شعار سال: سطح و کیفیت پرسش‌های مناظره فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نامزد‌های ریاست جمهوری و ارتباط ناچیز آن با معضلات جامعه باعث انتقاد نخبگان و کاربران شبکه‌های اجتماعی شده که معتقدند این‌گونه پرسش‌ها نسبتی با فرایند انتخاب عالی‌ترین مقام اجرایی کشور ندارد.

وضعیت مناظرات انتخاباتی در صداوسیما به شکلی بود که انتقاد نامزد‌ها را هم برانگیخت. پس از برگزاری دومین مناظره در عصر سه‌شنبه ۱۸ خردادماه، نقد‌ها به پرسش‌ها تا جایی پیش رفت که به قول یکی از کاربران توئیتر، سوالات مناظره به «انشای واحد نوجوانان پایگاه محله» شباهت بیشتری داشت.

همه ۲۱ پرسش مطرح شده در این مناظره سه ساعته پیاده‌سازی و بررسی شده تا سطح سوالات مشخص شود.

در دومین مناظره، هفت پرسش در نیمه اول مطرح شد و در نیمه دوم هم دو سری هفت سوالی از نامزد‌ها مطرح شد و آن‌ها هر پرسش را در ۳ دقیقه پاسخ گفتند.

براساس بررسی انجام شده، با وجود آن که عنوان مناظره، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عنوان شده بود، تنها یکی از ۲۱ سوال، فرهنگی و تنها ۴ مورد سیاسی بود. همچنین حدود ۱۳ پرسش اجتماعی و یک پرسش ورزشی بود و حتی ۴ پرسش نیز درون‌مایه اقتصادی داشت.

با وجود سهم بالای پرسش‌های اجتماعی که حدود دو سوم سوالات را به خود اختصاص داده بود، نه تنها توزیع مناسبی از مسائل مهم اجتماعی در سوالات وجود نداشت، بلکه به اولویت‌ها نظیر مشکل کرونا هم پرداخته نشده بود و در عوض درباره موضوع کم اهمیتی مثل «نحوه گسترش استفاده از فناوری هسته‌ای در کشاورزی» از نامزد‌ها سوال شد.

نکته مشهود دیگر، جهت‌گیری حاکم بر سوالات و گرایش‌های غیرعلمی و اطلاعات نادرست در سوالات بود که در ادبیات سوالات و برخی موارد نظیر این ادعا که «محور اساسی حکمرانی در فضای مجازی تمام کشورها، پروژه شبکه ملی اطلاعات است.» مشهود بود. این در حالی است که طرح مساله در این سطح، باید با رویکردی کاملا کارشناسی و فارغ از قضاوت باشد تا به تحلیل درست مشکل و ارائه راهکار بینجامد.

همچنین به جای استناد به قانون اساسی، به عنوان میثاق ملی و نقشه راه کشور و دیگر اسناد بالادستی، دو بار به بیانیه گام دوم انقلاب و همچنین دیگر موارد استناد شده بود.

در ادامه متن کامل پرسش‌ها به همراه تقسیم بندی موضوعی آن‌ها به همراه دیدگاه برخی کارشناسان از نگاه مخاطبان می‌گذرد:

سوالات سری اول مناظره دوم

۱. فاصله طبقاتی موجود که برگرفته از برخی سیاست‌های نادرست و ویژه‌خواری‌ها در برخی دولت‌ها بوده، موجب رنجش خاطر مردم، به‌خصوص طبقه ضعیف و متوسط شده است. با عنایت به ضرورت همذات پنداری مسئولان دولتی با اقشار کم‌درآمد و متوسط جامعه، اگر رئیس جمهور شدید، آیا باز شاهد تشدید فاصله طبقاتی در دولت شما خواهیم بود؟ اگر نه، چگونه؟

۲. از محوری‌ترین بند‌های بیانیه گام دوم انقلاب، تقویت امید به آینده در نسل جوان کشور است. شما به عنوان نامزد ریاست جمهوری اصلی‌ترین مانع موجود بر سر راه ایجاد امید در میان جوانان را چه می‌دانید و راهکار‌های عملیاتی جنابعالی در این زمینه چیست؟

۳. اتخاذ تصمیمات مهم و به موقع و ایجاد تحولات ساختاری نیازمند وجود دولتی با پشتوانه اعتماد مردمی بالا است. چه برنامه‌ای برای تقویت اعتماد مردم به دولت احتمالی خود دارید؟

۴. سیاست فشار حداکثری آمریکا در دوره ترامپ، به اذعان خود آمریکایی‌ها ناکام مانده و شکست خورده است. به همین علت، رئیس جمهور جدید آمریکا در حرف و زبان گفته است می‌خواهد به برجام برگردد. ایران هم در مقابل تاکید کرده برای این کار تحریم‌ها باید لغو شود و با توجه به بدعهدی‌های مکرر آمریکایی‌ها، لغو تحریم‌ها راستی آزمایی هم بشود. اگر شما رئیس جمهور شدید، برای تحقق این سیاست کلی که رهبر انقلاب اعلام کردند و در قانون صیانت از منافع ملی هم مصوب شده، چه روشی را در پیش خواهد گرفت؟

۵. نبود ارتباط معنادار میان نظام آموزشی و نیاز‌های واقعی اقتصادی و اجتماعی کشور، موجب بالا رفتن نرخ بیکاری تحصیل‌کردگان شده است. برنامه شما برای مناسب سازی نظام آموزشی و انطباق آن با واقعیات و نیاز‌های بازار کار چیست؟

۶. تعارضات بین بخشی و ضعف هماهنگی‌های لازم میان دستگاه‌های دولتی برگرفته از تناقضات آشفتگی‌ها و تعارض منافع در شئون مختلف زندگی مردم، نارضایتی‌های بسیاری به وجود آورده است. سیاست جنابعالی برای مدیریت میان بخشی اجزای دولت چیست؟

