شعارسال: آسيب شناسي ها نشان مي دهد قيمت فروش برق خرده فروشي به مشتركان با استفاده از رويه اي انجام مي شود كه اولا شفاف نيست، ثانيا بنابر ادعاي متوليان وزارت نيرو، به صورت تكليفي و دستوري است و كمتر از قيمت تمام شده آن است. اين مساله باعث شده جريان مالي برق دچار عدم توازن و وزارت نيرو با كسري بودجه سيستماتيك مواجه شود. در نتيجه سالانه بر بدهي هاي دولت به بخش توليدكنندگان برق افزوده مي شود. از سوي ديگر، به دليل عدم شفافيت نظام قيمت گذاري، ذي نفعان و مخاطبان بر قيمت ها صحه نمي گذارند و عملا علامت نادرستي از قيمت برق به مصرف كنندگان داده مي شود. البته اين مساله عوارض ديگري نيز دارد كه مهم ترين آن غيراقتصادي شدن طرح هاي بهينه سازي مصرف انرژي و استفاده از انرژي تجديدپذير است.

ترسيم تعيين قيمت تمام شده برق در حالي يك چرخه ناموزون را به تصوير مي كشد كه بسياري از تحليلگران اقتصاد صنعت برق بر اين باورند كه مكانيزم حسابداري برق در ايران متناسب با شرايط امروز كشور نيست.  در گزارشي پژوهشي فرمول حسابداري برق در ايران و جهان مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج از 5 فرمول در ايران و 2 روش كلي در جهان حكايت دارد. حسابداري برق با چه فرمول هايي در ايران و جهان انجام مي شود؟ ارزيابي ها نشان مي دهد قيمت تمام شده برق با روش هاي مختلف و سازوكارهاي گوناگوني محاسبه مي شود. اما حسابداري برق به چه معناست؟ در تعابير بيان شده به مبلغي كه به ازاي هر كيلووات ساعت توليد برق محاسبه مي شود در اصطلاح حسابداري برق مي گويند. بررسي ها نشان مي دهد در حال حاضر آيتم هاي متعددي بر تعيين، تثبيت و جهت دهي قيمت هر كيلووات ساعت برق توليد شده تاثيرگذار است.

روايت برخي تحليلگران صنعت برق نشان مي دهد بسته به «نوع نيروگاه ها از خورشيدي گرفته تا بادي، حرارتي و اتمي»، «عمر نيروگاه ها» و «ميزان استهلاك» قيمت برق توليدشده متغير است. به اعتقاد كارشناسان صنعت برق، اين پارامترها در قيمت هر كيلووات ساعت برق تاثيرگذار هستند. در حال حاضر برخي ناظران مي گويند به ازاي هر كيلووات ساعت برق از مشتركان 90 تومان دريافت مي شود و برخي ديگر مي گويند اين عدد روي 120 تومان فيكس شده است. ابهام در شيوه تعيين قيمت برق تمام شده و حسابداري اين كالا «دنياي اقتصاد» را بر آن داشته در گزارشي مكانيزم ها و روش هايي را كه قيمت تمام شده برق مطابق با آن محاسبه مي شوند مورد بررسي قرار دهد. در اين گزارش همچنين تجارب ساير كشورها براي تعيين و تثبيت قيمت تمام شده برق آورده شده است.

مكانيزم تعيين قيمت برق

ارزيابي ها نشان مي دهد نرخ فروش برق در ايران نسبت به قيمت تمام شده آن بسيار پايين تر است. به گواه ناظران، اين فرآيند غيرعادي و به دور از منطق اقتصادي است. اين در حالي است كه قيمت تمام شده برق را مي توان با روش هاي مختلفي محاسبه كرد. يكي از روش هاي قيمت گذاري توليد برق در ايران اين است كه نيروگاه ها چقدر خريداري شده اند و هزينه آنها چقدر است. در اين روش 10 درصد سود سرمايه گذار در نظر گرفته مي شود و بعد اين ميزان از سود را بر هر كيلووات ساعت تقسيم مي كنند. نتيجه اين محاسبه، قيمت هر كيلووات ساعت برق را نشان مي دهد. البته اين روش به كلي مطرود و نامعقول است. زيرا به گفته كارشناسان اين روش معمولا براي ارزان جلوه دادن قيمت تمام شده برق در دستور كار قرار مي گيرد. در اين روش قيمت برق به قيمت هاي پاييني مانند 30 تومان مي رسد و سياست گذار هم مي داند اين قيمت به هيچ عنوان قابل قبول و به صرفه نيست. البته سياست گذاران به مرور به اين نتيجه رسيده اند كه نمي توان با اين نوع روش حسابداري، قيمت برق توليد شده را محاسبه كرد. اما روش ديگري كه در محاسبه قيمت برق كاربرد دارد، قيمت گذاري براساس نوع نيروگاه هاست.

