شعار سال: «عملیات بازار باز» مهم‌ترین ابزار سیاست‌گذاری پولی بانک‌های مرکزی است که اواخر دهه ۱۳۴۰ برای نخستین بار در ایران اجرایی شد. ابزاری که در کشور‌های مختلف با تأثیرگذاری بر پایه پولی توانسته نرخ بهره کوتاه‌مدت و بلندمدت را تحت تأثیر قرار دهد و در نهایت با هدف‌گذاری نرخ تورم، ثبات قیمت‌ها و رشد اقتصادی را به‌دنبال داشته باشد.

در عملیات بازار باز، بانک مرکزی با ورود به بازار بین بانکی، اقدام به بازارسازی برای اوراق قرضه دولتی و همچنین خریدوفروش آن می‌کند. در واقع بانک‌ها در پایان هر روز، به وجوهی برای تسویه تراکنش‌های بین‌بانکی نیاز دارند. این تسویه در صورتی که بانک، ذخایر کافی نزد بانک مرکزی داشته باشد، از محل این ذخایر انجام می‌شود.
در غیر این صورت برای تأمین این کسری، در بازار بین بانکی از سایر بانک‌ها با نرخی که در این بازار تعیین می‌شود، استقراض انجام می‌شود. در صورتی که یک بانک نتواند منابع مورد نیاز خود را از بازار بین بانکی تأمین کند، به استقراض از بانک مرکزی و با نرخی بالاتر از نرخ بهره بین بانکی روی می‌آورد که به عنوان اضافه برداشت از بانک مرکزی شناخته می‌شود.

عملیات بازار باز چیست؟
روش جایگزینی که می‌تواند مانع اضافه برداشت بانک‌ها شود، استفاده از عملیات بازار باز است. در صورتی که تقاضا برای وام بین بانکی وجود داشته باشد، بانک مرکزی با خرید اوراق نزد بانک‌ها، منابع مورد نیاز برای تسویه در بازار بین بانکی را به آن‌ها تزریق می‌کند و از طرف دیگر، بانک مرکزی با فروش اوراق می‌تواند عرضه منابع مازاد در بازار بین بانکی را کاهش دهد و از این روش می‌تواند به اهداف سیاستی خود، یعنی تنظیم نرخ بهره بین بانکی دست پیدا کند؛ بنابراین بانک‌های مرکزی در دنیا با استفاده از ابزار عملیات بازار باز، از مسیر تنظیم ذخایر بانک‌ها تلاش می‌کنند پایه پولی را در سطح مورد نظر کنترل کرده و به دنبال آن، به هدف‌گذاری تورمی دست پیدا کنند.

استفاده از بهترین ابزار سیاست پولی پس از ۴۰ سال
با وجود مزایای عملیات بازار باز در تأثیرگذاری بر متغیر‌های کلان اقتصادی همچون پایه پولی و نرخ تورم، با تصویب قانون بانکداری بدون ربا، خرید اوراق قرضه توسط بانک‌ها و عملیات بازار باز از سوی شورای پول و اعتبار تا سال ۱۳۹۸ متوقف شده بود. در این سال شاهد تصویب دستورالعمل «انجام عملیات بازار باز و اعطای اعتبار در قبال اخذ وثیقه توسط بانک مرکزی» بودیم.

در دی‌ماه سال گذشته بود که رئیس کل بانک مرکزی در پنجاه و نهمین مجمع بانک مرکزی خبر از آغاز عملیات بازار باز داد. عبدالناصر همتی در این رابطه گفته بود: «ما در آستانه شصتمین سال تأسیس بانک مرکزی عملیات بازار باز را اجرایی خواهیم کرد. این کار کمک خواهد کرد تا نظام سیاست‌گذاری پولی دچار تغییر و تحول عمده شود و نگرانی‌های مربوط به نرخ هدف تورم، برداشت‌های بین بانکی، بازار بین بانکی، اضافه برداشت بانک‌ها برطرف شود. همچنین سیاست‌های پولی به سمتی خواهد رفت که در همه بانک‌های مرکزی دنیا اعمال می‌کنند.»

