توسعه گردشگری نیازمند رفع چالش ها

آنچه در پی آمده است نگاهی دارد به موضوع اقتصاد صنعت گردشگری در جهان و ایران که بخش اول آن را دیروز ملاحظه کردید و اینک بخش دوم و پایانی را می خوانید.

شعار سال: مقدم در رابطه با وضعیت ارز و دلار در چند ماه اخیر و تاثیرش بر بخش گردشگری تصریح می کند: پس از نوروز و همزمان با افزایش افسار گسیخته بهای دلار، بی برنامگی ها در زمینه گردشگری بیشتر خود را نشان داد. دولت تلاش کرد با ممنوعیت خرید و فروش ارز در بازار آزاد، بهای دلار را کنترل کند. اما مسافران و گردشگران در این میان با بلاتکلیفی به دنبال ارز می گشتند. بنابر این دولت که چند ماه پیشتر، عرضه ارز مسافرتی را پایان بخشیده بود، دوباره به سوی ارائه ارز به مسافران و گردشگران رو آورد؛ آن هم با بهای 4200 تومان که تقریبا نیمی از بهای دلار در بازار آزاد آن روزها بود. طبیعی است که خیلی از شهروندان ایرانی، حتی کسانی که هرگز فکر سفر خارج از کشور به سرشان نزده بود، چمدان های شان را بستند تا با سودی که از 500 یا 1000 یورو ارز مسافرتی (بسته به مقصد سفر) می برند، هم سفری کرده و هم گاهی سودی اضافه به دست آورده باشند. در این راه، برخی آژانس های مسافرتی هم به میدان آمده و با ارائه تورهای خارجی رایگان، آن هم به شرط دریافت ارز مسافرتی از گردشگران، سود مازاد را به جیب زدند.

این کارشناس گردشگری اضافه می کند: انتقادات به این طرح هم آنچنان بالا گرفت که بالاخره دولت عرضه ارز مسافرتی را دوباره به کناری نهاد. اما برآوردها نشان می دهد در همین بازه چند ماهه، بیش از 10 هزار میلیارد تومان ارز مسافرتی به گردشگران داده شد تا در این شرایط بحرانی ارز، آنها هم آتش بحران را شعله ورتر سازند.

وی با اشاره به اینکه با پایین آمدن ارزش ریال، گردشگران کشورهای همسایه و به ویژه عراقی، متوجه ایران شدند. در این راه دو مقصد مشهد و خوزستان بیشترین گردشگران عراقی را به خود کشاند، در خصوص آمار گردشگران خارجی می گوید:

به جز این گروه از گردشگران خارجی، تقریبا می توان گفت گردشگر خارجی دیگری نداریم. یعنی آمار گردشگران از کشورهای غیرهمسایه (همچون گردشگران اروپایی و امریکایی) به اندازه ای است که می توان نادیده شان گرفت. (بر پایه آمار رسمی، هشت کشور نخست گردشگر فرست به ایران، همگی از همسایگان ایران بوده و شهروندان شان عموما از راه زمینی به کشورمان رفت و آمد دارند).

این کارشناس ادامه می دهد: البته هنوز آمار رسمی درباره گردشگران ورودی به کشورمان در یکسال گذشته (یعنی از پنجم مهر 96تا امروز) در دست نیست. آماری که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ارائه کرده، مربوط به گردشگری سال 1396است با بیش از پنج میلیون و 100هزار گردشگر ورودی. اما این آمار همیشه اما و اگر داشته است. برای نمونه، شهروندان افغانستانی که برای کار به ایران می آیند و شهروندان عراقی وجمهوری آذربایجان که در سفرهای چند ساعته، برای خرید از مرز وارد و دوباره بیرون می شوند هم جزو گردشگران به شمار می آیند. در حالی که در بیشتر تعاریف گردشگری، کسی که برای کار به جایی برود یا کمتر از یک شب در جایی باشد، گردشگر به شمار نمی آید. همچنین بارها اتحادیه و صنف هتلداران به این آمارها واکنش نشان داده و شمار گردشگران واقعی را کمتر از 20 درصد ارقام اعلام شده دانسته است.

