شعار سال: خلیج گرگان بخشی از شبه جزیره میانکاله و اولین تالاب بین‌المللی ثبت‌شده در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر است.در این خلیج که ۱۰۰ هزار هکتار مساحت دارد، ۴۰ گونه پرنده زندگی می‌کنند و زمین‌های اطراف آن نیز پوشیده از شنزارهای ساحلی، زمین‌های باتلاقی، آبگیرها، مرداب جنگلی با پوشش درختچه‌های گز، جنگل انارستان، بوته‌های تمشک و زمین‌های پست است.

این منطقه یکی از ذخیره‌گاه‌های هشت‌گانه بیوسفری است که در ۱۲ کیلومتری ضلع شمالی شهرستان بهشهر واقع شده است. این تالاب به دلیل داشتن شرایط منحصر به فرد اکولوژیکی مأمن بسیار مناسبی برای زمستان گذرانی پرندگان مهاجر به شمار می‌رود و از این نظر به عنوان یکی از ذخایر با ارزش کره زمین لقب یافته و توسط سازمان یونسکو برای این منطقه شناسنامه‌ای که خصوصیات آن را به صورت کامل تشریح و آن را به عنوان محلی که باید جهت انجام مقاصد علمی و تحقیقاتی و پژوهشی به دقت مورد حفاظت قرار گیرد، تهیه شده است.

موقعیت جغرافیایی خلیج گرگان

حیات این خلیج از یک سو در اختیار دریای خزر است و از سوی دیگر از طریق رود ولگا تامین می‌شود؛ ولی در سال‌های اخیر به دلیل برخی پدیده‌های اقلیمی نظیر خشکسالی، کاهش بارندگی و پس‌روی دریای خزر حیات این خلیج دستخوش تغییراتی شده و به سمت خشکی در حال حرکت است.

در حالی تراز آب خلیج گرگان در حال کاهش است که این منطقه در زمره پناهگاه‌های حیات وحش کشور است که به علت اهمیت زیاد آن به عنوان ذخیره‌گاه «زیست کره» در جهان به ثبت رسیده است؛ چراکه همه ساله ده‌ها هزار نوع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی وارد این منطقه می‌شوند و تولید مثل و زمستان گذرانی می‌کنند.

خوتکا، فلامینگو (مرغ آتشین)، باکلان، پلیکان (مرغ سقا)، حواصیل، اکرت، انواع آب‌چلیک و انواع مرغابی نظیر قو و غاز خاکستری در مسیر مهاجرت خود از سیبری به این پناهگاه حیات وحش ایران وارد می‌شوند و این روند تا اواخر آبان ماه که کوچ آخرین گروه از پرندگان نظیر غازها و قوها است، ادامه دارد.

خلیج گرگان زیستگاه پرندگان مهاجر

علاوه بر پرندگان آبزی انواعی از پرندگان خشکی‌زی و گونه‌هایی از حیواناتی چون خرس، خوک، شغال، روباه، گرگ، انواع گربه‌های وحشی، خرگوش، جوجه تیغی، سنجاب و سمور در این منطقه زندگی می‌کنند.

تراز آب تالاب گرگان به دلیل تغییرات اقلیمی در حال کاهش است که به گفته دکتر علیزاده، محقق حوزه دریای خزر این امر بیشتر متاثر از اثرات تغییر اقلیم بر روی ولگا است و اقدامات زیادی برای حیات‌بخشی این تالاب نمی‌توان انجام داد، مگر آنکه انسان فشار زیادی به این محیط وارد نکند.

وضعیت خلیج گرگان به عنوان بزرگترین زیست کره

دکتر حمید علیزاده، عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، خلیج گرگان را بزرگترین ساحل جنوبی خزر در ایران دانست و گفت: تراز آب این خلیج دستخوش تغییرات زیادی شده که این امر ناشی از یک فرآیند طبیعی است.

وی خاطرنشان کرد: ۱۰ تا ۱۲ سال قبل تراز آب این خلیج در حال افزایش بوده؛ ولی در سال‌های اخیر تراز آن رو به کاهش رفته است.

علیزاده اوج افزایش تراز آب این خلیج را در سال ۱۹۹۵ میلادی ذکر کرد و یادآور شد: از این سال به بعد سطح آب در خلیج گرگان دائما در حال افزایش و یا کاهش بوده است.

«ولگا»؛ رود حیات‌بخش خزر و خلیج گرگان

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، رود ولگا را حوضه آبریز دریای خزر دانست و ادامه داد: در سال ۲۰۱۰ خشکسالی شدیدی در حوضه آبریز ولگا رخ داد که منجر به خشک شدن برخی از تالاب‌های اطراف مسکو و آتش گرفتن جنگل‌های اطراف آن شد.

