شعار سال: آسیب‌های عزاداری محرم را چطور ارزیابی می‌کنید؟

شاید بهتر باشد برای پاسخ به این سؤال کمی مقدمه‌چینی کرده و بگوییم در این دنیا هیچ چیزی منفعت خالص یا ضرر خالص ندارد، بلکه همیشه این سود و زیان‌ها همراه هم بوده و هست همان‌طور که سعدی می‌گوید «در همه چیزی هنر و عیب هست/ عیب مجو تا هنر آری به دست». عزاداری محرم هم، بخشی از فرهنگ دینی کشور ماست که نمی‌توان انتظار داشت در طول این سال‌ها خللی بدان وارد نشود، به خاطر همین می‌بینیم با کمی تفاوت نسبت به گذشته‌های دور و نزدیک برگزار می‌شود. تفاوتی که البته در کنارش شور و حال مضاعف هم دیده می‌شود.

منظورتان از تفاوت‌های نوظهور در ایام سوگواری محرم چیست؟

هر سال محرم که می‌شود، عده‌ای از افزایش سرقت خانه‌ها در این ایام گلایه‌مندند و عده‌ای از نوع پوشش و آرایش دختران و پسران. نگاه به این آسیب‌ها حکایت از آن دارد که ریشه بسیاری از آنها در برخی ناآگاهی‌ها، سودجویی‌ها و البته دشمنی‌ها نهفته است. با وجود همه اینها، نکته مهم این است که ما نباید اجازه دهیم این حواشی و آسیب‌ها، هویت کلی سوگواری‌ها و عزاداری‌های محرم را زیر سؤال ببرد. محرم و عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) در آن برای ما حکم یک فرهنگ غنی را دارد و بی‌شک نمی‌تواند فارغ از آسیب‌های احتمالی باشد و این وظیفه ماست که با رفتاری آگاهانه اجازه رشد به این آسیب‌ها را ندهیم تا اصل و اساس فرهنگ و باورهای دینی ما در این ایام زیر سؤال نرود.

برخی از مد و پوشش‌های خاص جوانان در محرم انتقاد داشته و دارند. این موضوع از نگاه شما می‌تواند آسیبی به ماهیت عزاداری‌های محرم بزند؟

من هم سال‌های زیادی است که این قصه را شنیده و دیده‌ام. حتی از برخی فعالان بازار لوازم آرایشی شنیده‌ام که فروش لوازم آرایش در این ایام بیشتر از دیگر ماه‌های سال است. درست است محرم‌های ما این روزها رنگ و روی دیگری گرفته اما باید قبول کنیم که بخشی از این تغییرات اقتضائات زمانه ماست و هیچ ایرادی هم نمی‌شود به آن گرفت. در دنیای جدید و مدرن، ظهور و بروز خیلی رفتارها واقعاً اشکالی ندارد، هرچند ممکن است این رفتارها از نگاه من به‌عنوان یک فرد سنتی و روحانی پذیرفته نباشد. برای مثال در روزگار قدیم روحانیون فقط نعلین می‌پوشیدند، اصلاً پوشیدن پاپوشی جز این برای آنها عیب و عار بود. خود من 25 سال همین کار را می‌کردم. اما الان 10 سالی می‌شود که کفش می‌پوشم و از قضا به خاطر راحتی و طبی بودن فقط یک برند خاص پایم می‌کنم، حالا ممکن است خیلی‌ها ایراد بگیرند که حاج آقا شما چرا برند می‌پوشید؟ حقیقتاً صرفاً به خاطر راحتی، سبکی و طبی بودنش هست. رفتار جوانان ما در محرم هم همین است. مثلاً آن جوانی که با تراشیدن سرش، عبارت «یا حسین» را در قسمتی از آن به‌وجود می‌آورد مگر چه اشکالی دارد؟ این نه نشان شیطان‌پرستان است نه همجنسبازان دنیا؛ هرچند در واقعیت جامعه، عرف را رعایت نکرده است. قصه حکایت آن روزهای ما در جوانی است که در کلاس درس حوزه ساعت مچی می‌انداختیم و به سختی زیر آستین پیراهن پنهانش می‌کردیم که مبادا استادان حوزه دلخور شوند. چرا؟ چون عرف نبود یک طلبه غیر از ساعت جیبی‌بند‌دار، چیزی آویزان خود کند.