مقدم در رابطه با راه های بهبود وضعیت گردشگری بیان می دارد: گردشگری ایران می تواند کامیاب تر شود و توانمندی بالایی هم برای شکوفایی دارد. اما، گردشگری الزامات و پیش زمینه های خود را دارد. نمی توان سخن از توسعه گردشگری به میان آورد و عملی متضاد با آن انجام داد. گردشگری عنصری است از ساختار به هم پیوسته. اگر شرایط اقتصادی، اجتماعی، روابط بین الملل و... خوب نباشد، زیرساخت ها و بسترهای مادی و غیرمادی گردشگری فراهم نباشد، سکان گردشگری کشور به دست کارشناسان جوان و با اطلاعات به روز نباشد، افراد غیرمسئول در زمینه گردشگری اعمال نظر و دخالت کنند، مسئولین از بیان واقعیات و آمارهای دقیق و درست ترس داشته باشند، آمارها به عنوان ابزار سیاسی و نشان دهنده موفقیت کاذب برخی بالا و پایین شود و...، گردشگری کشور بی گمان همینگونه خواهد ماند.

آنچه مسلم است اینکه ایران از نظر برخورداری از جاذبه های

تاریخی، فرهنگی و گردشگری رتبه دهم جهان را دارد؛با این وجود اگرچه براساس آمارها حدود 10 درصد گردش مالی دنیا مربوط به صنعت گردشگری است ، اما سهم ایران از این بخش فقط یک درصد و شاید کمتر باشد؛ البته به نظر می رسد عقب ماندگی از قطار ارزآور گردشگری به خاطر افت و خیزها، چالش ها و موانعی است که در شهرهای گردشگر پذیر از جمله مشهد بیشتر مشهود است.

استان خراسان رضوی با میزبانی سالانه 30 میلیون زائر و گردشگر داخلی و خارجی در زمینه های زیارتی، طبیعی، ورزشی، تاریخی، فرهنگی و غذایی دارای ظرفیت ها و جاذبه های متعدد و غیرقابل انکار است و در این میان وجود بارگاه منور رضوی به عنوان قبله دل ها و گل سرسبد جاذبه ها و ظرفیت های گردشگری در مشهد شناخته می شود که جذب مسلمانان و شیعیان جهان به این قبله موجب تحول شگرف در عرصه گردشگری این کلانشهر است.

استان خراسان رضوی به رغم میزبانی سالانه از 27 میلیون گردشگر داخلی و بیش از دو میلیون گردشگر خارجی که بیش از دو سوم گردشگران ورودی به کشور هستند و با داشتن جاذبه های استثنایی در زمینه های گردشگری زیارتی، فرهنگی، طبیعی و گردشگری حلال و حیات وحش و امثال آن هنوز برای سوار شدن به قطار سودآور گردشگری و کسب عایدات اقتصادی که مستحق آن است با چالش های فراوان روبروست، چالش هایی که گرچه متعلق به امروز نیست اما حل و رفع آن ضروری است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این زمینه می گوید: فعالیت زائر سراهای دولتی یکی از مشکلات و چالش های مهم در توسعه صنعت گردشگری مشهد محسوب می شود.ابوالفضل مکرمی فر می افزاید: در برنامه چهارم توسعه واگذاری این زائرسراها به بخش خصوصی الزام قانونی پیدا کرد اما هنوز اقدام موثری در این زمینه انجام نشده و دلیل اصلی آن هم مرکزیت مدیریت این واحدها در تهران است.

وی با بیان اینکه زائرسراهای دولتی نه مالیات می دهند و نه تحت نظارت های لازم و استاندارد های ضروری فعالیت دارند، اظهار می دارد:

ساماندهی زائرسراهای دولتی برای حمایت از واحدهای اقامتی رسمی و کاهش بار اضافی از دوش دولت ضروری است. هم اکنون 350 زائر سرای دولتی در مشهد فعالیت دارد که بخش اندکی از این تعداد خود را با استانداردهای لازم تطبیق داده اند و بقیه به صورت خودمختار در حال فعالیت هستند.

