شعار سال: رشد شتابان اختلاف میان اروپا و ترکیه با سخنان ژان لودریان وزیر خارجه فرانسه وارد مرحله جدیدی شد. وی بررسی اعمال تحریم اقتصادی ترکیه در نشست ماه جاری اتحادیه اروپا را اعلام کرد و از آنکارا خواست در موارد مورد اختلاف اقدامات خود را اصلاح کند. این درحالیست که نیروی دریایی فرانسه واحد‌های بیشتری برای حمایت از یونان در مقابل ترکیه فرستاده است.
عملیات‌های اکتشاف نفت در مدیترانه شرقی، دخالت نظامی ترکیه در لیبی، تنش‌های مرزی با یونان از مهمترین موارد اختلاف میان آنکارا و بروکس عنوان می‌شود علاوه بر اینکه آنکارا هر از چندی از باز کردن مرز با اروپا در مقابل آورگان سوری به عنوان راهکاری برای اعمال فشار و کسب امتیاز از بروکسل استفاده کرده، اما این درصد اندکی از حقیقت چالش میان ترکیه و غرب است.
اگر به ترسیم مرز‌های ترکیه در مدیترانه و اروپا که توسط انگلیس بعد از پایان جنگ جهانی اول انجام شد دقت کنیم خواهیم دید ترکیه را به صورتی شگفت انگیز، در سواحلش محصور کرده اند که تا ابد در یک تنگنای ژئواستراتژیک به سر بَرد.
ترکیه قادر نیست در مدیترانه نقش مهمی ایفا کند که دلیل آن حمایت غرب از رژیم صهیونیستی و سپس یونان است. از طرف دیگر ترکیه همواره از سوی آلمان و امریکا به سمت تعارض با روسیه و قبل از آن شوروی سابق هدایت میشد و با وعده پیوستن در اتحادیه اروپا بیش از چهل سال این کشور را بازی دادند.
در نهایت دست رد به سینه آنکارا زدند و اعلام کردند اتحادیه اروپا عضویت ترکیه مسلمان را نخواهد پذیرفت. آنچه بروکسل، واشنگتن و لندن می‌خواهند این است که ترکیه را در وضعیت نه دوستی و اتحاد و نه جنگ و درگیری نگه دارند. وضعیتی که تنها برای مردم ترکیه زیان‌بار است.
در همین راستا زمانی که منابع جدید هیدروکربنی در مدیترانه شرقی مطرح شد میان یونان، مصر، قبرس و حتی رژیم صهیونیستی تقسیم گردید، اما هیچ سهمی به ترکیه ندادند. ترکیه امروز با اقتصادی وابسته و بحران زده فاقد متحد راهبردی در منطقه در جستجوی حقوق از دست رفته گذشته است.
برای آنکارا راهی نمی‌ماند مگر اعمال فشار به غرب به ویژه پافشاری برای بازپس گیری حقوق دریایی در اژه و مدیترانه هم پهنه آبی و هم منابع زیربستر دریا. ترکیه برای تنفس باید موقعیت ژئواستراتژیک خود را در دریا‌ها مطالبه کند.
آنکارا می‌داند بحران سوریه دیگر برای اروپا مطرح نیست و استفاده انزجار آور از برگ آورگان سوریه دیگر نمی‌تواند اهرم فشاری باشد بر اروپا از این رو هم برای مصرف داخلی و هم برای تامین بلند مدت اقتصادی باید سهم خود را از مدیترانه جستجو کند و درگیر شدن در لیبی دقیقا ارزش آن را خواهد داشت.

تحریم یا تهدید به تحریم
تهدید اروپا مبنی بر تحریم ترکیه از یک سال قبل مطرح بوده، اما ترس کشور‌های غربی برای تحریم این کشور به این خاطر است که با اعمال فشار بیشتر به ترکیه همه تلاش‌های یکصد سال گذشته آن‌ها برای منزوی نگه داشتن ترکیه در مرزهایش نابود شود.
به بیان دیگر اندیشه‌هایی که توسعه مرز‌های ژئواستراتژیک را در پهنه آب‌های دریای اژه و مدیترانه حق مسلم ترکیه میداند گسترش یابد و در آن صورت چه اردوغان در قدرت باشد چه نباشد کشور ترکیه به سمت رویارویی با اروپا پیش خواهد رفت تا آنچه در جریان جنگ جهانی اول از دست داد و به این روز از وابستگی رسید را جبران کند. در آن وضعیت خاموش کردن خیزش مردم ترکیه تقریبا غیر ممکن خواهد بود.
در گذشته آمریکا سپس آلمان تلاش کردند تا این کشور را به سنگری برای جلوگیری از پیشروی راهبردی مسکو در دریای سیاه تبدیل کند و موفق هم بودند. به واقع غرب همواره از ترکیه به مانند سرباز پیاده خود استفاده می‌کرد، اما پس از فروپاشی شوروی سابق دیگر آنکارا برای غرب ارزش راهبردی خود را نداشت و تنها مساله این بود که ترکیه اسلامی نشود یا به سمت ایران گرایش نیابد. اتفاقا در دوران نجم الدین اربکان دولت ترکیه به مبنای همگرایی اسلامی تبدیل شد، روابط خود را با ایران گسترش داد که امضای قرارداد گازی با تهران بخشی از آن بود. هر چند دولت یک ساله اربکان کوتاه بود، اما وحشت غرب را برانگیخت.

