شعار سال: سال گذشته مجلس شورای اسلامی، عملیات مالچ پاشی نفتی را ممنوع، و اجرای آن را مشروط به صدور مجوز از سوی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد تا متولی زیستگاه‌ها که دغدغه حیات وحش را دارد مانع اجرای این عملیات در اکوسیستم‌های حساس شود؛ اما عیسی کلانتری رییس این سازمان در توافقنامه‌ای با وزارت جهاد کشاورزی، موافقت خود را با اجرای این عملیات اعلام کرد و مالچ پاشی نیز علیرغم اعتراض‌های فعالان خوزستانی و بیان نظرات کارشناسی درباره نادرست بودن استفاده از مالچ در ماسه زار‌ها که اساسا کانون گردوغبار نیستند ادامه یافت.

شاید بتوان گفت که قوه قضایی و انجمن‌های مردم نهاد و نیز یک محیط بان، تنها حامی طبیعت زخم خورده خوزستان هستند که در سال گذشته و امسال برای توقف مالچ پاشی تلاش کردند و توانستند با حکم دادستانی دو بار این عملیات را متوقف کنند؛ وظیفه‌ای که در قانون اساسی، قانون برنامه ششم توسعه"، سند چشم انداز و قوانین سازمانی ایران، بر عهده سازمان جنگل ها، مراتع وآبخیزداری" و "سازمان حفاظت محیط زیست" گذارده شده است. آگاهان، اما این سوال را عنوان کرده اند که آیا اصرار عجیب برخی مسوولان برای ادامه مالچ پاشی در شنزار‌های خوزستان از آنجا ناشی می‌شود که قرارداد‌هایی که با پیمانکاران مالچ پاشی بسته شده باید اجرا شود؟ حتی اگر به نابودی سرزمین و اکوسیستم‌های طبیعی بینجامد؟!

شبنم قنواتی زاده، مدیرعامل "انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان" در این باره به اسکان نیوز گفت: «حکم توقف موقت مالچ پاشی در شهرستان دشت آزادگان روز گذشته از سوی شعبه ۸ دادیاری دادسرای عمومی و انقلاب اهواز صادر شده است.»

او افزود: «این دومین حکم توقف موقت مالچ پاشی است که پس از طرح شکایت در دادسرای اهواز صادر شده است. انجمن ما در پی مالچ پاشی نفتی در منطقه "بیت کوصر" دشت آزادگان که از زیستگاه‌های گونه‌های منحصر به فرد گیاهی و جانوری خوزستان است رایزنی و گفتگو‌هایی را در پیش گرفت و پس از اینکه اعتراض‌های علمی و مدنی به نتیجه نرسید سال گذشته علیه اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری در دادگستری دشت آزادگان، اعلام جرم کردیم که قبلا یکبار از سوی دادستان دشت آزادگان توقف مالچ پاشی صادر شد و حالا دومین بار است که حکم توقف عملیات مالچ پاشی صادر شده است.»

مدیرعامل "انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان" در ادامه گفت: «دادیار شعبه ۸ همچنین حکم را به کلانتری ۲۳ شهرستان اهواز ارجاع داده تا به ادارات کل محیط زیست و منابع طبیعی خوزستان ابلاغ و در مدت ۱۲ روز اعلام نتیجه کند. طبق این حکم، مرجع قضایی به اداره کل منابع طبیعی خوزستان دستور داده که طبق اصل ۵۰ و بند ۲ و ۵ اصل ۱۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مواد ۹ و ۱۰ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات، فعالیت مالچ پاشی در منطقه بیت کوصر تا انجام بررسی و کارشناسی لازم به صورت موقت متوقف شود.»

قنواتی زاده تاکید کرد: «این مرجع قضایی به اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز دستور داده که طبق بند ۲ و ۳ و ۵ ماده ۶ و مواد ۹ و ۱۰ "قانون حفاظت وبهسازی محیط زیست" با به کارگیری یگان حفاظت محیط زیست، از ادامه مالچ پاشی در منطقه "بیت کوصر" جلوگیری کرده و با حضور در محل و استفاده از کارشناسان ضمن بررسی موضوع، گزارشی تهیه شود. همچنین اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان مکلف شده که در بررسی خود به این سووالات پاسخ دهد که «آیا محل مربوطه جزو کانون‌های گرد و غبار است؟

آیا محل مربوطه، محل مهاجرت و زیستگاه پرندگان زمستان گذر و گونه‌های حمایت شده است؟ آیا در این محل گونه‌های جانوری وجود دارد؟ مالچ پاشی چه تاثیری بر پوشش گیاهی و جانوری در منطقه دارد و آیا انجام آن مضر به حال محیط زیست است؛ آیا مالچ پاشی باعث آلودگی هوا و ایجاد گاز در هوا می‌شود؟ مالچ پاشی چه تاثیری در نفوذ آب در خاک دارد و تا چند سال باعث تثبیت گرد و غبار می‌شود؟ مالچ پاشی چه تغییرات فیزیکی یا شیمیایی یا بیولوژیکی در آب و هوا و خاک ایجاد می‌کند؟ آیا به حال انسان یا سایر موجودات زنده و گیاهان و پوشش گیاهی منطقه مضر است؟ در این مدت که مالچ پاشی صورت گرفته آیا گونه‌های جانوری و گیاهی تلف شده است؟ مساحت زمین در نظر گرفته شده برای مالچ پاشی و فاصله آن تا "منطقه حفاظت شده میشداغ" مشخص شود و چنانچه پروژه دارای پیوست زیست محیطی است ارایه شود.»