بر همین اساس، در ۲۸ دی ماه ۱۳۹۸ نخستین معامله رسمی بانک مرکزی در چارچوب عملیات بازار باز و در قالب خرید اوراق انجام شده است. به این ترتیب اوراق خزانه بعد از ۴۰ سال قابل معامله شد و پس از آن فرآیند حراج خرید مدت‌دار اوراق بدهی دولتی در عملیات بازار باز، به صورت هفتگی در بازار بین بانکی به اجرا درآمد.

ریپو به کمک بازار باز آمد
بررسی گزارش‌های عملیات بازار باز بانک مرکزی نشان می‌دهد از هشتم بهمن سال گذشته تا اواسط مهرماه امسال، با وجود امکان هفتگی ثبت سفارش بانک‌ها و مؤسسه‌های اعتباری غیربانکی در سامانه بازار بین بانکی، سفارش فروش قطعی اوراق بدهی دولتی، تنها در چهار هفته انجام شده و در دیگر هفته‌ها یا سفارشی از طرف بانک‌ها و مؤسسه‌های اعتباری غیربانکی برای فروش اوراق وجود نداشته یا قیمت پیشنهادی بالا بوده که به تعبیر بانک مرکزی، نشان از کفایت منابع در بازار بین بانکی داشته و معامله‌ای انجام نشده است.

 

در اواخر مهرماه امسال در کنار عملیات بازار باز، قرارداد بازخرید یا ریپو نیز به عنوان دیگر ابزار سیاست پولی معرفی شد. در این قرارداد، بانک اوراق در اختیار خود را به بانک مرکزی می‌فروشد تا بتواند کسری ذخایر خود را برای تسویه شبانه پوشش دهد. همچنین بانک متعهد می‌شود همان اوراق را در آینده با قیمت بالاتری دوباره از بانک مرکزی خریداری کند.

گزارش‌های منتشر شده عملیات بازار باز حدود یک ماه پس از معرفی ریپو، شامل آمار‌های ارزش ثبت سفارش فروش اوراق از سوی بانک مرکزی و ارزش موافقت شده برای خرید از سوی بالاترین نهاد پولی کشور هستند. بر این اساس، از ۲۱ آبان تا کنون در مجموع بیش از ۷۹ هزار میلیارد تومان سفارش فروش اوراق بدهی دولتی از طریق ریپو توسط بانک‌ها ثبت شده و بانک مرکزی با بیش از ۴۲ هزار میلیارد تومان آن موافقت کرده است.
بیشترین سفارش فروش اوراق بدهی دولتی در قالب ریپو در مجموع به ارزش ۱۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان از طرف هفت بانک در ۱۷ دی‌ماه بوده که ۴۱ درصد آن در سررسید ۱۴ روزه با حداقل نرخ ۲۰ درصد مورد پذیرش بانک مرکزی قرار گرفت.

دو پیشنهاد در یک‌سالگی عملیات بازار باز
این موضوع که بانک مرکزی توانست پس از گذشت ۴۰ سال، بار دیگر عملیات بازار باز را به عنوان ابزار سیاست‌گذاری پولی مورد استفاده قرار دهد، اقدام قابل توجهی در زمینه سیاست‌گذاری پولی است که می‌تواند با درنظر گرفتن چند نکته، بیش از پیش مؤثر واقع شود.

در شرایطی که تورم رو به افزایش است، انتظار می‌رود بانک مرکزی با توقف خرید اوراق از بانک‌ها، کاهش تزریق منابع در بازار بین بانکی و افزایش نرخ بهره، از افزایش پایه پولی و نرخ تورم جلوگیری کند. با این تغییرات می‌توان احتمال دستیابی به هدف‌گذاری تورمی بانک مرکزی را نیز افزایش داد. علاوه بر این، افزایش حجم اوراق منتشر شده توسط وزارت اقتصاد نیز می‌تواند به عمق‌بخشی این بازار کمک کند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از ایرنا، تاریخ انتشار:۵ بهمن ۱۳۹۹، کد خبر:۸۴۱۹۶۳۵۱، www.irna.ir