در حال حاضر نيروگاه هاي برقابي، حرارتي، خورشيدي، بادي و اتمي در كشور وجود دارند كه به نسبت نوع نيروگاه قيمت برق شان نيز متفاوت است. به طور مثال، شنيده مي شود كه برق نيروگاه هاي خورشيدي تا 700 تومان نيز خريداري مي شود. البته در شبكه و به مشتركان برق همان متوسط قيمتي كه وجود دارد، اعلام مي شود. اما يكي ديگر از روش هايي كه براي محاسبه قيمت برق استفاده مي شود، بر اساس ميزان تامين برق است. مثلا سياست گذار مي گويد اگر در تابستان امسال با كمبود برق مواجه شويم، قيمت برق چقدر خواهد بود؟ روش ديگر محاسبه قيمت برق، كشف قيمت در بازار است. به اين معنا كه توليدكنندگان برق در بازار با چه قيمتي برق خود را مي فروشند. البته در اين روش بايد مراقب دامپينگ و رقابت هاي مخرب نيز بود. اين روش در بسياري از كشورهاي دنيا كاربرد دارد؛ اما يكي از روش هاي كشف قيمت در بازار، مقايسه نرخ هايي است كه در مرزها و در زمان خريد و فروش برق تعيين مي شود. همين موضوع نشان مي دهد قيمت برق توليد شده واقعي چقدر است. البته در اين روش نمي توان قيمت فروش برق اسپانيا به فرانسه را در نظر گرفت؛ زيرا برق قابل انتقال در فاصله دور و طولاني نيست. اما مي توان قيمت فروش بين عراق و تركيه را در نظر گرفت كه فاصله كمتري با يكديگر دارند. مسعود حجت، كارشناس صنعت برق معتقد است روشي كه در حال حاضر براي محاسبه قيمت برق در كشور وجود دارد، روشي اقتصادي است.

مبناي قيمت گذاري برق هم اين گونه است كه قيمت نصب نيروگاه و هزينه استهلاك آنها محاسبه مي شود و بر اساس همين فرمول هزينه برق برآورد مي شود. در حال حاضر هزينه قيمت برق با سوخت مجاني و با در نظر گرفتن هزينه بهره برداري حدود 5/ 2 تا 3 سنت تخمين زده مي شود. البته اين قيمت به نسبت برآورد هزينه هاي سوخت متغير است. در حال حاضر برق به طور ميانگين 90 تومان فروخته مي شود. اما از ديد تحليلگران صنعت برق اين عدد فاصله معناداري با قيمت تمام شده آن دارد. زيرا اگر هزينه برق را براساس 5/ 2 سنت محاسبه كنيم، برق توليد شده بايد به ازاي هر كيلووات ساعت 250 تومان فروخته شود. اين فرمول در حالي در قيمت گذاري برق كشور مورد استفاده قرار مي گيرد كه هزينه برق در بسياري از كشورهاي دنيا سرسام آور است. به اعتقاد ناظران، در طول چند دهه گذشته قيمت برق نسبت به نرخ تورم تغيير نيافته است. اين در حالي است كه ساير كالاهاي اساسي گنجانده شده در سبد خانوار، در طول اين سال ها رشد محسوس قيمت را تجربه كرده اند.

