شعار سال: عصر امام صادق(ع) در قرن دوم هجری قمری، عصر شکوفایی دانش، فقه، کلام، مناظره، حدیث و روایت و در آن سوی، عصر بدعت‌ها، گمراهی‌ها و گسترش مذهب‌های مختلف بود؛ به همین دلیل آن حضرت با توجه به نیاز جامعه آن روز و در پرتو شرایط آماده و آرامش به وجود آمده برای بنی هاشم به واسطه درگیری حکومت‌های بنی امیه و بنی عباس با تأسیس مجالس درس و مراکز علمی به تربیت شاگردان بسیار پرداخت. آن حضرت با شرکت در مناظرات و مباحثات علمی و مذهبی علاوه بر آشکار ساختن چهره راستین اسلام و فقه آل محمد، شبهات دروغ سازان و نیرنگ‌بازان اموی و عباسی را نیز پاسخ می‌گفت و توطئه‌های آنان را باطل می‌کرد. 25 شوال سالروز شهادت امام صادق(ع) است که در همین راستا با کارشناس ارشد فلسفه و تاریخ ادیان استاد دانشگاه تهران سید محمد فقیه سبزواری به گفت‌و‌گو پرداختیم.

در ارتباط با نام گذاری امام صادق (ع) کنیه و القاب ایشان توضیح بفرمایید؟

امام جعفر صادق(ع)، هشتمین معصوم و ششمین پیشوای شیعیان جهان و رئیس مذهب و فقه جعفری است که نام مبارک ایشان «جعفر» به معنای نهر جاری و پر فایده و سرشار از خیر و برکت است. در فرهنگ عرب رسم بر این است علاوه بر اسم، برای نوزاد،کنیه و لقب نیز انتخاب می‌کنند که کنیه معروف ایشان ابو عبدالله و لقب ایشان صادق است.

شأن خانوادگی امام صادق(ع) را بیان کنید و در ارتباط با ولادت و شهادت ایشان توضیح دهید؟

امام جعفر صادق(ع) فرزند هفتمین معصوم، امام پنجم شیعیان حضرت امام محمد باقر(ع) و بانوی بزرگوار، ام فروه، دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر است که در روز یکشنبه، هفدهم ربیع الاول سال 83 هجری در مدینه منوره به دنیا آمدند و 25 ماه شوال سال 148 هجری قمری به شهادت رسیدند.

علت شهادت امام صادق(ع) چیست و در چند سالگی به شهادت رسیدند؟

بنابر شواهد و اسناد تاریخی موثق امام ششم شیعیان در سن 65 سالگی به دستور منصور دوانیقی خلیفه عباسی مسموم و به شهادت رسیدند.

امام صادق(ع) به «شیخ الائمه» معروف است، این لقب چرا روی ایشان گذاشته شده است؟

با توجه به اینکه امام صادق(ع) در میان معصومین(ع) طولانی‌ترین مدت زندگی را داشتند، به همین دلیل و مناسبت، به شیخ الائمه یعنی «بزرگ سنی معصومان» معروف شدند.

مزار پاک امام ششم شیعیان در کجا قرار دارد؟

مدفن و مضجع شریف این امام بزرگوار در قبرستان بقیع واقع در مدینه منوره، کنار قبور مطهر پدر، جد و عموی بزرگوارشان امام حسن مجتبی(ع) است، که این مزارهای پاک، سال‌ها پیش گنبد و بارگاه داشت اما به دستور وهابیون تخریب شده و هم اکنون بسیار ساده و غریبانه است.

