شعار سال: استفاده از سوخت‌های پاک نظیر گاز طبیعی و ال ان جی در سبد انرژی کشورهای جهان در حالی افزایش یافته است که طبق پیش بینی آژانس بین المللی انرژی تا سال ۲۰۴۰ سهم گاز طبیعی در تولید الکتریسیته نیز افزایش چشم گیری خواهد یافت و تا این بازه زمانی مصرف گاز طبیعی به بالاترین حد خود خواهد رسید، این مسئله به این معناست که تقاضای جهانی برای گاز طبیعی به دلیل آلایندگی کمتر از نفت افزایش خواهد یافت.

این شرایط در حالی رقم خواهد خورد که ایران با دارا بودن منابع عظیم انرژی تاکنون نتوانسته است از صادرات انرژی در سیاست خارجی خویش بهره گیرد. با وجود اینکه دومین ذخایر عظیم گاز در ایران قرار گرفته است ولی سهم کشورمان در بازار جهانی گاز کمتر از یک درصد است.

براساس برنامه ریزی صورت گرفته ایران در پایان سند برنامه ششم توسعه می بایست ده درصد از تجارت جهانی گاز طبیعی را در اختیار داشته باشد، اما میزان مصرف بالای داخلی و عدم توانایی ایران برای جذب سرمایه و تکنولوژی و نبود متولی در امر صادرات گاز باعث خواهد شد تا نتواند به اهدافش در بخش انرژی در برنامه ششم توسعه و هم در سند چشم انداز توسعه دست یابد.

این در حالی‌ست که همه کشورهای تولید کننده گاز طبیعی و ال ان جی با سرمایه گذاری وسیع هم در صدد حفظ سهم خویش در بازار جهانی هستند و هم برای افزایش سهم خود در این بازار برای کوتاه مدت و بلند مدت برنامه ریزی کرده اند.

به گفته کارشناسان انرژی ایران در سال ۹۷ میزان تولید گاز شیرین خود را به حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب در روز رساند که عملا این میزان تولید گاز معادل ۵ میلیون بشکه نفت خام است که ارزش اقتصادی بسیار بالایی دارد.

در حال حاضر ایران بجز صادرات گاز به ترکیه و عراق متقاضی عمده دیگری ندارد که این موضوع نشان می دهد متولیان امر صادرات گاز که البته با انحلال شرکت صادرات گاز دیگر متولی جدی در این زمینه در ایران وجود ندارد منتظر هستند تا مشتری ها خودشان به سراغشان آیند تا گاز را به آنها بفروشند. در صورتی‌که دیگر کشورهای دارای گاز فعالیت گسترده بازاریابی دارند.

به هرحال با وجود اینکه اکثر کشورهای همسایه ظرفیت بازار خوبی برای گاز طبیعی ایران محسوب می شوند، اما پروژه‌های انتقال گاز ایران نیمه تمام باقی مانده است. در کنار آن تحریمها و سیاست خارجی ایران باعث شده تا کشور نتواند در بازار منطقه ای گاز طبیعی و در شرایط فعلی حرفی برای گفتن داشته باشد.

*پروژه های نیمه تمام صادرات گاز ایران

1) خط لوله ایران- پاکستان

پروژه صادرات گاز ایران به هند و پاکستان از طریق خط لوله ای که قرار بود پیام آور صلح و دوستی در شبه قاره هند باشد تا کنون نیمه تمام باقی مانده است. هند و پاکستان برای تامین امنیت این خط لوله، تصمیم به کاهش اختلافات فی مابین داشتند، به همین دلیل این خط به خط لوله صلح موسوم شد.

مطابق طرح اولیه قرار بود روزانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر شود که ۹۰ میلیون مترمکعب آن برای هند و ۶۰ میلیون مترمکعب آن برای پاکستان در نظر گرفته شده بود.

در سال ۲۰۱۱ هند به دنبال عقد قرارداد هسته ای با آمریکا از این پروژه کنار کشید. ایران در سال ۲۰۱۴ خط لوله مورد نیاز برای انتقال گاز به مرز ایران و پاکستان را احداث نمود ولی پاکستان به بهانه تحریم ایران و نبود منابع مالی نتوانسته است تا به امروز خط لوله مورد نیاز را تا مرز ایران احداث کند.

در جریان سفر اخیر عمران خان نخست وزیر پاکستان به ایران نیز در مورد آینده این پروژه پیشرفت خاصی مشاهده نشد.

