شعار سال: بسیاری از آثار باستانی ایران در کشور‌های مختلف دنیا دست به دست می‌شود؛ آثاری که یا در موزه‌های بزرگی، چون لوور نگهداری می‌شوند یا در کلکسیون‌های زیرزمینی دست به دست می‌چرخند.
در سال‌های گذشته دولت تلاش کرده تا آنجا که می‌تواند، بخشی از آثار به یغما رفته ایران را به کشور برگرداند. آخرین نمونه پرماجرای آن آثار ممنوعه صادق هدایت بود که سال‌ها در دانشگاه شیکاگو خاک خورده بود؛ الواحی که نزدیک بود با رای دادگاهی آمریکایی به عنوان غرامت به آسیب‌دیدگان حوادث تروریستی اختصاص پیدا کند!
حالا خبر رسیده ۴۹ کاشی لعابدار ایرانی که متعلق به ۲۷۰۰ سال پیش است، از سوییس به کشور بازگشته، اما این کاشی‌ها چطور سر از سوییس درآوردند؟

مدیر موزه ملی ایران با اشاره به استرداد ۴۹ آجر لعابدار منسوب به قلایچی بوکان از سوییس توضیح داد چطور این اشیای باستانی ایرانی از کشور خارج شده و بعد از طی فرآیندی سه‌دهه‌ای به خانه برگشتند.

جبرئیل نوکنده گفت: آجر‌های لعابدار قلایچی بوکان که در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی در اثر فعالیت‌های غیرمجاز از کشور خارج شده بود، متعلق به یکی از مراکز تمدنی فرهنگ مانا‌ها در هفت کیلومتری شمال غرب شهرستان بوکان است که به کشور بازگردانده شد.

وی افزود: این محوطه را نخستین بار کلایس در ۱۹۷۷ در مقاله‌ای معرفی و پلانی از آن را در مجله آمی منتشر کرد. با وقوع انقلاب، سودجویان بخش زیادی از این محوطه باستانی را نابود کردند و آجر‌های لعابدار مکشوفه از آن را به مجموعه‌های خصوصی و موزه‌های خارج از ایران در سوییس سپردند.

وی گفت: اداره کل باستان‌شناسی وقت که زیرمجموعه وزارت فرهنگ فعالیت می‌کرد، به صورت اضطراری در بهار ۱۳۶۴ اسماعیل یغمایی و تیم همراهش را به منطقه اعزام کرد. وی موفق شد با کاوش این محوطه ۲۰۰ آجر لعابدار را نجات‌بخشی کند و سنگ‌نوشته‌ای شامل ۱۳ سطر به خط آرامی کهن، متعلق به سده ۸ پیش از میلاد را به موزه ایران باستان منتقل کند.

نوکنده افزود: وزارت اطلاعات در سال ۱۳۶۸ مجموعه‌ای از اشیای باستانی را از شخصی به نام حاج فرمان توقیف کرد و به موزه ایران باستان تحویل داد که در آن بیش از ۱۷۰ آجر لعابدار قلایچی و بخشی از سنگ‌نوشته آرامی آن قرار داشت که به بخش اصلی مکشوفه در کاوش‌های یغمایی پیوند خورد و متن آن را رسول بشاش از ایران و آندره لومر از فرانسه ترجمه و منتشر کردند. با ترجمه کتیبه احتمال داده شد قلایچی، همان ایزیرتو، شهر شاهی مانا‌ها باشد. وی گفت: اطلاعات آجر‌های موجود در موزه ملی ایران با وقفه‌ای چند ساله در سال ۱۳۹۶ از سوی موزه ملی ایران در قالب کتابی منتشر شد. پیش از آن علی موسوی موفق به انتشار بخشی از اطلاعات آجر‌های لعابدار بوکان در مجموعه‌ای در کشور فرانسه شد. بخشی از این آجر‌ها که از موزه‌های ژاپن سر درآورده بودند، در کاتالوگ‌ها و نمایشگاه‌های مختلف منتشر شدند.

نوکنده افزود: ادامه کاوش‌های قلایچی در هشت فصل از سال ۱۳۷۸ به سرپرستی بهمن کارگر از سر گرفته شد و محصول آن پیدا شدن بیش از ۵۰۰ قطعه آجر لعابدار شکسته و سالم بود و اکنون در مخازن موزه ارومیه نگهداری می‌شوند. وی گفت: اهمیت آجر‌های لعابدار قلایچی که همزمان با نمونه‌های آشوری بین‌النهرین هستند، این است که مدارکی از هنر بومی مردمان لبه غربی فلات ایران در دوران آغاز تاریخی ایران است. از آنجا که هنر و باستان‌شناسی منطقه در این دوره زمانی به شدت تحت هژمونی آشور قرار دارد، این مدارک به ما نشان می‌دهد که ساکنان فلات ایران در این دوره زمانی تلاش‌های جدی‌ای را برای تفکیک هویت خود از آشوری‌ها انجام داده‌اند و این آثار زیبای هنری و تکنیکی را خلق کرده‌اند.