با وجود 14 معصوم، چرا بیشترین استنادها در حدیث شیعه به امام جعفر صادق(ع) است ؟

به دلایل مختلف و متعدد می‌تواناستناد کرد که چرا بیشترین احادیث، سندش به آن حضرت منتهی می‌شود. یکی از آن دلایل، تعداد راویان پرشماری است که مورخین و محدثین، تعداد آنها را بدون توجه به اختلاف در عقیده و گفتار، تا چهار هزار نفر ذکر کرده‌اند. دلیل دیگر این است که علوم مختلفی از آن حضرت نقل شده و دانشمندان، بیشترین نقل‌ها را از امام صادق(ع) روایت کرده‌اند و این نقل‌ها و روایت‌ها مربوط به علوم و فنون مختلفی بوده، تا دوردست‌ترین نقطه های مسکونی جهان آن روز ، همراه کاروان‌ها انتشار می‌یافت و به شهرت علمی آن حضرت می‌افزود و همین شهرت سبب می‌شد که تشنگان علوم مختلف در سرزمین‌های دیگر برای کسب فیض بیشتر و درک بهتر از محضرش راهی مدینه شوند. دلیل دیگر انتساب بیشترین روایات به امام صادق(ع) مدت عمر ایشان است که بیش از سایر امامان معصوم(ع)، از حیات دنیوی بهره داشتند و همین فرصت خوبی برای گسترش تعالیم و معارف اسلامی و نشر علوم مختلف از طریق نقل روایات بی‌شمار و انتشار آن‌ها توسط چهار هزار شاگرد و راوی به شمار می‌رود.

چرا شهرت شیعه به نام امام جعفر صادق(ع) ثبت شده است؟

با توجه به اینکه بیشترین انتساب احادیث و روایات و معارف و علوم گوناگون به امام صادق(ع) صورت گرفته، شهرت شیعه به نام ایشان ثبت شده است و به همین دلیل، شیعیان پیرو مکتب امام صادق(ع) را «شیعه جعفری» می‌گویند و جالب است که کمتر پرسش و مشکل دینی و علمی اعم از فقهی، اخلاقی اعتقادی، کلامی و فلسفی است که بدون رجوع به قول و نظر و فتوای امام جعفر صادق (ع) قابل حل باشد.

شرایط و اوضاع سیاسی عصر امام صادق(ع) چگونه بود؟

مهمترین دلیل‌ها در ارتباط با انتساب فقه و مذهب به آن حضرت و مشهور شدن به مکتب، مذهب و فقه جعفری و یا دادن عنوان رئیس مذهب به آن حضرت، اوضاع و شرایط خاص حاکم بر دوره زندگی امام صادق(ع) است که آغاز دوره فترت، خمودی، ضعف حکومت بنی امیه و درگیری آنها با بنی عباس و روی کار آمدن بنی عباس و سرگرمی آنها به تحکیم پایه‌های قدرت خویش بود که حضرت، با هوشیاری و درایت خاص، فرصت را مغتنم شمرد و به تعلیم و نشر فرهنگ ناب اسلامی و احیای تلاش‌های اجداد خود پرداخت.

امام صادق(ع)، چگونه توانست به صورت مطلوب از شرایط خاص و حاکم آن زمان برای ترویج مکتب شیعی بهره‌برداری کند؟

این امام بزرگوار پس از انتقال قدرت و خلافت از بنی امیه به بنی عباس و گسترش قلمرو جغرافیایی اسلامی، به زیباترین و اساسی‌ترین شکل، تبیین، تقویت و تعمیق هویت فرهنگی، علمی، سیاسی و اجتماعی مکتب شیعه را در اولویت و در دستور کار خود قرار داد و از همان عصر حاکمیت علمی مذهب جعفری شیعه افق‌های وسیعی در کلام و اخلاق و فقه و تفسیر ایجاد کرد و شیعه، به هویت مستقلی دست یافت.

مقام بلند علمی امام صادق(ع)، به اندازه‌ای اوج گرفت که رهبران و پیشوایان فرقه‌ها و نحله‌ها و مذاهب دیگر اسلامی همانند ابو حنیفه و مالک خود را محتاج بهره برداری از وسعت اطلاعات علمی امام صادق دیدند و ملزم به حضور در جلسات علمی امام شدند و به این حضور در محضر مبارک آن حضرت، مباهات و افتخار می‌کردند.

آیا ارزش و تلاش‌های علمی امام صادق(ع) با قیام امام حسین(ع) برابری می‌کند ؟

ارزش و اهمیت تربیت 4 هزار شاگرد و مناظرات عالمانه امام صادق(ع) با علما، دانشمندان و صاحب نظران ادیان و علوم مختلف با سعه صدر و گستردگی دانشی که حضرت داشت، کمتر از قیام خونین سید الشهداء(ع) نیست و حتی اگر بینش و فراست این امام بزرگوار و زمان آگاهی ایشان نبود، با فشاری که ارباب قدرت و صاحبان افکار منحط داشتند، بیم از بین رفتن ارزش‌های قیام امام حسین(ع) نیز می‌رفت که سیاست‌های حکیمانه و علمی امام ششم سبب شد بهترین بهره برداری از موقعیت به دست آمده صورت بگیرد و تلاش‌های علمی، سرآغازی برای رشد سریع اسلام در دوست‌ترین نقطه‌های مسکون جهان در آن روزگار شود.

