شعار سال: گرچه پیشرفت و گسترش تکنولوژی، زندگی را در بسیاری از موارد برای ما آسوده و روان می‌کند، اما ممکن است در صورت غفلت و یا سهل‌انگاری، ما و فرزندان و در یک کلام خانواده‌هایمان را با آسیب‌هایی مواجه کند.

امروزه شاهد شدت آسیب‌های اجتماعی از جمله طلاق، خیانت زوجین، اعتیاد، بلوغ زودرس کودکان و نوجوانان هستیم که بسیاری از آن‌ها به‌ دنبال سهل‌انگاری‌های ما در استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند ماهواره، فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی، موبایل و ... است. به‌عنوان نمونه، اینترنت در کنار هزاران فایده و اثر مثبت متأسفانه نکات منفی بسیاری دارد که باید آن‌ها را نیز دید و برای جلوگیری از مضرات و آسیب‌های خطرناکش برنامه‌ریزی کرد.

آسیب‎های فضای مجازی

سعید بیرانوند، کارشناس فرهنگی، در رابطه‌با آسیب‎های فضای مجازی، گفت: اگر انسان‌ استعدادهای بالقوه خود را شناسایی کند و در رسیدن به آن اهتمام و جدیت به خرج دهد قطعاً انسان موفقی خواهد شد کمااینکه در این راه موانعی وجود دارد که باید به‌درستی شناسایی و برطرف شوند.

وی با بیان این‌که یکی‌ از موانع مهم پیش‌روی جوانان و جامعه امروزی ما فضای مجازی است و دشمن زمانی‌ که از جنگ سرد با ایران مأیوس شد به‌ دنبال جنگ نرم و آسیب‌رسانی در حوزه فرهنگ افتاد، افزود: فضای مجازی می‌تواند تهدید و یا فرصت باشد. استفاده از فضای مجازی جهت امورات مثبت و تأثیرگذاری مانند تبلیغات دین، بیان حرف حق در دنیا و رسوا کردن دشمنان نیز یک فرصت است البته عکس این هم می‌تواند در راستای متلاشی کردن خانواده‌ها، ترویج بداخلاقی‌ها در جامعه و از بین بردن خلاقیت و ابتکار جوانان باشد.

بیرانوند با بیان این‌که ارتباط از طریق فضای مجازی در سال‌های اخیر جایگاه قابل‌توجهی در بین نسل جوان جامعه ما پیدا کرده است، ادامه داد: شبکه‌های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی افراد (فردی و اجتماعی) تأثیرگذار هستند که در شکل‌دهی به هویت نقش دارند و حتی بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جوامع هم تأثیرگذارند، کمااینکه امرزوه با توجه به نقش فضای مجازی در ابعاد مختلف زندگی، نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت، اما باید با مدیریت صحیح کنترل شوند.

تاثیر منفی فضای مجازی بر خانواده

مریم کرمی، جامعه‌شناس لرستانی در گفت‌وگو با ایکنا در رابطه‌با آسیب‎های فضای مجازی، گفت: شاید بسیاری از والدین از این‌که فرزندان آن‌ها ساعت‌ها در گوشه‌ای آرام بنشینند و خود را با شبکه‌ها اجتماعی و فضای مجازی سرگرم کنند رضایت داشته باشند غافل از این‌که سَرَک کشیدن یک کودک، نوجوان و جوان به سایت‌های مختلف می‌تواند او را با تهدیداتی از جمله بلوغ زودرس، توهین و ترویج عقاید نادرست و غیراخلاق، بحران هویت، سوءاستفاده جنسی و بسیاری خطرات دیگر مواجه کند.

وی افزود: باید توجه داشت امروزه بهره‌گیری نامناسب از فناوری اطلاعات در فضای خانه مشکل‌آفرینی و حتی روابط والدین و فرزندان را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و علاوه‌ بر همه موارد گفته شده گاه زمینه ضعف یا اُفت تحصیلی را فراهم می‌کند و در مواقعی نیز باعث ایجاد فاصله بین والدین و فرزندان می‌شود.

کرمی ادامه داد: از پیامدهای ناشی از آسیب‌های اینترنتی می‌توان به مواردی از جمله از بین رفتن قُبح روابط غیراخلاقی در بین نوجوانان و جوانان اشاره کرد زیرا وقتی آن‌ها در اینترنت شاهد روابط صریح جنسی باشند و قُبح چنین روابطی از بین رود، سطوح نازل‌تر این روابط را مهم تلقی نمی‌کنند و نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت می‌شوند یا این‌که ممکن است اعمال غیراخلاقی و انحرافات جنسی را به‌ راحتی انجام دهند و در اثر تکرار دیگر آن‌ها را قبیح و زشت ندانند.