قيمت برق در جهان

بهمن مسعودي، كارشناس برق نيز وضعيت تعيين تعرفه هاي برق در جهان را ارزيابي كرد. بررسي ها نشان مي دهد براي محاسبه قيمت تمام شده برق در دنيا دو روش وجود دارد. در روش نخست دولت و سياست گذار خود سرمايه گذاري انجام مي دهد و مطابق با مقررات، قيمت تمام شده را از طريق دفتر دارايي و هزينه هاي جاري و ميزان استهلاك حساب مي كند. اگر دولت انتظار سوددهي از دارايي هاي خود را داشته باشد، سودي را هم به ميزان سرمايه صرف شده اضافه مي كند و ماليات آن را نيز مي گيرد و در نهايت مبلغ به دست آمده قيمت تمام شده در توليد است. اين يكي از روش هايي است كه قيمت تمام شده توليد براساس روش حسابداري صنعتي مشخص مي شود. اين روش كه در آن جذب سرمايه صورت نمي گيرد معمولا در اقتصادهاي تورمي مورد استفاده قرار مي گيرد. روش مذكور در اقتصادهاي تورمي و اقتصادهايي كه در آن رشد برق وجود ندارد يعني اصلا قرار نيست نيروگاه جديدي ساخته شود و تكنولوژي هم قرار نيست توسعه پيدا كند، مورد استفاده قرار مي گيرد. در اين بين هزينه استهلاكي كه گرفته مي شود براي سرمايه گذاري مجدد كفايت مي كند.

اما در اقتصاد تورمي و اقتصادي كه رشد برق در آن زياد است و نياز به نيروگاه سازي بيشتري وجود دارد، عرف دنيا استفاده از روش «هزينه نهايي بلندمدت» است. در اين روش سرمايه گذار بايد مطمئن باشد كه در بلندمدت، بيزينس اش مي چرخد. اين موضوع اعم از توليد، انتقال و توزيع است. اگر قرار باشد كل تعرفه هاي برق را براساس اين روش ملاك قرار دهند، قيمت بسيار بالايي تخمين زده مي شود. اين موضوع باعث مي شود در اقتصادهايي كه رشد مصرف بالايي دارند، به جاي اينكه كل قيمت را براساس روش هزينه نهايي بلندمدت محاسبه كنند، فقط آن بخش سرمايه اضافه شده يا بخش مربوط به اضافه توليد را در يك قرارداد بلندمدت با سرمايه گذار منعقد مي كنند. به اين ترتيب تمام توليدكنندگان برق مشمول اين روش نمي شوند و تنها توليدهاي مازاد برق مشمول اين روش مي شوند.

روش ديگر حسابداري قيمت برق در اقتصادهايي كارآيي دارد كه در آن ارزش سرمايه گذاري كم اما منابع مالي زياد است. يعني انتظار برگشت سرمايه در آن بين 5 تا 10 درصد است؛ مانند ژاپن و كانادا. در اين صورت مي توان با مكانيزم بازار، سرمايه ها را جذب كرد. قيمت تمام شده در توليد نيز براساس متوسط قيمت قراردادهايي كه با روش هزينه نهايي بلندمدت بسته شد محاسبه مي شود. اين رقم را بايد مصرف كننده در بخش توليد بپردازد. به طور متوسط يك قرارداد بلندمدت در بخش توليد براي يك نيروگاه سيكل تركيبي حدود 2 سنت بدون سوخت است. ارزيابي ها نشان مي دهد در اقتصادهايي كه به بلوغ رسيده و رشد برق بسيار بالايي ندارند؛ تغييرات تكنولوژي بسيار اثرگذار است و منجر به كاهش قيمت ها مي شود. در اين روش توليدكننده و مصرف كننده در بازار آزاد با يكديگر تبادل مي كنند و خود بازار نقش و حكم كاهنده در قيمت ها را ايفا مي كند. همچنين در بخش انتقال و توزيع كه در بخش هاي انحصاري جانمايي شده اند هم رگولاتور وارد ميدان مي شود و دولت در اين شرايط قيمتي را تعيين مي كند كه هم سرمايه گذار جذب شود و هم مصرف كننده سود كند.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت مجیران، تاریخ انتشار: 30دی1397 ، کدخبر: 3857233: www.magiran.com