استاندار خراسان رضوی هم چندی پیش در جلسه ستاد اجرایی خدمات سفر این استان با اشاره به مشکل بنیادین فعالیت زائرسراهای دولتی و با تاکید بر فعالیت گسترده صنعت هتلداری در مشهد گفت: هیچیک از دستگاه های دولتی حق ارائه خدمات اقامتی در مشهد به غیر از کارکنان خود را ندارند.

علیرضا رشیدیان افزود: ارائه خدمات اقامتی از سوی دستگاه های دولتی مشهد به کارکنان خود هم باید توام با رعایت چارچوب ها و استانداردهای لازم اقامتی و تحت نظارت صورت گیرد.

وی اظهار داشت: دستگاه های دولتی می توانند با عقد قرارداد با مالکان واحدهای اقامتی رسمی برای دوره های بلندمدت، امکان اقامت کارکنان و میهمانان خود را در این واحدها فراهم کنند تا نیاز به فعالیت زائرسراهای دولتی نباشد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی می گوید: از دیگر چالش های موجود در صنعت گردشگری مشهد می توان به بوروکراسی و زمان طولانی برای طی مسیر سرمایه گذاری خارجی در مشهد اشاره کرد.

مکرمی فر اضافه می کند: باید در حوزه زیرساخت های گردشگری نسبت به تسهیل حضور سرمایه گذاران خارجی اقدام شود.

وی با بیان اینکه نوسانات ارزی از عمده مشکلات این روزهای صنعت گردشگری و دامنگیر دفاتر خدمات مسافرتی است، اظهار می دارد: این نوسانات گرچه موجب ارزان شدن گردشگری مشهد برای گردشگران خارجی شده اما گردشگری داخلی و فعالیت و حیات دفاتر خدمات مسافرتی را با چالش جدی مواجه کرده است.

وی ادامه می دهد: باید برای حمایت از این دفاتر تدابیر حمایتی از سوی دولت اندیشیده شود تا با گذر از این شرایط اقتصادی شاهد دوام و ادامه فعالیت این دفاتر و اشتغال هزاران نفر در این حوزه باشیم.

مکرمی فر موازی کاری دستگاه های مختلف با فعالیت ها و وظایف قانونی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را از دیگر چالش های جدی دانسته و تصریح می کند: متولی اصلی گردشگری، این اداره کل است در حالی که دستگاه های متعدد در این عرصه بدون هیچ برنامه و وظیفه قانونی ورود کرده و مشغول فعالیت هستند.

وی اظهار می دارد: برنامه ریزی برای ارائه خدمات به گردشگران باید به صورت زنجیره ای، مشخص، موثر و هدفمند باشد اما موازی کاری ها موجب اختلال در این روند و تاثیر منفی بر گردشگری می شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی می گوید: ساماندهی و رصد گردشگران خارجی هم از لحظه ورود تا خروج، زنجیره ای از هماهنگی ها و اقدامات به هم پیوسته را می طلبد که در این زمینه هنوز موفقیتی حاصل نشده است.

مکرمی فر ادامه می دهد: هم اکنون چهار نفر در گیت ورودی فرودگاه شهید هاشمی نژاد مشهد از سوی این اداره کل اقدامات لازم را در زمینه ثبت اطلاعات گردشگران خارجی ورودی انجام

می دهند اما این اقدام برای کنترل و مدیریت گردشگران خارجی کفایت نمی کند.

وی با بیان اینکه هنوز اقدامات اولیه در این زمینه در حال انجام است، اظهار می دارد: به دنبال این هستیم که سیستم نرم افزاری ویژه ای را در این زمینه مستقر کنیم تا از این طریق رصد گردشگران خارجی تسهیل شود. این سیستم نرم افزاری تا پایان امسال با همراهی و همکاری دستگاه های مرتبط راه اندازی شود.

سرپرست معاونت امور زائران استانداری خراسان رضوی هم با بیان اینکه جایگاه مذهبی مشهد در افکار عمومی جهان به ویژه بین مسلمانان نفوذ بسیار پیدا کرده است، می گوید: این شهر ملی و منطقه ای نیست بلکه جاذبه های بین المللی دارد که باید بر روی آن کار و سرمایه گذاری شود.

