شعار سال: دکتر کامران شریفی؛ وزارت علوم قرار است از تسریع در روند ساخت و نیز تجهیز امکانات استاندارد برای دانشکده و کلینیک دامپزشکی آمل حمایت ویژه کند؛ با این استدلال که بیخ گوش بابل، دانشکده دامپزشکی آمل تنها دانشکده دامپزشکی شمال کشور است. اگر منظور از کلمه شمال، اشاره به مقصدی توریستی است که کلیه ایرانیان به آن اشاره می‎کنند، یعنی استان‎های گیلان و مازندران و با کمی تسامح گلستان، با صرف‎نظر از بابل می‎توان این موضوع را پذیرفت. اما اگر مشخصات علم جغرافیا را در نظر بگیریم، دانشکده‎های دامپزشکی فردوسی مشهد، تهران، ارومیه (دو دانشکده)، تبریز (دو دانشکده) هم در شمال کشور هستند. بار معنایی مفاهیم مهم است و باید دقیق تعریف شود.

ادامه‌ی تاسیس دانشکده‎های دامپزشکی در کشور، بخشی از روند گسترش بی‎رویه و حبابی آموزش عالی است، چون دولت دوازدهم تصویر روشنی از علم و فناوری بیان نکرده است. دست‌کم باید دید روی کاغذ چه چیزی تاسیس یک دانشکده دامپزشکی دیگر را توجیه می‎کند؟ در کدام کشور جهان با هر معیاری، به نسبت جمعیت، به نسبت جمعیت دامی، به نسبت رشد اقتصادی و وسعت کشور، وجودِ این تعداد دانشکده دامپزشکی (نزدیک به سی دانشکده) و تاسیس دانشکده‎های بیشتر کاری منطقی است؟

آینده‌پژوهی هم علم خوبی است. «پیتر دراکر» آینده‌پژوه معروف در ۱۹۹۷ گفته بود که با روند فعلی سی سال بعد مجموعه‎های دانشگاهی به موزه‎های آثار باستانی تبدیل خواهند شد. وی این دگرگونی را در حد تاثیر ابداع صنعت چاپ بر جامعه بشری می‌دانست. دست‌کم از بابت این موزه‌ها در حوزه دانشکده‎های دامپزشکی خواهیم توانست به رتبه اول دست یابیم.

در آینده ما خشکسالی متغیر تعیین‌کننده‎ای است و خواهد بود. نظام سنتی معیشتی دامداری با توجه به وضعیت آب و مفهوم آب مجازی آینده‎ای نخواهد داشت و مجتمع‎های عظیم پرورش دام، مثل المراعی عربستان (با حدود ده هزار راس گاو شیری دوشا) یا شهر تخم مرغ (Egg city) کالیفرنیا آینده ایران خواهد بود. ایران چاره‎ای جز صنعتی شدن ندارد.

تعداد دامپزشک و متخصص علوم دامی مورد نیاز برای چنین مجتمع‌هایی از تعداد انگشتان یک دست به زحمت تجاوز خواهد کرد. از متغیر‌های مهم برای آینده‌پژوهی، مسئله هراس اقتصادی است که جوانان در هر رده تحصیلی، از دبیرستان گرفته تا دوره دکترا و حتی پس از دانش‌آموختگی، با آن دست و پنجه نرم می‌کنند؛ مسئله‌ای که حتی گریبان‌گیرِ رزیدنت‎های پزشکی است. اگر به فکر تاسیس یک دانشکده دامپزشکی استاندارد هستید، هیچ‌یک از دانشکده‌های دامپزشکی موجود استاندارد نیست؛ بچه‎های قبلی را هنوز از شیر نگرفته‎ایم.

یکی از معیار‌های آینده‌پژوهشی، افزایش بهره‌وری است. برای افزایش بهره‌وری اصل بر تجمیع است و نه تکثیر، و باید دید در زمانی که تنها دانشکده دامپزشکی کشور در دانشگاه تهران بود، چگونه با برقراری پیوندی اندام‎وار با سازمان دامپزشکی و موسسه رازی، در زمانی که بیش از ۵۰ درصد مردم کشورمان زندگی معیشتی دامداری و کشاورزی داشتند، می‎توانستیم به خوبی به نیاز‌های کشور پاسخ دهیم. تعامل این سه نهاد دانشگاهی، اجرایی و پژوهشی کشور بازده موثری داشت و خدمات دامپزشکی و محصولات پژوهشی به صورت مقاله در مجله نامه دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و آرشیو انستیتو رازی به چاپ می‎رسید و واکسن‎های متعددی حتی برای مصرف انسانی تولید می‎شد.

نگارنده در سال ۷۷ زنگ‌ها را برای تاسیس بی‎رویه دانشکده‌های دامپزشکی به صدا درآورده بود. اگر صدای آن زنگ به گوش کسی نرسید یا نخواستند بشنوند، دست‌کم به هشدارِ معاون اسبق و فقیدِ رئیس جمهور، توجه کنیم، زیرا تربیت ژنرال‎های بی‎ستاره بی‌لشکر در مفهوم بی‌آیندگی، مثل ساخت تفنگ بی‌گلنگدن خواهد بود:

«ما راهی جز تعیین اولویت، توجه به امکانات مادی موجود در کشور و مزیت‎های نسبی نداریم. آیا بودجه محدود پژوهشی را مانند مقداری آب در یک دشت وسیع پراکنده کنیم، که البته سطح وسیع را نمناک می‎کند و با یک جریان باد و تابش یک نیمروز آفتاب تبخیر می‎شود و یا به گونه‌ای دیگر عمل کنیم و چند باغ و بوستان سرسبز به وجود آوریم؟» (حسن حبیبی، رهیافت، شماره ۱۹، پاییز ۱۳۷۷، صص ۲-۹).

بیش از هر چیزی باید به فکر تدوین سیاست استراتژیک علمی برای بهبودِ تولید ناخالص داخلی باشیم. افزایش حباب‎وار و پاتولوژیکِ مراکز آموزش عالی به ویژه دانشکده‎های دامپزشکی چیزی عایدمان نخواهد کرد. خشکسالی و مفهوم آب مجازی خیلی چیز‌ها را به ما خواهند فهماند و اولویتی مهم‎تر از مشارکت در تولید ناخالص داخلی نداریم.

دانشیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از حکیم مهر، تاریخ انتشار: ۳ خرداد ۱۴۰۰، کد خبر: hakimemehr.ir، ۶۴۴۱۶