شعارسال: تجربه‌های روزمره اجتماعی و فرهنگی ما هر روز بیشتر و بیشتر به‌واسطه محصولات الکترونیک به‌دست می‌آیند؛ از توستر‌های هوشمند گرفته تا آی‌پدها. طراحی این محصولات است که تجربه ما از فضای الکتریکی که در آن زندگی می‌کنیم را شکل می‌دهد. آنتونی دان در کتاب «هزار و یک هرتز»، چنین می‌نویسد که طراحان محصولات الکترونیک باید درباره نقش زیبایی‌شناختی محصولات الکترونیک در زندگی روزمره وسیع‌تر بیاندیشند. طراحی صنعتی قابلیت غنی کردن زندگی روزمره ما را دارد تا کیفیت رابطه ما با محیط مصنوع فناوری را بهبود بخشند.

این کتاب چالشی ارزشمند است برای مواجهه با چاپلوسی در مقابل بازار که بر طراحی صنعتی حکمفرماست. به عقیده نیل اسپیلر؛ استاد معماری و قائم‌مقام دانشکده معماری بارتلت در کالج لندن: «کتابِ عمیقا پژوهشیِ آنتونی دان، منادی آینده است؛ آینده‌ای که در آن فضا‌های الکترومغناطیس نامرئی با خواص سورئال آن‌ها، تبدیل به یکی از اجزای اصلی آرزو و آرمان معمارانه می‌شوند.»

 

کتاب حاضر در واقع تِز دکترای آنتونی دان است که در سال ۱۹۹۷ در کالج سلطنتی هنر انگلستان دفاع شد، ولی به قدری در حوزه طراحی تأثیرگذار واقع شد که مجددا در سال ۲۰۰۵ از سوی انتشارات «ام‌آی‌تی» به چاپ رسید. این کتاب به تازگی با ترجمه سارا صفاری و مهدی مقیمی با مقدمه دکتر علیرضا اژدری در ایران منتشر شده است.

نام کتاب در انگلیسی «داستان‌های هرتزی» است که برای خواننده انگلیسی‌زبان همان داستان‌های هزار و یک شب را تداعی می‌کند. همانطور که در داستان‌های هزار و شب، شهرزاد می‌کوشد با هوش و هنر خود، جان خود را از یک شب تا شب بعد در درباره خلیفه حفظ کند، طراح نیز گاهی به طنز و گاهی به گزند، می‌کوشد تا جامعه را به‌درستی به پرسشگری وادار کند. پرسشگری در این میان برای سرمایه‌داری مهلتی است و برای طراح نیز مهلتی، تا طرحی دیگر و پرسشی دیگر. این روند آنقدر ادامه می‌یابد تا شاید فرجی حاصل شود و پس از هزار و یک طرح، راهی برای نهادینه شدن تغییر گشوده شود.

آنتونی دان که استاد و رئیس طراحی تعامل در کالج سلطنتی هنر در لندن است، در این کتاب واژه‌ای را نهادینه کرد که به سرعت تبدیل به ندای طراحانی شد که به آن نوع طراحی که به شیوه آمریکایی همه را یکسان می‌بیند و سلطه خود را تحت عنوان «طراحی کارکردگرا» نهادینه می‌کند، اعتراض داشتند و دارند. «طراحی کارکردگرا» برای انسان‌های بهنجار طراحی شده است، ولی جامعه سرشار از نابهنجاری‌هاست. این طراحی به نوعی بیانگر مشکلات و مسائل جامعه است. آنتونی دان، خود را ادامه‌دهنده نگاه انتقادی پسامدرن ایتالیا به طراحی می‌داند. او می‌کوشد تا بار دیگر بین نگاه اعتراضی-انتقادی-تحلیلی فرهنگ آنگلوساکسون و نگاه مدارامدار، مفهومی و طنزگونه فرهنگ ایتالیایی و تا حدی اروپای قاره‌ای، مکالمه ایجاد کند.

این کتاب در هفت گفتار، ابتدا مبحث «ابزار‌های الکترونیک به‌عنوان اشیای پسابهینه» را تبیین و در ادامه به تشریح مفاهیم «عوامل غیرانسانی»، «پاراکارکرد: زیبایی‌شناسی استفاده»، «داستان‌های روانی-اجتماعی»، «تخیل واقعی»، «فضای هرتزی» و «هزار و یک هرتز و ابزار‌های برتر» می‌پردازد. در واقع هدف اصلی کتاب حاضر، فراهم آوردن زمینه‌ای برای تغییر جایگاه محصولات الکترونیک فراتر از فرهنگ نوآوری، بر مبنای آنچه به لحاظ فناوری امکان‌پذیر و از نظر نشانه‌شناسی قابل مصرف باشد، به بافتاری بزرگ‌تر است که شامل تفکر انتقادی راجع به نقش زیبایی‌شناختی این محصولات در زندگی روزمره است.