این جامعه‌شناس به وجود آمدن روحیه خشونت‌گرایی در اثر تماشای فیلم‌های خشن و تقلید از هنرپیشه‌های این قبیل فیلم‌ها، ترویج فرهنگ غربی و عناصر فرهنگی نادرست در جامعه را از دیگر آسیب‌های استفاده ناصحیح از فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای بیان کرد و ادامه داد: از طریق اینترنت، ارزش یا ارزش‌هایی از فرهنگ‌های دیگر وارد جامعه می‌شود که با سایر عناصر فرهنگی ما سنخیتی ندارد و نوعی جابه‌جایی فرهنگی اتفاق می‌افتد، همچنین تغییر و دگرگونی ارزش‌ها و هنجارهای جامعه، جایگزینی تفکرات مادی و دنیاگرایی به‌ جای معنویات و اخلاق از دیگر آسیب‌های استفاده ناصیح اینترنت برای کودکان، نوجوانان و جوانان است.

ماهواره؛ رسانه‌ای قدرتمند

کرمی با بیان این‌که ماهواره، یکی‌ از رسانه‌های قدرتمند ارتباط جمعی به‌شمار می‌آید، بیان کرد: این ابزار به‌ دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، قادر است پیام‌های تصویری را به دورترین نقاط منتقل و تعداد بی‌شماری از افراد را در سرتاسر دنیا مورد خطاب قرار دهد. همچنان که ماهواره می‌تواند در هوشیار کردن، اطلاع‌رسانی و در حوزه پژوهش، سیاست و ... نقش مهمی داشته باشد، برنامه‌های تخریبی و نابهنجاری نیز دارد، تا جایی‌که برخی از جامعه‌شناسان و کارشناسان فرهنگی را برآن داشته تا برای مصونیت جامعه انسانی، به‌ویژه نهاد خانواده چاره‌اندیشی کنند؛ لذا تأثیر برنامه‌های این ابزار قدرتمند بر افکار عمومی و عملکرد آن‌ را به‌ویژه از نظر تربیتی و جامعه‌پذیری نباید دست کم گرفت.

وی ادامه داد: از آسیب‌های استفاده ناصحیح از ماهواره می‌توان به مواردی ازجمله سست شدن بنیان خانواده، افزایش آمار دختران فراری و زنان خیابانی و ترویج بی‌حجابی، تأثیر منفی بر روابط بین افراد، اختلافات خانوادگی، شکستن حریم خانواده، ترویج هوس‌خواهی و تنوع‌طلبی، تأثیر بر فرهنگ و هویت اجتماعی بدون در نظر گرفتن جنس دختر یا پسر، اشاره کرد.

کرمی اظهار کرد: ورود بدون کنترل ماهواره در خانواده‌ها را به تعبیری می‌توان ورود یک فرد نامحرم و لااُبالی و دوست ناباب برای بچه‌ها و خانواده تشبیه کرد که به‌دنبال اختلاف بین زن و شوهر است و به ناموس او چشم طمع دارد، دین آن‌ها را گرفته، اعتقادات‌شان را ضعیف کرده، مرزهای حیا و غیرت را شکسته، حقایق سیاسی و اجتماعی را وارونه جلوه داده، وقت آن‌ها را ‌دُزدیده است و آن‌ها را به همدیگر بدبین می‌کند.

این جامعه‌شناس مجاز شمردن خیانت زن به شوهر و عادی‌سازی روابط با جنس مخالف، عادی‌سازی روابط دختر و پسر قبل‌ از ازدواج، زشتی‌زدایی از حاملگی بدون روابط قانونی و ازدواج، اهانت به والدین و بی‌توجهی به آن‌ها، نفوذ جادو و طلسم در زندگی، همه و همه نشان می‌دهد که شبکه‌های ماهواره‌ای به‌طور هدفمند عفت، غیرت و روابط خانوادگی سالم را نشانه گرفته است.

وی با بیان این‌که یکی‌ از ویژگی‌های مهمی که اسلام و دیگر ادیان آسمانی و حتی کسانی‌که اهل دین‌داری نیستند برای یک مرد ارزش می‌دانند غیرت است، اضافه کرد: یکی‌ از موانع اصلی انحراف و سدهای محکم فرهنگی جامعه ما در برابر فساد و انحراف همین غیرت است، متأسفانه اعتیاد به ماهواره مثل اعتیاد به مواد مخدر به یکی‌ از بیماری‌ها و بحران‌های عصر ما تبدیل شده و ارزش‌های اخلاقی و خانوادگی را تهدید می‌کند.

