حکمرانی امروز کشور، از ضعفهای متعددی رنج میبرد؛ ضعفهایی نظیر وجود انبوه قوانین ضعیف، متعارض و ناکارآمد، و نیز نحیف بودن دریچههای مشارکت فکری و اجرایی مردم در امور گوناگون حاکمیتی. از سوی دیگر، بسیاری از نیازهای اطلاعاتی در میان عموم مردم و حتی در بدنه خود دولت وجود دارد که فناوری جدید میتواند به آن سوالات پاسخ دهد؛ فناوریهایی که عمدتا نزد شهروندان و خبرگان حوزههای مختلف و به طور خاص ICT موجود است.
موارد فوق به خوبی ضرورت تحول در سبک حکمرانی و سیاستگذاری کشور را نمایان میسازد؛ تحولی که فراتر از تغییر سطحی در رویههای انجام کار و یا بهینهسازی آنهاست. در طول دهههای گذشته، مفاهیم مختلفی تلاش کردهاند تحول در نحوۀ حکمرانی را تصویر کنند؛ از مفهوم «دولت الکترونیک» گرفته تا مفهوم تازهتری نظیر «دولت مشارکتی» و یا جدیدترین و کامل ترین مفهوم از دولت تحت عنوان «حاکمیت باز». این نگاه به سبک حکمرانی خود از سه بسته مفهومی دیگر تشکیل شده است: بسته مفهومی اول که عبارت است از «شفافیت، مسئولیتپذیری و پاسخگویی» و بسته دوم یعنی «دادهی حکومتی باز» و بسته سوم با عنوان «مشارکت». فناوری شهروندی به رکن سوم این موضوع یعنی مشارکت میپردازد.
*مروری بر تعاریف فناوری شهروندی
فناوری شهروندی مفهوم نوظهوری است و تعاریف بسیار متفاوتی برای آن ارائه شده است. در ادامه، ۵ تعریف فناوری شهروندی که در مطالعات مرتبط بدان اشاره شده است را مرور میکنیم:
ردیف | منبع | سال | تعریف |
۱ | ویکی پدیا (جمعی از نویسندگان) | – | مقصود از فناوری شهروندی، فناوری (عموماً IT) است که امکان مشارکتجویی از عموم مردم برای توسعه قویتر، بهبود ارتباط بین شهروندان، ارتقای زیرساختهای حاکمیت، و در مجموع ارتقای سطح کالاهای عمومی را فراهم میکند. |
۲ | Stempeck | ۲۰۱۶ | فناوریهای شهروندی به معنای استفاده از فناوری برای ارتقای کالاهای عمومی (کالای مرتبط با چالشهای اجتماعی مشترک) است. |
۳ | Hendler & et. al | ۲۰۱۶ | بهکار گیری ابزارهای تعاملی و سایر تکنولوژیهای جدید حوزه اطلاعات و ارتباطات به منظور به چالش کشیدن روشهای معمول و سنتی انجام امور اجتماعی و سیاسی و حتی جایگزین شدن با آنها. |
۴ | Gilman | ۲۰۱۷ | استفاده از فناوری توسط دولتها برای عمیقتر کردن روابط دموکراتیک بین شهروندان و دولتها |
۵ | Gordon & Lopez | ۲۰۱۸ | فناوریهایی که برای ارتقای ارتباط بین دولت و مردم – از طریق افزایش امکان مشارکت مردم در تصمیمگیریهای عمومی یا ارتقای ارائه خدمات به مردم – مورد استفاده قرار میگیرند. |
*ویژگیهای محوری فناوری شهروندی
بر اساس تعاریف علمی به صورت خلاصه چهار ویژگی محوری را میتوان برای فناوری شهروندی برشمرد:
۱. استفاده از دادهی باز: دادهی باز نوعی از داده است که ماشینخوان بوده و اجازه استفاده و بازاستفاده از دادهها ممکن بوده و دسترسی آن برای همه آزاد است.
۲. توسط افرادی خارج از حاکمیت: بدین معنی که افرادی خارج از بدنه حاکمیت و کارمندی دولت به حل مسأله میپردازند.
۳. ساخت ابزاری مبتنی بر فناوری اطلاعات: استفاده از فناوری اطلاعات به عنوان تکنولوژی برتر در این زمینه مورد توجه و اشاره است.
۴. برای نفع عمومی: مهمترین رکن این تعریف نیت و هدف از اقدام فناورانه است. این بسیار با اهمیت است که هدف افراد توسعه دهندهی ابزار و حل مسأله نفع عمومی باشد.
*تفاوت فناوری شهروندی با سامانههای تجاری و اداری
برای درک دقیقتر مرز بین فناوری شهروندی و سامانههای تجاری و اداری، تفاوتهای آنها در جدول زیر آمده است:
سامانههای تجاری | فناوری شهروندی | سامانههای اداری | |
نمونهها | اسنپ، دیجیکالا، دیوار، شیپور، … | سایت govtrack
سایت شفافیت بودجه سایت رصد وعدههای انتخاباتی |
س. اموال دستگاههای اداری
س. تدارک الکترونیک دولت س. دسترسی آزاد به اطلاعات |
محرک یا تأسیس | فرصت تجاری | نیاز عمومی | الزام قانون، اراده سیاسی |
عرضه و تقاضا | تقاضا: بخش خصوصی
عرضه: بخش خصوصی |
تقاضا: بخش عمومی
عرضه: بخش عمومی |
تقاضا: بخش دولتی
عرضه: بخش دولتی / خصوصی |
تآمین مالی اولیه | سرمایهگذار | هزینه شخصی، تأمین مالی خرد | بودجه سازمان |
سودآوری | فروش محصول، خدمت | تبلیغات، جلب حمایت | عدم نیاز |
کیفیت سامانه | وابسته به اقتصاد (بالاتر) | وابسته به تیم راهبر (متوسط) | وابسته به اراده سیاسی (پایینتر) |
ارائه اطلاعات | محدود به شرکت | عمومی و باز | محدود به دستگاه |