سید جواد حسینی می افزاید: هم اکنون 78 کشور مسلمان وجود دارد و 23 درصد جمعیت دنیا با یک میلیارد و 600 میلیون نفر را مسلمانان تشکیل می دهند که از این تعداد 400 میلیون نفر شیعه هستند که می توانند به عنوان گردشگر در مشهد مورد هدف و برنامه ریزی قرار گیرند.

وی اظهار می دارد: در کشورهای غیر مسلمان مانند چین و روسیه هم جمعیت مسلمانان حضور دارند لذا هدف تبلیغات و اطلاع رسانی برای جذب گردشگری باید تمام کشورها اعم از مسلمان و غیر مسلمان باشد.

وی تصریح می کند: هزاران جاذبه طبیعی، تاریخی، فرهنگی، ورزشی و امثال آن در مشهد وجود دارد که هر یک به تنهایی می تواند ظرفیت خوبی برای جذب گردشگران علاقه مند در این حوزه ها و موثر در افزایش مدت ماندگاری آنان باشد.مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی می گوید: با توجه به ضرورت ایجاد تنوع در جذب گردشگران، برنامه ریزی و رایزنی با کشورهای مختلف در این راستا در حال پیگیری است.وی با بیان اینکه هم اکنون در مشهد میزبان گردشگران خارجی از 20 ملیت مختلف هستیم، اضافه می کند: رایزنی برای جذب گردشگر از کشورهای پاکستان، هندوستان، ترکیه،جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و دیگر کشورها در حال انجام و پیگیری است.

وی ادامه می دهد: ضعف اصلی در جذب گردشگران دیگر کشورها، اطلاع رسانی ناکافی و کمرنگ از جاذبه های مختلف موجود در مشهد است که باید این ضعف برطرف شود.

سرپرست معاونت امور زائران استانداری خراسان رضوی با بیان اینکه بیش از 90 درصد ایرانی ها خرید را به عنوان اقدام اساسی در کنار گردشگری و سفر در برنامه خود دارند، می گوید: همچنین آنگونه که باید و شاید به موضوع سوغات و ارزش افزوده آن در مشهد پرداخته نشده است. به طوری که ارزش افزوده سوغات در مشهد سالانه 25 هزار میلیارد ریال است در حالی که 70 درصد سوغات خریداری شده کالاهای خارجی و 20 درصد دیگر کالاهای قاچاق است.

حسینی اظهار می دارد: از برنامه هایی که هم اکنون به صورت جدی در دستور کار قرار دارد، شناسایی اقلام مناسب و مورد توجه زائران به عنوان سوغات با رویکرد حمایت از کالای ایرانی است ضمن اینکه معتقدیم هنوز ظرفیت های فراوان در معرفی سوغات با اصالت ایرانی وجود دارد که باید روی آن کار شود.

سرپرست معاونت امور زائران استانداری خراسان رضوی گفت: ارتقای فرهنگ میزبانی در مشهد از ضرورت هایی است که طی سال های اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته و در راستای آن افراد و شاغلان صنوفی که در ارتباط نزدیک با گردشگران قرار دارند، تحت آموزش های لازم قرار می گیرند.

حسینی با بیان اینکه خادمان افتخاری، مدیران هیات های مذهبی، تاکسیرانان، هتلداران و اصناف دارای بیشترین مراجعه از سوی گردشگران، هدف این آموزش ها هستند، می افزاید: سال گذشته حدود 1400 نفر در این زمینه آموزش های لازم را فرا گرفتند و این روند همچنان ادامه دارد.

وی آشنایی با زبان گردشگران خارجی را عامل اصلی برقراری ارتباط با آنان و موجب معرفی هرچه بهتر و ارائه شناخت از جاذبه ها به گردشگران دانسته و اظهار می دارد: در زمینه آشنایی با زبان های خارجی ضعف ارتباطی میان افراد و اصناف مرتبط با گردشگران وجود دارد که تلاش شده است با برگزاری کلاس های آموزشی مرتبط، این مشکل رفع شود.چنانکه سال گذشته برای 200 راننده تاکسی در مشهد کلاس آموزش زبان خارجی برگزار شد.