لیبی و دم خروس غرب
کشور‌های غربی از جمله فرانسه و یونان دولت وفاق لیبی مستقر در طرابلس را که مورد تایید سازمان ملل و بیشتر کشور‌های جهان بوده به رسمیت شناختند، اما امضای قرارداد همکاری میان ترکیه با آن دولت را قبول نکردند. علت مساله در همان خواست غرب برای محصور نگه داشتن ترکیه در سواحلش نهفته است. غرب و رژیم صهیونیستی نه ثبات در لیبی را دوست دارند و داشتن متحد برای ترکیه در آن سوی سواحل مدیترانه.
از طرف دیگر اتحاد آنکارا – طرابلس تنها برگ برنده ترکیه برای اعمال فشار به غرب و رژیم صهیونیستی است که می‌تواند زمینه کسب منافع این کشور را برای سالیان طولانی تضمین کند. ترکیه امروز دو سناریو بیشتر پیش رو ندارد.
سناریوی اول ادامه دادن به روابط بی حاصل کج دار و مریز با غرب است که طبعا موجب عقیم ماندن برنامه‌های این کشور در لیبی و ناکام شدن در دستیابی به منابع افسانه‌ای نفت مدیترانه شرقی خواهد شد.
سناریوی دوم مقابله جدی با غرب به ویژه فشار آوردن بر رژیم صهیونیستی به منظور تاثیرگذاری بر آمریکاست تا حقوق دریایی این کشور در اژه و نیز به ثمر نشستن برنامه هایش در لیبی کام همه مردم ترکیه را شیرین کند. تل آویو فرزند انگلیس و آمریکاست و به حدی ضعیف است که ترکیه با فشار بر آن، می‌تواند امتیاز‌های بزرگی از غرب بگیرد. درگیری با یونان و مصر یا دخالت در سوریه و عراق مسیر‌های انحرافی هستند که به هیچ نتیجه‌ای برای آنکارا منجر نخواهند شد.

اقتصاد و نقطه ضعف برانگیزاننده
ترکیه که در دو دهه گذشته با بی اعتنایی غرب به ویژه آمریکا مواجه شده است در وضعیت بد اقتصادی به سر می‌برد؛ کاهش ارزش لیر ترک و نیز نارضایتی‌های فزایند در سطح نخبگان و رسانه‌ها هر روز ابعاد بیشتری می‌یابد. ارزش لیر ترک به کمتر از یک هفتم ارزش خود در برابر دلار امریکا رسیده است. این وضعیت خوبی برای حکومت اردوغان نیست.
در سال ۲۰۰۵ ترکیه به رتبه هفتمین اقتصاد جهان دست یافت، اما در سال قبل به سیزدهمین اقتصاد سقوط کرد. افت فزاینده ارزش لیر ترک از تابستان ۲۰۱۹ شروع شد که ضعف ساختاری اقتصاد این کشور را نشان میدهد و این در حالیست که ترکیه هنوز تحریم نشده است.
اروپا تلاش کرده تا ترکیه نقش یک چین کوچک را برای قاره سبز بازی کند؛ تولید انبوه محصولاتی که طراحی آن در اختیار شرکت‌ها غربی است، بر این کشور تحمیل شد. ترکیه در دوران حاضر به قطعه ساز بزرگ غرب تبدیل شد. اکنون اردوغان در جستجوی اصلاح این مسیر در اقتصاد کشورش است.
در عین حال آنکارا تلاش می‌کند تا به سمت تضمین درآمد‌های پایدار حرکت کند به جای آنکه به روابط لرزان اقتصادی با اروپا وابسته بماند. درآمد‌های سرشار از مبحث انرژی چه با تبدیل شدن به گذرگاه این کالای مهم در منطقه و چه کشف منابع نفت و گاز در آب‌های پیرامون ترکیه موضوعی است که آنکارا به شدت آن را دنبال می‌کند. امری که درگیری ژئواستراتژیک با غرب را در پی دارد.

 

یادداشت محمد پارسا نجفی

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از راهبرد معاصر، تاریخ انتشار: ۲۲ شهریور ۱۳۹۹، کد خبر:۵۸۵۹۶، rahbordemoaser.ir