محمدحسن طالبیان دیروز بیان کرد: «۴۹ قطعه آجر لعابدار بوکان شب یکشنبه ۳۰ آذر ماه ۹۹ وارد موزه ملی ایران شد. خوشبختانه این پرونده با مشارکت و همکاری نزدیک نهاد‌های حقوقی و فرهنگی کشور‌های ایران و سوییس به ثمر رسید، پس از صدور حکم رفع توقیف در سال ۲۰۱۶ و تحویل آن به سفارت جمهوری اسلامی ایران در برن، سرانجام در آذرماه سال‌جاری به تهران رسید و در موزه ملی ایران جای گرفت.»

او درخصوص قاچاق این آثار از کشور اظهار کرد: «در سال‌های اول انقلاب اسلامی در اثر حفاری‌های غیرمجاز گسترده در تپه قلایچی شهرستان بوکان آجر‌های لعاب‌دار کم‌نظیری کشف شد که متأسفانه برخی از آن‌ها از بازار‌های عتیقه خارج از کشور سر در آوردند. در آن سال‌ها از سوی اداره‌کل باستان‌شناسی هیاتی به بوکان اعزام شد و با انجام یک فصل کاوش نجات‌بخشی، تعداد زیادی آجر لعاب‌دار و کتیبه‌ای به خط آرامی کشف می‌شود، با ادامه کاوش‌ها در تپه قلایچی از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۵ در مجموع تعداد ۴۵۰ تکه آجر، حاصل از حفاری‌های علمی و توقیف‌شده از قاچاقچیان به موزه ملی ایران انتقال داده می‌شود.»

معاون میراث‌فرهنگی کشور در ادامه به اقدامات قضایی و حقوقی انجام‌شده اشاره کرد و افزود: «بازگرداندن این آثار در سال ۱۳۹۱ با وصول خبری مبنی بر در اختیار داشتن مجموعه‌ای از آجر‌های لعاب‌دار توسط خانواده‌ای ایرانی ساکن سوییس و تمایل آن‌ها برای فروش در دستور کار معاونت میراث‌فرهنگی، اداره‌کل موزه‌ها و اداره‌کل حقوقی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گرفت.»

به گفته او اخذ وکیل محلی، تشکیل پرونده حقوقی در مراجع ذی‌صلاح کشور سوییس، تدارک و تدوین مدارک اثبات آجر‌های لعاب‌دار به ایران با همکاری معاونت‌های حقوقی ریاست جمهوری، اداره‌کل حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، دادستانی کشور سوییس و پیگیری برای بازگشت این آثار که یک دهه به طول انجامید، سرانجام منجر به صدور رفع توقیف و حکم بازگرداندن این آثار به ایران در سال ۲۰۱۶ از سوی دادستان کل سوییس شد.

طالبیان با اشاره به تعلق این مجموعه به فرهنگ مانا‌ها در جنوب دریاچه ارومیه و مربوط به سده هشتم و هفتم پیش از میلاد که همزمانی و مشابهت زیادی با نمونه‌های مکشوفه از محوطه‌های آشوری در بین‌النهرین دارند، آجر‌های لعاب‌دار قلایچی را نشانگر پیشینه محلی هنر ایران در دوران پیش از هخامنشی‌ها دانست و گفت: «به نوعی می‌توان ریشه هنر آجر‌های لعاب‌دار هخامنشی که در شوش و تخت جمشید به‌کار رفته است را در درون فلات ایران جست‌وجو کرد.»

او اظهار کرد: «مجموعه با‌ارزش آجر‌های توقیفی در سوییس دارای نقوش اسفنکس، بز کوهی، پرندگان شکاری، جانوران ترکیبی و نقوش گیاهی و هندسی است و اهمیت زیادی در مطالعه هنر و فرهنگ مانایی در اوایل هزاره اول قبل از میلاد دارد.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه جهان صنعت، تاریخ انتشار: ۲ دی ۱۳۹۹، کد خبر: ۱۲۸۰۱۷، jahanesanat.ir