علیزاده سال ۲۰۱۰ را نقطه اوج کاهش تراز آب ولگا عنوان کرد و افزود: در این سال ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر تراز آب این رود کاهش یافت.

این محقق حوزه دریای خزر با تاکید بر اینکه از سال ۱۹۹۵ تاکنون حدود یک متر و ۱۰ سانتی‌متر تراز آب رود ولگا کاهش یافته است، یادآور شد: از سال ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۵ میلادی حدود ۲.۳ تا ۳.۴ افزایش تراز در این حوضه داشتیم؛ ولی از سال ۱۹۹۵ تاکنون نیمی از این میزان از بین رفته است.

علیزاده دلیل این امر را اثرات تغییر اقلیم بر روی این رود دانست و گفت: این کاهش تراز آب باعث شده است که تالاب‌هایی که با افزایش تراز آب ولگا احیا شده بودند، با این کاهش کوچک و محدود شوند.

وی با بیان اینکه در چنین وضعیتی عملا انسان نمی‌تواند اقدام خاصی انجام دهد، تاکید کرد: تنها کاری که می‌توانانجام داد، این است که فشار بیشتری به این محیط وارد نکنیم. زمانی که به طور طبیعی به دلیل تغییر اقلیم و کاهش بارندگیبر محیط فشار وارد شده است، انسان نباید فشار مضاعفی بر آن وارد کند.

اثرات تغییر اقلیم بر رود ولگا

علیزاده با بیان اینکه رود ولگا از گذشته‌های دور شاهد نوسانات زیادی بوده است، گفت: افزایش و کاهش «دبی» رود ولگا تنها به دلیل فعالیت‌های انسانی نیست، بلکه تغییرات اقلیم نیز در آن اثرگذار بوده است.

وی در این باره توضیح داد: در زمان احداث سدهای رود ولگا حجم ورودی آب به این سدها حدود ۱۵۰ کیلومتر مکعب بوده است که میزان آب ورودی به این سدها در سال‌های اخیر به حدود ۷۵ تا ۸۰ کیلومترمکعب رسیده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با بیان اینکه این وضعیت برای برخی از سدهای کشور نیز رخ داده است، اظهار کرد: به عنوان نمونه حجم آب ورودی به سد سفیدرود در ابتدا ۱.۸ کیلومتر مکعب بوده است که اکنون به حدود ۱.۲ کیلومتر مکعب رسیده است.

اقدامات حیات‌بخشی برای خلیج گرگان

وی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان برنامه‌ریزی خاصی برای حیات‌بخشی این حوضه آبریز داشته باشیم، توضیح داد: اگر از سوی ایران و همچنین کشورهای حوزه دریای خزر هیچ آبی از حوضه آبریز خزر برای بخش‌های صنعت و یا کشاورزی استفاده نشود، می‌توان امید داشت که تراز آب دریای خزر و خلیج گرگان به میزان یک متر افزایش یابد.

علیزاده با بیان اینکه خلیج گرگان بر خلاف مرداب انزلی به دریای خزر راه دارد، ادامه داد: خلیج گرگان به دریای خزر راه دارد، از این رو آب آن شبیه آب دریای خزر است؛ ولی در تابستان به دلیل تبخیر آب آن، مقداری شوری آن افزایش می‌یابد.

این محقق با بیان اینکه تراز آب در خلیج گرگان و دریای خزر به دلیل کاهش تراز آب رود ولگا در حال کاهش است، یادآور شد: از آن‌جایی که تراز آب در حال کاهش است؛ از این رو کاری خاصی نمی‌توانبرای آن انجام داد.

اگر روند خشکی ادامه یابد ...

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی با اشاره به وضعیت کاهش و افزایش تراز آب در خلیج گرگان، اظهار کرد: در گذشته طی هزاران سال قبل تراز آب در این خلیج در حد ۲ تا ۳ متر کاهش یافته است.

وی با تاکید بر اینکه خلیج گرگان بارها و بارها کوچک و یا بزرگ شده، ولی هیچ‌گاه خشک نشده است، خاطرنشان کرد: با توجه به شرایط هیدرولوژیکی آب، بعید به نظر می‎رسد که آنقدر تراز آب کاهش یابد که خلیج گرگان به طور کامل خشک شود، ولی ممکن است ابعاد آن کوچک شود.

علیزاده تصریح کرد: تنها کاری که می‌توان انجام داد، این است که سعی کنیم فشار بیشتری به محیط خلیج گرگان وارد نشود تا اکوسیستم و ابعاد آن حتی زمانی‌که کوچک می‌شود، باعث نشود این منطقه رو به نابودی برود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دانشجویان ایران ، تاریخ انتشار 12تیر 96، کدمطلب:96041105317، www.isna.ir