پس شما معتقدید رفتارهایی که برخی جوانان در این ایام از خود بروز می‌دهند نمی‌تواند به ماهیت عزاداری محرم خدشه‌ای وارد کند؟

ببینید! باید واقع‌بین باشیم. برخی رفتارها را عده‌ای از جوان‌ها دوست دارند که نه با عقل منافاتی دارد نه با شرع. بنابراین ما هم نباید حساسیت‌های بیجا نشان بدهیم. هرچند متأسفانه یک عده سنتی خیلی خاص خیال می‌کنند روش آنها درست است و اگر غیر از آن باشد خلاف دین و شرع اتفاق افتاده است. نه، آنها اشتباه می‌کنند. ما حتی از امام صادق(ع) هم روایت داریم «کسی که به اقتضائات زمانه خود آگاهی داشته باشد در فشار فرهنگ زمانه از بین نمی‌رود.»

حاصل برخی از این سختگیری‌ها در برابر آیین‌های مذهبی چه خواهد بود؟

ما متأسفانه گاهی با باورهای خودمان برای حضور عاشقان حسین(ع) در مجلس عزاداری‌اش خط‌کش می‌گذاریم؛ مثلاً می‌گوییم کراواتی‌ها به مجلس امام حسین(ع) نیایند. حالا یک عاشق ارادتمند به امام حسین(ع) داریم که چون مجلس آقا را مجلسی سنگین و متین می‌داند، طبق باور خودش، برای حضور در چنین مجلسی کراوات می‌زند. این کراوات نه علامت و نشانه دشمنان است نه بود و نبودش به مراسم خدشه‌ای وارد می‌کند. پس چرا باید مانع از حضور این افراد در مجالس عزاداری حسین(ع) شویم؟

عرضه‌کنندگان لباس‌های ویژه محرم با چه انگیزه‌ای به این عرصه وارد می‌شوند؟

اینکه این روزها عده‌ای در آستانه فرارسیدن ماه محرم با عرضه لباس‌های ویژه محرم هر روز مدل‌های جدیدی را برای جوانان عرضه می‌کنند در دو بخش قابل بررسی است. مطمئناً بخشی از این افراد به دنبال کسب سود اقتصادی هستند و امید دارند بتوانند در این ایام پول خوبی به جیب بزنند. عده‌ای هم با برنامه و غرض برای دو قران پول سیاه سعی می‌کنند ماهیت محرم را زیر سؤال ببرند. البته این افراد سازمان‌یافته باید شناسایی شوند.

توضیحات شما شاید به مذاق خیلی از جوانان خوش بیاید اما بخش قابل توجهی از مردم هم از نوع آرایش‌ها و پوشش‌های نامناسب در کنار دسته‌های عزاداری و مراسم دهه محرم در خیابان‌ها واقعاً گلایه‌مندند؟

ما تا این جای بحث درباره آن وجه ماجرا صحبت کردیم که منافاتی با اقتضائات زمانه ما ندارد. ما به همان نسبت که انتظار نداریم امروز زنان و دخترانمان با روبنده و پوشش کامل مثل دوره قاجار در مراسم سوگواری حسین(ع) ظاهر شوند به همان نسبت هم نباید اجازه دهیم کسی مجلس امام حسین(ع) را با مجلس عروسی اشتباه بگیرد. حالا ممکن است یک خانم حجاب خوبی هم نداشته باشد اما برای مثال موهایش در حد عرف معمول اجتماعی بیرون است اما یک وقت است که ما با چهره‌هایی روبه‌رو می‌شویم که از شدت زنندگی آرایش اتفاقاً مورد اعتراض خود بانوان بی‌حجاب هم قرار می‌گیرد. چون اصلاً معقول و منطقی نیست کسی غرق در آرایش در این مجالس شرکت کند. فیلم‌های‌ هالیوودی را هم ببینید نشان می‌دهد که زنان و دختران هنگام حضور در مراسم عزاداری عرف جامعه را رعایت می‌کنند ما هم که تافته جدا بافته دنیا نیستیم. اقتضائات جامعه خود را می‌دانیم و هرکسی خارج از این چهارچوب عمل کرد دهن‌کجی به فرهنگ و باورهای مردمش کرده است.

