شعار سال: محلی‌ها، ‌سیلاب هفته گذشته روستای گزانه مازندران را بی‌سابقه‌ترین سیلاب رخ داده نامیدند؛آن هم در این فصل از سال. سیلاب ناگهانی و مهیبی که بخشی از زمین‌های کشاورزی، باغ‌ها و تعدادی از خانه‌ها را نابود کرد. همان ساعات اولیه، آب شدن یخ‌های دماوند علت اصلی وقوع این سیل نامیده شد؛ اتفاقی که پیش از این با افزایش دمای هوا پیش‌بینی می‌شد و احتمال وقوع دوباره‌اش وجود دارد. زمین همچنان گرم می‌شود و یخچال‌های طبیعی طی سالیان اخیر از حجم‌شان کاسته شده و ذخیره‌گاه‌های آب، ‌در حال نابودی است.

شکاف بی‌سابقه در آبشار یخی

در شمال شرقی دماوند دره‌ای وجود دارد به نام یخار. این دره بزرگ‌ترین یخچال طبیعی دماوند است و البته مرتفع‌ترین یخچال طبیعی در کوه‌های ایران. اینکه بلندترین یخچال ایران گرفتار گرمایش زمین و افزایش دمای هوا شود نکته قابل تأملی است. اما شواهد و آنچه کوهنوردان طی سال‌ها مشاهده از یخار عنوان می‌کنند، ذره‌ذره آب شدن و از بین رفتن توده‌های یخ این ذخیره‌گاه‌های یخی کشور را تأیید می‌کند. عباس محمدی، مدیر گروه دیده‌بان کوهستان با اشاره به کوهنوردی‌های خود در این منطقه می‌گوید: «شهریور سال 60 توده عظیم یخ در دره یخار وجود داشت؛ توده‌ای که صدها سال بدون تغییر بود. شهریور 80 آنچه از توده یخی دیدم، نیم چیزی بود که 20 سال قبل دیده بودم و باز آنچه در شهریور سال 90 دیدم، کمتر از نیم باقی مانده سال80 بود.» او البته تأکید می‌کند که بررسی حجم توده‌های یخ نیازمند ابزار تخصصی است، اما آنچه با چشم قابل‌مشاهده است و در عکس‌های کوهنوردان وجود دارد، بیانگر ذوب شدن و از بین رفتن یخچالی‌های طبیعی است. یخار، ‌تنها یخچال طبیعی دماوند نیست. آبشار یخی هم که در جنوب دماوند واقع شده یکی از شاخص‌ترین یخچال‌های دماوند است که محمدی این دو مورد را، دو شاخصه اصلی دماوند می‌نامد و می‌گوید: «هیچ‌کس به یاد ندارد آبشار یخی دماوند که در ارتفاع 5100 متری قرار گرفته به دونیم تقسیم شده باشد اما تیر‌ماه امسال، ‌این اتفاق افتاد و به‌دلیل ذوب شدن یخ‌های آبشار، شکافی بین بخش بالا و پایین آبشار ایجاد شده است.»‌

دمای هوای کشور 1.2درجه نسبت به بلندمدت افزایش داشته است

سیلاب هفته گذشته گزانه مازندران آنگونه که رضا مقدم، بخشدار لاریجان اعلام کرده بیش از سه میلیارد ریال خسارت بر جای گذاشته است. او همچنین گفته: تداوم بیش از 10 روزه گرمای هوا در این بخش تاکنون سابقه نداشته است. سرهنگ مسلم آهنگری، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران نیز از وارد آمدن خسارات بی‌شمار به محیط‌زیست، تخریب جاده و فرسایش خاک منطقه خبر داده که به‌دلیل وقوع این سیلاب ایجاد شده است. اما آب شدن یخچال‌های طبیعی یا همان ذخیره‌گاه‌های آب که جزو مهم‌ترین منابع تأمین آب شیرین محسوب می‌شوند، جز ویرانی، پیام دیگری هم دارد: خشکسالی نزدیک‌تر از چیزی است که تصور می‌کنید!