آغاز ماجرا

به دنبال مالچ پاشی در مناطق مختلف خوزستان و اعتراض‌هایی که از سوی محیط بان سیدباقر موسوی اظهار شد، این موضوع به یک بحث جدی رسانه‌ای تیدیل شد.

بهمن ماه سال گذشته بود که موضوع مالچ‌پاشی نفتی در منطقه "فکه" و "بیت کوصر" که از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان زمستان گذر و زیستگاه گونه‌های مختلف و حمایت شده آهوی کمیاب، هوبره، خروس کولی و ... است و رملی حاوی پوشش گیاهی غنی و تنوع زیستی خاص و بی نظیر است از سوی "اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان" مطرح شد. به سرعتی باورنکردنی، تجهیز کارگاه این طرح انجام شد؛ اما فریاد اعتراض کنشگران محیط زیست و محیط بان خوزستانی، و همراهی دادستانی آن را متوقف کرد.

این توقف، اما پایدار نبود و پس از چندی مالچ پاشی دوباره آغاز شد. اینبار صدور مجوز مالچ پاشی نفتی برای ۸۰۰ هکتار از مناطق "دشت آزادگان" از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان صادر شد که اعتراض‌های گسترده‌ای را از سوی برخی کنشگران و سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی به دنبال داشت.

با پیگیری فعالان محیط زیست و شکایت "انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان و سپس، حکم دادستان دشت آزادگان، مالچ پاشی نفتی منطقه "بیت کوصر" در روز ۲۰ اسفند ماه متوقف شد؛ اما این حکم نیز تنها ۵ روز اجرایی شد و در روز ۲۵ اسفند سال گذشته، دوباره از سرگیری شد.

یک اصرار عجیب و شگفت آور

۱۸ فروردین ماه بود که معاون سیاسی اجتماعی استاندار خوزستان درنامه‌ای به رییس سازمان حفاظت محیط زیست، خواستار اعزام هیات کارشناسی برای بررسی طرح مالچ پاشی نفتی در خوزستان و توقف این طرح تا زمان اعلام نتیجه کارشناسان شد.

این در حالی بود که پیشتر مسوولان اداره کل منابع طبیعی خوزستان به صراحت اعلام کرده بودند که «مالچ پاشی وظیفه‌ای است که به عهده ما گذاشته شده و حتی در صورت اعتراض فعالان محیط زیست، باید تعهدات خود را عملی کنیم.» آن‌ها تاکید کرده بودند که: «امسال ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار برای مالچ‌پاشی، بیابان‌زدایی و نهال کاری به این اداره کل اختصاص داده شده است که برنامه داریم در شهرستان‌های شوش، دشت آزادگان و حمیدیه آن را هزینه کنیم.»

این تاکید که خبر از اصراری عجیب از سوی مسوولان منابع طبیعی خوزستان و موافقت ممسوولان محیط زیست برای مالچ پاشی شنزار‌های این استان می‌دهد این پرسش را در اذهان ایجاد می‌کند که آیا دست‌هایی در کار طراحی برای جذب و دریافت این بودجه به هر قیمتی بوده و هستند؟ حتی هنگامی که بسیاری از کارشناسان حوزه خاک و ریزگرد، اعلام کردند که «ماه زارها، کانون ریزگرد نیستند و ریزگرد‌های خوزستان جنس رس دارند و نه ماسه، و کانون‌های ریزگرد خوزستان آب گیر‌ها و تالاب‌ها و دشت‌های سیلابی هستند که به عللی مانند انتقال آب سرشاخه‌ها و یا سدسازی از آب محروم شده اند» و «راه حل مقابله با ریزگرد‌های خوزستان، پرداخت حقابه‌های قانونی تالاب‌ها مخصوصا "هورالعظیم" و جلوگیری از انتقال آب سرشاخه‌های رود‌های خوزستان و ممانعت از سدسازی‌های افراطی برقابی است، نه مالچ پاشی» است باز اصرار مدیران منابع طبیعی و محیط زیست ادامه دارد.

به نظر می‌رسد وقت آن رسیده است که دستگاه‌های ناظر به مساله ورود کرده و نتیجه نهایی را اعلام کنند تا معلوم شود کجای این حلقه در حال قانون گریزی و تخلف از اسناد بالادستی از جمله سند چشم انداز ۱۴۰۴ و قانون برنامه ششم توسعه است که وضعیت منابع طبیعی و محیط زیست از این اسفناک‌تر نشود.

مالچ نفتی پوششی از مواد چسبنده و باقی مانده نفتی است که در پالایشگاه‌ها تولید می‌شود و چندین دهه است که برای تثبیت شن‌های روان در کشور‌ها استفاده می‌کنند، به این صورت که پسماند‌های نفت خام را به صورت لایه نازک بر روی تپه‌های ماسه‌ای می‌پاشند که این کار خود باعث تثیبت موقت این تپه‌ها می‌شود. این اقدامات در ایران از دهه ۸۰ برای جلوگیری از پدیده گرد وغبار در استان خوزستان صورت گرفت؛ اما حدود ۱۰ سال می‌شود که با اعتراض فعالان و کارشناسان محیط زیست مواجه شد.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان محیط زیست، استفاده از ماده نفتی مالچ، علاوه بر نابودی خاک و آب، موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و حیات وحش آن منطقه شده و آسیب‌های جبران ناپذیری را به این مناطق وارد می‌کند و در همان حال نیز خاصیت نفوذپذیری خاک را کاهش داده و منطقه را به سمت خشکی بیشتر می‌برد.

شعار سال،  با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته  از سایت خبری اسکان نیوز ، تاریخ انتشار 25    فروردین    99، کد خبر:   26832، www.eskannews.com