پس، چه باید کرد؟

واقعیت امر این است که دلسوزان دین در اینجا کار سخت و حساسی در پیش دارند. دقت در اینکه بتوانیم هم فضای فرهنگی و دینی جامعه را حفظ کنیم هم در جذب جوانان و افراد به سمت و سوی دین موفق عمل کنیم. باید حواسمان باشد تا به قول شاعر که می‌گوید «‌ما چون ز دری پای کشیدیم کشیدیم/ امید ز هرکس که بریدیم، بریدیم/ دل نیست کبوتر که چو برخاست نشیند/ از گوشه بامی که پریدیم پریدیم» به جای جذب و کشش جوانان به دفع آنها از دین بپردازیم. بنابراین باید «در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد / طاعت از دست نیاید گنهی باید کرد» پس باید حواسمان باشد که پا به پای زمان پیش رفتن جزء لاینفک فرهنگ دینی و اجتماعی ماست. نباید با ممنوعیت و محدودیت‌های بیش از حد همه چیز را زیر سؤال ببریم. اما اگر کسی خود را برای مجلس خاصی بزک می‌کند که آن ظاهر بیشتر شایسته مجلس شادی است تا سوگ حسین(ع) اینجا همه باید مانع شوند. اما یک چیز را حواسمان باشد تندی هم جواب نمی‌دهد.

با توجه به برخی پویش‌ها در شبکه‌های مجازی ممکن است این تذکرات دستمایه سودجویان آن سوی مرزها شود؟

باید قبول کنیم که برخی رفتارها واقعاً شایسته مراسم عزاداری سیدالشهدا(ع) نیست. حالا خیلی‌ها نظر می‌دهند به خاطر این رفتارها بهتر است زنان در مراسم عزاداری حسین خارج از مساجد و خانه‌ها شرکت نکنند. مگر می‌شود ما به علت اینکه در یک گوشه از شهر ممکن است عده‌ای با پوشش خود به این سوگواری‌ها بی‌احترامی کنند حالا ما بیاییم کل فلسفه عزاداری حسین(ع) را زیر سؤال ببریم؟ تذکر دادن به این افراد وظیفه مردمی است از جنس خود این افراد. مثلاً خانم‌هایی که چادر سر نمی‌کنند اما با آرایش‌های فجیع بانوان در کنار دسته‌های عزاداری مخالفند باید در این بخش کوتاهی نکرده و با زبان خوش تذکر دهند.

منبری‌ها، مداحان و واعظان تا چه اندازه می‌توانند در این فرهنگسازی‌ نقش داشته باشند؟

متأسفانه ما در سال‌های گذشته نتوانسته‌ایم در طول ایام ماه محرم و صفر از فرصتی که در اختیارمان هست خوب و مفید استفاده کنیم و از این ‌تریبون‌ها که به نام حسین(ع) در اختیارمان قرار می‌گیرد حرف حسین(ع) را به مردم منتقل کنیم. کسی به مردم نگفت که حسین(ع)گفته اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید و انسانیت، جوانمردی، فتوت و لوطی صفتی‌تان را ارزان نفروشید. مثل بیت شعری که مولانا در آن می‌گوید «‌در مصر ما یک احمقی نک می‌فروشد یوسفی/ باور نمی‌داری مرا اینک سوی بازار شو»

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری تاریخ انتشار 27شهریور 97، کدمطلب: 31012، www.newspaper.hamshahri.org