صادق ضیائیان، رئیس مرکز خشکسالی کشور می‌گوید: اگر یخ‌ها آب شوند و سیلاب اتفاق افتد، یعنی منابع آبی را از دست داده‌ایم. این یخچال‌ها ذخیره‌گاه‌های آب هستند که به‌تدریج آب را به خاک نفوذ می‌دهند یا در قالب رود، جاری می‌کنند.«اتفاقاتی از این دست که تاکنون رخ نداده و ناگهان بروز می‌کند، یکی از دلایلش، تغییر اقلیم است.»

او به افزایش دمای مردادماه سال‌جاری کشور نسبت به میانگین بلندمدت، می‌گوید:‌ «در مرداد‌ماه سال‌جاری 2/1 درجه در کل کشور نسبت به میانگین بلندمدت، افزایش دما داشته‌ایم. بلندمدت به‌معنای بازه زمانی 30ساله است. این میزان در استان مازندران 2/1درجه بوده است. به‌عبارت دیگر استان مازندران در مرداد‌ماه سال‌جاری نسبت به میانگین بلندمدت با 2/1درجه افزایش دما روبه‌رو بوده که این میزان عدد زیادی است. استان تهران نیز 9/1درجه افزایش دما داشته است.»

او با بیان اینکه نمی‌توانیم حجم آب یخچال‌ها را با دانش فعلی افزایش دهیم بر این نکته تأکید می‌کند که سازگاری با شرایط فعلی و تغییر سبک زندگی و مدیریت مصرف آب، تنها راهی است که برای تطبیق با این شرایط وجود دارد. «‌گازهای گلخانه‌ای را نیز باید کاهش داد. ایران در میان 10 کشور اول تولید گازهای گلخانه‌ای قرار دارد که اگر تلاشی برای کاهش آنها نکند و حتی آنها را افزایش دهد، ‌با بدترین سناریوی پیش‌بینی شده که کاهش 30درصدی بارندگی است مواجه خواهد شد.»

سیلاب مازندران ارتباطی به ذوب یخچال ندارد

بر خلاف آنچه بعضی کارشناسان، ‌سیلاب هفته گذشته روستای گزانه را به ذوب شدن یخ‌های یخچال یخار نسبت می‌دهند، ‌بعضی از کارشناسان معتقدند این سیلاب ارتباطی با ذوب شدن یخچال ندارد. بهلول علی‌جانی، متخصص آب و هواشناسی می‌گوید:‌ «‌آب شدن یخ‌های یخچال‌ها و جاری شدن سیلاب، ‌هر دو به تغییر اقلیم مربوط است اما سیلاب این دو الزاما مرتبط با یکدیگر نیستد. به گفته استاد دانشگاه خوارزمی اگر سیلاب رخ داده یکباره اتفاق افتد و بعد مهار شود مربوط به بارش باران شدید است اما اگر سیلاب همچنان ادامه داشته باشد، به ذوب شدن یخچال مربوط است. «در خبرها آمده بود که بخشدار لاریجان، ‌سیلاب چهارشنبه گذشته را شدیدتر از روزهای قبل اعلام کرده بود اما در نهایت سیلاب مهار شده است. علی‌جانی می‌افزاید: «سیلابی که مهار شده نشان‌دهنده بارندگی شدید است، ذوب شدن یخ‌های دماوند که متوقف نمی‌شود تا سیلاب را متوقف کند اما ذوب شدن این یخ‌ها می‌تواند به‌شدت سیلاب ناشی از بارندگی شدید بیفزاید. »به گفته این استاد دانشگاه به‌دلیل تغییرات اقلیمی، ‌پدیده‌های «‌فرین» افزایش یافته است؛ یعنی در یک سال بارندگی‌های رگباری رخ می‌دهد و در سال بعد خشکسالی اتفاق می‌افتد. سیلاب مازندران نیز از همین نوع است.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه همشهری، تاریخ انتشار 11 شهریور 97، کد مطلب: 29018، www.newspaper.hamshahri.org