پاکستان در حال حاضر واردات ال ان جی از قطر و آمریکا را افزایش داده و در صدد خرید ال ان جی از روسیه است. شرکت سوکار آذربایجان نیز قراردادی برای صادرات ال ان جی با پاکستان به امضا رسانیده است. این به معنای آن است که ادعای مسئولان ارشد بخش نفت درباره اینکه پاکستان پولی برای پرداخت هزینه واردات گاز از ایران ندارد هیچ نسبتی با واقعیت ندارد.

از طرف دیگر عربستان نیز با سرمایه گذاری در زیر ساخت انرژی پاکستان در صدد تاثیرگذاری در سیاست خارجی این کشور است و قطعا در عدم تکمیل پروژه خط لوله ایران- پاکستان هم بی تاثیر نبوده است.

2)خط لوله ایران- عمان

قرارداد پروژه خط لوله زیردریایی ایران- عمان در سال ۲۰۱۳ به امضا رسید. این قرارداد ٦٠ میلیارد دلاری، برای ٢٥ سال اعتبار دارد. به طوری که برای ١٥ سال روزانه ٢٨ میلیون مترمکعب گاز ایران از طریق یک خط لوله از بستر خلیج فارس به عمان صادر شود. قرار بود بخشی از این مقدار گاز برای تولید ال ان جی در تاسیسات ال ان جی عمان مورد استفاده قرار گیرد و ایران بتواند با صادرات تولیدات ال ان جی این مجتمع به صادر کننده ال ان جی تبدیل شود.

ایران پنج پروژه ال ان جی با ظرفیت ۷۰ میلیون تن داشت که هزینه‌های گزاف احداث واحدها و پس از آن تحریمها باعث شد شرکتهای خارجی از این پروژه ها خارج شوند و این پروژه ها نیمه کاره رها شوند. البته اغلب این پروژه‌ها به دلیل قیمت‌گذاری بالا برای احداث واحدها که برای ایران به هیچ عنوان اقتصادی نبود به مرحله ساخت نرسیدند. تنها پروژه LNG که بخش بزرگی زا آن احداث شد پروژه ایران LNG بود اما معطل ماندن این پروژه نیز مسئله موجب شد تا تجهیزات آن به صورت تدریجی در معرض نابودی باشند. تاکنون خط لوله ایران-عمان پیشرفت خاصی نداشته است. با توجه به اینکه روابط دو کشور همیشه در سطح عالی بوده انتظار می رفت این پروژه تاکنون به بهره بردای برسد.

*آیا قرار داد صادرات گاز به ترکیه تمدید می شود؟

نکته مهمی که باید در این گزارش به آن اشاره کرد بی نتیجه بودن مذاکرات گازی ایران و ترکیه برای تمدید قرارداد صادرات گاز به این کشور است.

ایران در حال حاضر بطور متوسط روزانه بین ۲۶ تا ۳۳ مترمکعب گاز به ترکیه صادر می کند که این قرارداد صادرات گاز در سال ۲۰۲۶ به اتمام خواهد رسید و مذاکرات طرفین برای تمدید این قرارداد تا به امروز بی نتیجه مانده است.

ترکیه در فصول سرد سال برای مناطق شرقی به گاز ایران نیازمند است. چون سیستم گاز رسانی ترکیه یکپارچه نیست و نمی تواند گاز وارداتی از روسیه و آذربایجان را به این مناطق منتقل کند. با این حال ترکیه در حال افزایش واردات ال ان جی از آمریکا است و این در حالی است که این کشور پروژه های جدید را برای گاز رسانی به مناطق شرقی دارد.

به عنوان مثال دو پروژه تاناپ که سال پیش افتتاح شد و پروژه ترک استریم نیز امسال به بهره برداری می رسد که این دو نشان از افزایش سهم گاز طبیعی روسیه و آذربایجان در سبد انرژی ترکیه دارد. همچنین در کنار آنها باید شاهد افزایش واردات ال ان جی از قطر و آمریکا بود که این موضوعات نشان می دهد سهم ایران در بازار گاز ترکیه نیز کاهش پیدا خواهد کرد.

با این وجود مسئولان شرکت ملی گاز ایران هنوز اقدام جدی برای محکم کردن جای پای خود در بازار ترکیه نکرده اند به طوریکه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران معتقد است مذاکره برای تمدید قرارداد صادرات گاز در 5 سال آخر هر قرارداد صورت خواهد گرفت.