پاراکارکرد و ناطراحی؛ ماشین خودکشی!
برخی اشیای ساده، نادر یا عجیبی که بیرون از دنیای طراحی مرسوم قرار دارند، ناخواسته بروز خصوصیات برانگیزنده یا شاعرانه‌ای هستند که بیشتر محصولات طراحی شده، حتی آن‌هایی که هدفشان برانگیختن است، به ندرت دارای آن هستند. ماشین خودکشی یکی از آن‌هاست: «ماشین خودکشی، اثر جک کوورکیان، طرحی قوسی و غیررسمی را نشان می‌دهد که مسائل پیچیده حقوقی، اخلاقی و اختیار فردی را مجسم می‌کند و این‌که یک اختراع صنعتی چطور می‌تواند نوعی از انتقاد باشد.

کوورکیان که منتقدِ نظام حقوقی ردکننده حق اتانازی (مرگ خودخواسته) است، با ماشین خود این مشکل را حل می‌کند. موقعیت مبهم این ماشین، چیزی است بین نمونه اولیه و محصول، که با محو کردم مرز بین روزمرگی محصول صنعتی و دنیای خیالی ایده‌ها، آن‌را آزاردهنده‌تر از یک اثر خالص هنری می‌کند. این ماشین، نشان‌دهنده نقش گفتمانی اشیای طراحی‌شده‌ای است که در آن‌ها می‌توان از کارکرد برای نقد محدودیت‌هایی استفاده کرد که محصولات بر رفتار‌های ما تحمیل می‌کنند.»

جک کوورکیان، افرادی که بسیار مریض بودند را به مردن تشویق می‌کرد و خودش آن‌ها را خیلی راحت و با استفاده از دستگاه‌های شیطانی که ساخته بود، می‌کشت. راه اول، وارد کردن مقداری سم و ماده شیمیایی به بدن و دیگری استفاده از ماسک‌های گاز بود. او در طول فعالیتش، نزدیک به ۱۳۰ بیمار را کشت و سرانجام دستگیر شد. در بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۷ در زندان بود، اما اکنون با آزادی مشروط از زندان خارج شده است.

مداخله میدان‌های الکترومغناطیسی در ساختار سلولی بدن
«ما اکنون نوع تازه‌ای از ارتباط با محیط شیئی خود را تجربه می‌کنیم. شیء الکترونیکی بسیاری از بسامد‌های طیف الکترومغناطیس را پوشش می‌دهد که بخشی از آن مرئی و بخش دیگر نامرئی است. اندام‌های حسی، همانند مبدل عمل می‌کنند و انرژی محیطی را به سیگنال‌های عصبی تبدیل می‌سازند. اندام‌های حسی ما نمی‌توانند امواج رادیویی یا طول موج‌های خارج از پهنای باند محدود نور مرئی و انرژی مادون قرمز از طریق پوست به شکل گرما را درک کنند. اشیای الکترونیکی ماشین‌هایی بدون بدن با پوست‌های نامرئی، در همه جا هستند. آن‌ها بدون اینکه بدانیم به بدن ما متصل یا از آن جدا می‌شوند.

بسیاری از میدان‌های الکترومغناطیسی در مقیاس میکروسکوپی و اغلب بیماری‌زا هستند و در ساختار سلولی بدن مداخله می‌کنند. این ماشین‌های هرتزی با بدگمانی همراه هستند. آن‌ها چگونه ما را لمس می‌کنند؟ آیا توسط پوست ما بازتاب می‌شوند یا از اندام‌های داخلی ما؟ به بیان دیگر، آیا آن‌ها فقط ما را «می‌بینند» یا می‌توانند ما را «بخوانند» و اطلاعات فردی در مورد هویت، موقعیت و سلامت ما را استخراج کنند؟»

نخستین چاپ کتاب «هزار و یک هرتز» در ۲۰۸ صفحه با شمارگان ۳۰۰ نسخه به بهای ۵۵ هزار تومان از سوی انتشارات کتاب وارش راهی بازار نشر شده است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری کتاب، تاریخ انتشار: ۲۸ تیر ۱۳۹۹، کدخبر: ۵۶۲۶۸۲، www.ibna.ir