این جامعه‌شناس با بیان این‌که اگر مردی حساسیت خود را نسبت به ناموس از دست دهد می‌تواند زمینه‌ساز انحراف شود، گفت: متأسفانه امروزه شاهد هستیم برخی از مردان جامعه ما هیچ حساسیتی نسبت به آرایش و پوشش‌های زننده همسران، دختران و نوامیس خود ندارند که این یک زنگ خطر است و دشمن می‎خواهد غیرت مردان ما را ضعیف کند چون آن‌ها می‌دانند تا غیرت مردان باشد عفت و حیای زن لکه‌دار نمی‌شود.

اعتیاد به ماهواره

کرمی با یادآوری این‌که متأسفانه اعتیاد به ماهواره مثل اعتیاد به مواد مخدر به یکی‌ از بیماری‌ها و بحران‌های عصر ما تبدیل شده و ارزش‌های اخلاقی و خانوادگی را تهدید می‌کند کمااینکه دیدن برنامه‌های برخی شبکه‌های ماهواره‌ای باعث بلوغ زودرس بچه‌ها می‌شود، اظهار کرد: اگر فرزندان ما صحنه‌های مبتذل، رقص و صحنه‌های تحریک‌کننده را ببینند و شرایط ازدواج برای آن‌ها فراهم نباشد سعی می‌کنند عطش خود را از راه دیگری فرو بنشانند و کم‌کم زمینه خودارضایی یا ارتباط‌های غیر اخلاقی برای آن‌ها فراهم می‌شود.

وی با اشاره به این‌که امروز توجه به رفع مشکلات فرهنگی و اجتماعی جوامع نیازی ضروری برای ساختن جامعه‌ای سالم، پویا و صالح است، افزود: برای ایجاد شاخصه‌های سالم و پایدار فرهنگی و اجتماعی باید آموزش‌های لازم به افراد جامعه منتقل شود.

کرمی با اشاره به این‌که امروز با گسترش تکنولوژی؛ آسیب‌های اجتماعی از جمله طلاق و اعتیاد شدت یافته، تصریح کرد: برای مقابله با هجمه‌های فرهنگی و اجتماعی باید آموزش لازم از سوی مبلغان و کارشناسان فرهنگی و اجتماعی به جوانان و سایر آحاد جامعه منتقل شود.

این جامعه‌شناس با اشاره به این‌که تعیین کارگروه‌ها و همایش‌های پیشگیری از آسیب‌ها می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش بار آسیب‌ها و معضلات فرهنگی و اجتماعی داشته باشد، گفت: در اساس شکل‌گیری انقلاب اسلامی توجه به زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی بر مبنای دستورات اسلام شکل گرفته و از این‌رو توجه به معنویات در پیشگیری از این آسیب‌ها، باید در دستور کار قرار گیرد.

وی با اشاره به این‌که تشکیل کارگروه‌ها باید با موضوعات مختلف خانواده، جوانان، ادارات و بازاریان در دستور کار باشد، تصریح کرد: در تشکیل این کارگروه‌ها و جلسات باید خروجی آن‌ها به‌صورت عملی، نمود پیدا کند تا شاهد رشد کمی و کیفی مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی پایدار در جامعه باشیم.

استفاده بی‌رویه از فضای مجازی

بهرام مولایی، جامعه‌شناس لرستانی، استفاده بی‌رویه جوانان از فضای مجازی را عامل کاهش ارزش‌های خانوادگی دانست و اظهار کرد: در عصر حاضر گوشی‌های تلفن همراه با قابلیت‌های بالا به‌عنوان ابزار نوین اطلاع‌رسانی علاوه‌ بر داشتن کاربردهای وسیع در حوزه اطلاع‌رسانی، موجب مخاطره امنیت شخصی در افراد شده و با توجه به استقبال گسترده کاربران اینترنتی به‌ویژه قشر جوان و نوجوان از شبکه‌های اجتماعی مجازی و بهره‌گیری از روش‌های ارتباطی مجازی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است.

