عکسها: مریم اطیابی

این متن سوگند نامه رییسعلی دلواری فرمانده نیروهای مقاومت تنگستان در برابر نیروهای انگلیسی است که بر یکی از دیواره‌های موزهٔ رئیسعلی دلواری در شهر دلوار از توابع شهرستان تنگستان نقش بسته است. هم او که هربرت چیک Herbert Chick، کنسول انگلیس در بندر بوشهر (از سال ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۹) وقتی خبر شهادتش به دست یک مزدور ایرانی را شنید، در قسمتی از گزارش‌های هفتگی خود به وزارت امورخارجه بریتانیا نوشت: «شانه‌های کسی که خبر مرگ رییسعلی دلواری را آورد بوسیدم. باید قهقهه سردهم ولی نمی‌خواهم. آن کسی که برگزیده بود کار را تمام کرد.»

تنها دو سال پس از به شهادت رسیدن این سردار خطه جنوب بود که به دلیل ضعف دولت مرکزی، قوای انگلستان در سال 1295 و در بحبوحه جنگ جهانی اول گندم ایران را کمال و تمام خریدند و قحطی بی‌سابقه‌ای در ایران روی داد و حدود 8 میلیون نفر از جمعیت 20 میلیونی ایران در اثر گرسنگی جان سپردند تا اشغالگران نام خود را در تاریخ این سرزمین به این شکل ثبت کنند.

حالا کافی است ار بوشهر به سمت بندر «دیر» حرکت کنید و با 45 کیلومتر طی مسیر در شهر «دلوار» رو به روی موزه رییسعلی دلواری که با رشادت تا آخرین لحظه مقابل ارتش بریتانیا مقاومت کرده، بایستید. این ساختمان روزگاری خانه و محل زندگی رئیسعلی دلواری بوده‌ است. خانه‌ای با قدمت اواخر دوره قاجار که بازماندگان رییسعلی دلواری در سال 1378 به سازمان میراث فرهنگی هدیه داده‌اند و اکنون به عنوان موزه یکی از پربازدیدترین موزه‌های استان بوشهر از آن یاد می‌شود.

البته پیدا کردن موزه در این شهر کار سختی نیست. چون تمام تابلوهای راهنمای شهر شما را به یک مقصد راهنمایی می‌کند.

رئیسعلی دلواری آزادی‌ خواه مشروطه‌‌طلب و رهبر قیام جنوب در تنگستان و بوشهر علیه نیروهای بریتانیا در دورهٔ جنگ جهانی اول بود. با مصوبه شورای عالی انقلاب روز ۱۲ شهریور بعنوان سالروز کشته شدن رئیسعلی دلواری از سال ۸۹ به نام «روز مبارزه با استعمار انگلیس» نامگذاری شده‌ است.

رئیسعلی دلواری در سال ۱۲۶۳ هجری شمسی برابر با ۱۸۸۱ میلادی در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد. مادر رئیسعلی بنام شهین و پدرش زائیر محمد، کدخدای دلوار بود که بعد‌ها به «معین‌الاسلام» ملقب شد. با شروع نهضت مشروطیت، رئیسعلی در حالی که ۲۵ سال بیشتر نداشت از جمله پیشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد.

 به در موزه که نگاه می‌کنید هنوز آثار تیرهای شلیک شده نیروهای بریتانیایی به این در هنگام ورود به دلوار و پناه بردن مردم این شهر به دل کوه و حمله غافلگیرانه رییسعلی و هم‌پیمانانش به ارتش بریتانیا را می‌بینید. وارد موزه که می‌شوید در سمت راستتان اتاقی می‌بینید که با دیواری شیشه‌ای محافظت می‌شود. در این اتاق جلسات مهم رهبران قیام تنگستان برگزار می‌شده و در حال حاضر تندیس‌های این افراد اعم از سید عبدالله مجتهد بلادی بوشهر، رییسعلی دلواری، حیدر غلام، غلام شاه حیدر، خالو حسین دشتی و دو نگهبان در آن به نمایش گذاشته شده است. در موزه رئیسعلی دلواری شرح اتفاقاتی که در دوران اشغال بوشهر توسط بریتانیا افتاده و مقاومت‌های مردم این دیار در برابر اشغالگران به صورت مکتوب در معرض نمایش بازدیدکننده‌ها قرار گرفته است.

