جمهوری اسلامی ایران اینچنین باشد. در حالیکه تعریف غربی ـ هربرت شیلر ـ از پوپولیسم می گوید: «عامه مردم افرادی ناآگاه، منفعل و ضعیف هستند».
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت ساتین، تاریخ انتشار: 8فروردین1397 ، کدخبر: 156020: www.saten.ir