وی با بیان این‌که با توجه به ویژگی‌های فضای مجازی ازجمله نو بودن این پدیده بسیاری از والدین فرصت، امکان و یا توان کافی برای شناخت این فضا و کاربردهای آن‌ را به دست نیاورده‌اند که در اصطلاح جامعه‌شناسی از آن به‌عنوان «تأخر فرهنگی» یاد می‌شود، اضافه کرد: عدم آشنایی مناسب والدین با این فضا و در مقابل استفاده روزمره نوجوانان، جوانان و حتی کودکان از آن باعث شده که یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانواده برای فرزندان ایجاد شود و به‌دلیل ویژگی‌های سنی به‌ویژه ارضای حس کنجکاوی‌های خود و سرک‌کشی در هر حوزه‌ای و برخورد با اطلاعات و داده‌های غیرمرتبط با رده سنی خود از فضاهای ناسالم موجود در اینترنت متأثر شوند.

این جامعه‌شناس با اشاره به این‌که امروزه با ورود تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی بنیان خانواده ایرانی با مسائلی رو به رو شده و فضای مجازی موجب گردیده تا شاهد تغییر ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی در سطح جامعه باشیم، تصریح کرد: این تغییرات ارزش‌ها و هنجارها بنیان‌های خانوادگی را در معرض تهدید قرار می‌دهد و مشکلات خانواده‌ها به‌صورت ناهنجاری‌های اجتماعی در سطح جامعه بروز می‌کند.

وی با اشاره به این‌که ضعف بنیان خانواده یکی‌ از مهم‌ترین مسائل اجتماعی است که جوامع امروزی به آن مبتلا هستند، افزود: ورود اینترنت در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده‌ها شده‌ است کمااینکه مطالعات نشان می‌دهد که استفاده جوانان از اینترنت باعث کاهش ارزش‌های خانواده شده است.

این جامعه‌شناس با بیان این‌که فضای مجازی اساسی‌ترین سهم را در اوقات فراغت مجازی دارد، بیان کرد: جذابیت‌های موجود در فضای مجازی و امکان سیر در فضاهای سرگرمی بازی و لذت بردن از برنامه‌ها و قابلیت‌های رسانه‌های ارتباط جمعی نوین اوقات فراغت و سرگرمی، به‌ معنای حقیقی آن کم‌رنگ شده و افراد را با چالش دیگری مانند کمبود زمان نیز مواجه کرده که بیشتر در کمبود خواب و استراحت مصداق پیدا می‌کند.

مولایی با اشاره به این‌که فضای مجازی از جمله مظاهر مدرن عرصه سرگرمی است، افزود: بازی‌های الکترونیکی و سرگرمی‌های مجازی در بین قشر جوان نشانه اهمیت اینترنت برای پُر کردن اوقات فراغت و تفریح آنان است.

این جامعه‌شناس با بیان این‌که اگرچه بازی و سرگرمی یکی‌ از نیازهای اساسی برای تخلیه هیجان و رشد خلاقیت‌های ذهنی به شمار می‌رود، اما تأثیر استفاده بیش‌ از حد از این سرگرمی‌ها علاوه‌ بر ایجاد مشکلات روحی، عدم توانایی در مهار کردن تمایلات، تنبلی، مشکلات جسمی نیز برای کاربران ایجاد می‌کند که مشکلات بینایی ناشی از تمرکز و نزدیکی به مانیتور رایانه، صدماتی که به سیستم اسکلتی در اثر نشستن طولانی و نامناسب وارد می‌شود و چاقی از آن جمله است، گفت: سرگرمی‌های مجازی علاقه جوانان به مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های مدنی را با انگیزه‌های مختلف تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و می‌تواند بر مهارت‌های اجتماعی آنان و تفریحات گروهی و بازی‌های غیرمجازی تأثیر منفی بگذارد.

وی ادامه داد: شبکه‌های اجتماعی مجازی با فراهم آوردن امکانات مختلف از جمله بازی‌ها، سرگرمی‌ها، امکان بازی به‌ صورت آنلاین، رقابت با سایر کاربران، دعوت دیگر دوستان کاربر به بازی و … به تأثیرگذاری در روابط و تعلق کاربران و استغراق آنان در این فضا می‌پردازند.

مولایی با بیان این‌که اینترنت و فضای مجازی اگرچه دارای مزایا و محاسنی است، اما می‌تواند آسیب‌های زیادی را به همراه داشته باشد، اظهار کرد: علاوه‌ بر موارد ذکر شده آسیب‌هایی مانند اعتیاد به اینترنت، پنهان ماندن هویت‌ها و کنترل ناپذیری در شبکه‌های اجتماعی، کسب هویت‌هایی جدید و دروغین، ایفای نقش‌های اجتماعی مجازی غیرواقعی، کلاهبرداری‌های اینترنتی و ورود ارزش‌های غربی از دیگر آسیب‌های فضای مجازی است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: 16 آبان ۱۳۹۹، کد خبر:3930087،iqna.ir