از جایی که وارد راهروهای موزه می‌شوید می‌توانید وقایع را به ترتیب زمانی بر روی دیوارها و تابلوها بخوانید تا به آخر موزه برسید. علاوه بر توضیحات کاملی که درباره حمله‌های متعدد نیروهای اشغالگر به بوشهر و تنگستان در سال‌های مختلف در محل موزه قرار داده شده ابزار و سلاح‌ها و تجهیزات رئیسعلی و یارانش هم در اتاق‌ها و راهروهای موزه به نمایش گذاشته شده‌اند، آثاری که خاطرات غبار نشسته مقاومت مردم استان بوشهر به رهبری رئیسعلی دلواری در برابر متجاوزان در جنگ جهانی اول را حکایت می‌کند.

لباس رزم مردم استان بوشهر، سلاح‌های مختلف در کنار تمبرهای تاریخی مربوط به زمان اشغال بوشهر توسط بریتانیا که مهر «بوشهر تحت اشغال بریتانیا» بر رویشان زده شده، نقشه‌ها، اسناد و نامه‌های مربوط به حملۀ انگلیسی‌ها، اشیای دوره‌های مبارزات ضد استعماری، وصیتنامه و سوگندنامه رئیسعلی دلواری ناخواسته فکر و ذهن هر ایران دوستی را به این سمت می‌برد که برای حفظ خاک این وطن چه شیرمردان و شیرزنان جانشان را فدا کرده‌اند تا فرزندان این سرزمین آن را آباد و آزاد کنند.

موزه رییسعلی دلواری فضایی است شامل چند اتاق تو در تو با دیوارهای سفید و در و پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگی و سقف چوبی به رسم خانه‌های قدیمی استان بوشهر روبروی آن حیاطی بزرگ با نخل‌هایی سایه گسترده و چندین توپ در وسط حیاط .

پیکرسردار رشید تنگستان بنا به وصیتش در قبرستان وادی السلام شهر نجف به خاک سپرده شده است.

در کتاب «دیده و شنیده‌‌ها» که به کوشش مرتضی کامران تدوین شده است خاطرات «میرزا ابوالقاسم خان کحال زاده» منشی سفارت آلمان در ایران درباره مشکلات ایران در جنگ بین الملل ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی بیان شده است. کحال زاده از رجال سیاسی ایران در دوران جنگ جهانی اول بود که در ۱۶ سالگی به خدمت سفارت آلمان درآمد .او در ایام کار خاطرات روزانه خود را می‌نوشت که حاوی معلوماتی تاریخی است. در صفحات 357 و 358 این کتاب آمده است:«پس از شهادت رئیسعلی، ماژور علی‌قلی‌خان، مجلس ختمی در مسجد وکیل شیراز بر پا نمود و هزاران نفر با چشم اشکبار در مجلس ترحیم رئیسعلی دلواری شرکت کردند.بعد از چند روز در شیراز هیجان عمومی به حدی رسید که اهالی درصدد برآمدند قشون ملی تشکیل دهند و با انگلیسی‌ها مقابله نمایند. گردانندگان اصلی این قشون ژاندارمری، آقاشیخ‌عبدالحسین ذوالریاستین و آقاسیدمحمدتقی گلستان و پسران شیخ‌الاسلام و ثقه‎ًْالاسلام بودند. قیام‌کنندگان فارس علیه منافع انگلیس، نخست سیم‌های تلگراف را بریدند و سپس با کار گذاشتن چند توپ در چند جای شیراز به کنسولگری انگلیس هجوم بردند و سرهنگ دوم فردریک اوکانر و همکارانش را به اسارت گرفتند.» از نهضت شیراز با نام «کمیته ملی حافظین استقلال ایران» نام برده می‌شود.