امام صادق(ع) از نظر مقام علمی در چه جایگاهی قرار داشتند؟

همانطور که اشاره شد، چند سال بنی امیه و بنی عباس بخاطر نبرد بر سر قدرت، فرصت توجه به امام صادق(ع) را نداشتند و آن حضرت نیز با استفاده از این موقعیت بسیار حساس و سرنوشت ساز، به نشر علوم اهل بیت(ع) و تربیت شاگردانی در حوزه‌های مختلف و متعدد علوم گوناگون پرداختند و بازه زمانی روشن و زندگی بخش و پایدار در تاریخ علوم روزگار اسلامی و حتی در تاریخ بشریت، پدید آوردند و برگ‌های زرینی بر صحیفه دانش بشری افزود و رسالت اصلی خود را با استفاده از غفلت بازیگران عرصه سیاست و قدرت طلبان ناحق به زیبایی به انجام رساندند. به‌گونه‌ای که اکنون پس از چند قرن، بیشترین روایت‌ها در زمینه‌های تفسیری، فقهی، کلامی، اخلاقی و علمی، به آن حضرت منسوب است و چهره مبارک علمی اش در سیمای هزاران دانش‌پژوه و دانشمند و هزاران حدیث و روایت بازتاب یافته است.

امام صادق (ع) در چه علومی تبحر داشتند؟

امام صادق (ع)، نه فقط در علم ادیان بلکه در علم ابدان نیز استادی و مهارت و تبحر داشتند به عنوان نمونه، تبحر و تسلط حضرتش در پزشکی و شیمی به اندازه‌ای بود که جابربن حیان، کیمیادان معروف مسلمان، بارها و بارها، در کتاب‌ها و رساله‌های خودش، آن حضرت را سرور و استاد خود معرفی کرده است.

تعلیمات و آموزش‌های امام صادق (ع) منحصر به علوم الهی نبود در حیطه و حوزه‌ای وسیع‌تر، موقعیت تاریخی حیات آن حضرت ایجاب کرد در بسط علوم طبیعی و تجربی نیز سهم بسیاری داشته باشند تا جایی که حضرتش را پدر علمی شیمی می‌خوانند.

امام صادق(ع) در جهان تشیع چه جایگاهی دارد؟

امام صادق(ع)، علاوه بر این که افتخار جهان اسلام و مکتب تشیع است، افتخار دنیای علم نیز به شمار می‌رود، زیرا که بسیاری از علوم از زمان آن حضرت و با تلاش و همت و مجاهدت آن امام همام، مطرح شد و سپس به وسیله شاگردانش در سراسر جهان، گسترش یافت.

اگر سخن و نکته‌ای در ارتباط با شخصیت امام صادق(ع) وجود دارد، بفرمایید؟

در مقاله‌ای کوتاه و یا در مصاحبه و گفت و شنودی محدود ، هرگز این امکان و موقعیت وجود ندارد که به تمام ابعاد شخصیت علمی، اخلاقی، اجتماعی و دینی و جایگاه بلند عصمت و امامتش و خدماتش و آثار گرانبهایش حتی خیلی کوتاه و سطحی اشاره شود. به قول شاعر:

کتاب فضل تو را آب بحر کافی نیست که تر کنم سر انگشت و صفحه بشمارم

توصیه‌ام به رسانه‌ها این است که با برگزاری میزگردهای جذاب و متنوع و متعدد و ساخت برنامه‌های متین و دعوت از کارشناسان زبده، مقام والای آن حضرت را و نقش و تأثیر وجود مبارکش را که از ذخایر بسیار ارزشمند تاریخ بشریت هستند، به جوانان کشورمان به ویژه به همه مخاطبان شیفته و تشنه زلال حقیقت و معرفت در سراسر جهان معرفی کنند.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار 9 مرداد 95 ، کد مطلب: 13950509000022: www.farsnews.com