*فرصت‌هایی که در نبود متولی از دست می رود

در همین رابطه محمد احسان روزبهانی یکی از کارشناسان صنعت گاز در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس گفت: در تحریم فروش نفت از جمله تحریم‌های اساسی که موجب کاهش فروش نفت ایران و به تبع آن کاهش درآمدهای کشور شد تحریم کشتیرانی و بیمه‌ای بود.

وی افزود: به طوری که آمریکا با وضع تحریم‌هایی در حوزه حمل و نقل دریایی عملا مانع رفت و آمد کشتی‌های ایرانی و پهلو گرفتن آن‌ها در بنادر بین‌المللی شد. از طرف دیگر نیز آمریکا با تحریم بیمه‌ای مانع بیمه شدن نفتکش‌های حامل نفت ایران شد، تا عملا صادرات نفت ایران را با مشکلی جدی مواجه کند.

به گفته وی در این دوران مسئولان وقت تلاش کردند تا با به کار بردن روش‌های دور زدن تحریم مانع از کاهش فروش نفت ایران شوند، روش‌هایی که اگر چه در کوتاه مدت توانست اثر تحریم نفتی ایران را کم کند، اما با هزینه‌های مازادی که بر صادرات نفت ایران وارد می‌کرد، عملا کارآمدی بالایی نداشت.

روزبهانی تاکید کرد: مسئولان می توانستند در این شرایط به دنبال راه‌حل‌های اساسی‌تری باشند، تا به طور کامل مانع اثر تحریم‌ها بر کشور شوند که آسان‌ترین راه هم مذاکرات جدی با کشورهایی است که خواستار گاز ایران هستند.

وی ادامه داد: در طول یک سال گذشته می شد پروژه صادرات گاز به عمان را تعیین تکلیف کرد و یا با پاکستانی ها جدی تر حرف زد و حتی از انها شکایت کرد. الان دیگر وقت تسامح نیست زیرا کشور نیازمند ارز است.

به گفته این کارشناس انرژی ایران به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر گاز دنیا پتانسیل بالایی برای تامین گاز مورد نیاز کشورهای منطقه و کسب درآمد از این طریق دارد، اما در حال حاضر سهم کمتر از یک درصدی از بازار صادرات گاز دنیا را در اختیار دارد که این فاجعه محسوب می شود.

روزبهانی خاطرنشان کرد: صادرات گاز در دنیا عمدتا به وسیله خط لوله انجام می‌گیرد، به طوریکه صادرات با خط لوله دو سوم بازار صادرات گاز را به خود اختصاص داده است علت اصلی ان هم این است که در صادرات به روش خط لوله تبعات کمتری را برای کشورهای صادر کننده دارد به عنوان مثال در صورت تحریم شدن دیگر شامل تحریم بیمه و کشتیرانی نمی شود.

* نقش ایران در امنیت انرژی منطقه و جهان

وی ادامه داد: به عنوان مثال جمهوری خلق چین در طی چند سال گذشته تلاش کرده تا با واردات گاز از طریق خط لوله از کشور ترکمنستان عملا مانع از تحریم واردات گاز خود و فشارهای احتمالی از این طریق به کشورش شود.

به گفته روزبهانی این کشور با احداث 3 خط لوله با طول 5000 کیلومتر از مسیر ازبکستان و قزاقستان اقدام به واردات گاز از ترکمنستان در همسایگی ایران کرده است، اقدامی که شاید از نگاه اقتصادی توجیه پذیر نباشد، اما به دلیل اهمیت آن در تامین امنیت چین عملیاتی شده است.

وی ادامه داد: شاید یکی از عمده مسائلی که ایران نتوانسته گاز خود را صادر کند قدرت چانه زنی باشد که این موضوع هم راه حل دارد به عنوان مثال ایران می تواند از طریق کشوری مانند روسیه این کار را به خوبی انجام دهد به طوریکه از طریق روسیه وارد پروژه های بزرگ گازرسانی شود که این کار اکنون شدنی است.

تمدید واردات گاز عراق از ایران از سوی امریکا نیز نشان می دهد که صادرات گاز تحریم از طریق خط لوله تحریم پذیر نیست و میتوان به عنوان یک گزینه در شرایط حساس کنونی رویش حساب باز کرد. ولی متاسفانه نبود متولی باعث شده است تا ایران نتواند از این مزیت استفاده کند و تنها در این شرایط به دو بازار ترکیه و عراق بسنده کرده است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس ، تاریخ انتشار 18مرداد 98، کد خبر: 13980518000226، www.farsnews.com