رئیسعلی چهار زن اختیار کرد که فقط از آخرین همسر خود (مدینه دختر صفر از اهالی دلوار) صاحب فرزندی بنام عبدالحسین (بهادر شهیدی) شد. نوه‌های رئیسعلی از بهادر، سه نفر بنام‌های غلامحسین، فرنگیس و گل‌اندام هستند که هیچ‌کدام در قید حیات نیستند. گل‌اندام شهیدی آخرین نوه زنده رئیسعلی بود که در خرداد ماه ۱۳۹۴ بدرود حیات گفت.

در مرداد ۱۲۹۳ هجری شمسی و سه روز پس از شروع جنگ جهانی اول مستوفی الممالک نخست وزیر دولت احمد شاه صدور فرمانی بی‌طرفی ایران را در جنگ اعلام کرد با این وجود روسیه از شمال و انگلیس از جنوب برای حفظ منافع خود به جنوب ایران حمله می‌کنند کانون تجاوز انگلیسی‌ها به ایران، شهر بوشهر است آیت الله آیت‌الله شیخ محمد حسین برازجانی، آیت‌الله سید عبدالحسین لاری و سید عبدالله مجتهدی بلادی از مجتهدین به نام جنوب کشور به تبعیت از علمای شیعه در شهرهای نجف و کربلا حکم جهاد علیه انگلیسی‌ها را صادر کنند.

رییسعلی دلواری از سرداران تنگستان هم مبارزه علیه انگلیسی‌ها را آغاز کرد و با کمک مردم منطقه جنوب علیه متجاوزین انگلیسی حمله کرد و دو تن از افسران سرکنسولگری انگلیس در بوشهر به نام کاپیتان «رنکینگ» و کاپیتان «اولیفانت» را کشت.

انگلستان به حکومت ایران هشدار می‌دهد که اگر با عوامل این حادثه برخورد نکنند بوشهر را تصرف می‌کند. دولت ایران توان چنین کاری نداشت از سویی مقاومت رئیسعلی در مقابل انگلیس، نمایندگان بریتانیا را وا داشت تا از طریق نفوذی‌های داخلی خود پیشنهاد وسوسه انگیز ۴۰ هزار پوندی را به رئیسعلی بدهند تا از حملات خود دست برداشته و سکوت اختیار کند اما رئیسعلی این گونه پاسخ می‌دهد:« چگونه می توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است.» انگلیس که از تطمیع رئیسعلی ناامید شده بودند به تهدید نظامی روی آورده و در پیامی اعلام کرد:«اگر بر ضد دولت انگلیس قیام کنید، خانه‌هایتان را بر سرتان ویران و نخلهایتان را قطع خواهیم کرد.»

رئیسعلی در مقابل تهدیدهای انگلیس‌ها با پاسخ کوبنده‌ای داد:« خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت امپراتوری بریتانیای کبیر است در صورتی که آن دولت اقدام به جنگ نمایند تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»

شانزدهم مرداد سال ۱۲۹۴ انگلیسیها بوشهر را به اشغال خود درآوردند و اقدام به چاپ تمبر مخصوص خود کردند. در تاریخ بیست و یکم مرداد ۱۲۹۴ ارتش بریتانیا جهت تصرف بندر دلوار در 40 کیلومتری بندر بوشهر با چهار کشتی جنگی از نیروی دریایی سلطنتی با نام‌های «جونز»، «لاورنس»، «دالهوزی»، «پیراموس» و گردان پیاده نظام ۹۶ به این بندر حمله کرد. در این حمله که سه روز به طول انجامید نیروهای انگلیسی با ۳۳۰ کشته از دلیران تنگستان شکست خوردند و این خبر در آن زمان در روزنامه «تایمز لندن» به چاپ رسید. سرانجام مستر هربرت چیک دستیار سرکنسولگری انگلیس وقتی از تطمیع و تهدید رییسعلی دلواری و یارانش ناامید می‌شود دست به دامن یکی از مزدوران داخلی به نام غلامحسین می‌شود. غلامحسین رئیسعلی را که برای شبیخون به نیروهای که انگلیسی به روستای «تنگک صفر» از توابع بوشهر رفته بود از پشت سر مورد اصابت گلوله قرار داده و در 12 شهریور 1294به شهادت رساند‌.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازسایت خبری اسکان نیوز ، تاریخ انتشار : 1خرداد 98، کد خبر:www.eskannews.com ، 19922