۷. در حالی که بر خلاف سیاست‌های کلی جمعیت نرخ رشد جمعیت کشور در سال‌های اخیر از سطح پیش‌بینی شده کمتر شده است، برنامه شما برای مقابله با عوامل تهدیدکننده جمعیت مانند کاهش نرخ ازدواج تجرد قطعی و ناباروری و نیز گذار موفق از پنجره جمعیتی چیست؟

سوالات سری دوم مناظره دوم

۱. مناقشه میان توسعه صنعتی و تعهدات زیست محیطی یکی از اصلی‌ترین مباحث مطرح در جهان است. بحران‌های زیست محیطی، چه در حوزه ریزگرد‌ها و آلودگی هوا و چه در حوزه صنایع و کارخانجات باعث شده در بسیاری از استان‌ها مردم از دیدن آسمان آبی محروم شوند. تعادل مطلوبی که دولت شما بین توسعه صنعتی و تعهد به الزامات زیست محیطی در پیش خواهد گرفت چیست؟

۲. برخی سوء مدیریت‌های اقتصادی و ناکارآمدی‌های مدیریت شهری، جامعه را از نظر آسیب‌های اجتماعی در وضعیت نامناسبی قرار داده است. آیا رفع آسیب‌های اجتماعی در اولویت کاری شما قرار دارد؟ برنامه مشخص شما در این باره چیست؟

۳. با وجود اهتمام تمام قد دشمنان در جلوگیری از پیشرفت علمی کشور، به برکت خون شهدا و استقامت ملت ایران دانش هسته‌ای بومی در کشور ما نهادینه شده است. با این وجود هنوز استفاده از این دانش و فناوری راهبردی در زندگی عموم مردم ملموس و محسوس نیست. برنامه شما برای کاربردی سازی این فناوری و توسعه محصولات و خدمات متنوع مبتنی بر فناوری هسته‌ای در زمینه‌های مختلف مثل پزشکی، کشاورزی، انرژی و مانند آن چیست؟

۴. طرح تحول سلامت یکی از مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین برنامه‌هایی بود که به نظر کارشناسان، با وجود امید و انتظار ایجاد شده در جامعه، به عللی از جمله عدم تامین منابع مالی لازم برای آن عملاً به سیاستی ناپایدار تبدیل شد و از رسیدن به بخش قابل توجهی از اهداف خود ناکام ماند. برنامه شما برای توسعه کارآمد، عادلانه و پایدار نظام سلامت چیست؟

۵. تبعیض در توزیع منابع عمومی و میدان دادن به ویژه خواری و مدارا با فریبگران اقتصادی در کنار غفلت از قشر‌های نیازمند، از عوامل مهم بی‌عدالتی اجتماعی است که در بیانیه گام دوم انقلاب مورد تاکید قرار گرفته است برنامه مشخص جنابعالی برای رفع این دغدغه مهم و جدی چیست؟

۶. به نظر برخی کارشناسان اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عللی، چون اولویت نداشتن این سند نزد مجریان، تخصیص نیافتن بودجه مناسب و یا متاثر از اسنادی، چون سند ۲۰۳۰ با موفقیت کامل همراه نبوده است. فرصت‌ها و نقاط قوت این سند را در چه مواردی می‌بینید و عقب ماندگی در اجرای آن را چگونه جبران می‌کنید؟

۷. با وجود تاکید دولت‌ها در دو دهه گذشته بر ضرورت گسترش دیپلماسی اقتصادی به ویژه با اعزام رایزنان اقتصادی و بازرگانی، نتایج حاصل شده از این اقدامات در حد انتظار و متناسب با جایگاه و ظرفیت‌ها و توانمندی‌های اقتصادی و مزیت‌های نسبی اقتصاد ایران در صحنه بین‌الملل نبوده است. در سال حمایت و پشتیبانی و مانع زدایی، برنامه شما برای تقویت دیپلماسی اقتصادی، توسعه صادرات، منطقی سازی واردات و ارتقاء جایگاه اقتصادی ایران در کشور‌های منطقه و جهان چیست؟

سوالات سری سوم مناظره دوم

۱. یکی از دلایل تاخیر ازدواج جوانان دغدغه‌های پیشینی آنان از جمله به دست آوردن شغل تامین مسکن و مخارج ازدواج است. شما چه برنامه‌ای برای تشویق جوانان به ازدواج به موقع و آسان و تامین سرپناه زوج‌های جوان دارید؟

۲. خانواده به عنوان پایه و سلول اصلی در جامعه است؛ به طوری که بدون بهره‌مندی از نهاد خانواده سالم، سرزنده و با نشاط، جامعه اسلامی امکان پیشرفت در زمینه‌های مختلف را ندارد. با این حال تعادل میان مساله اشتغال و مشارکت‌های اجتماعی سیاسی بانوان و نقش بی بدیل مادری در تربیت نسل سالم آینده دغدغه‌هایی ایجاد کرده است. شما به عنوان رئیس‌جمهور احتمالی آینده چه برنامه‌هایی را برای سبک زندگی مبتنی در تحکیم خانواده را در عین حال مشارکت‌های اجتماعی دارید؟

۳. برخی مفاسد اقتصادی امروز جامعه ما ریشه در بی توجهی به مشکلات دیروز ما در حوزه فرهنگ و تربیت نیروی انسانی دارد که وزارتخانه‌های آموزش و پرورش آموزش عالی و بهداشت در این حوزه وظایفی برعهده دارند. در این میان جامعه دانشگاهی و حوزویان نیز بیشترین بار را به لحاظ تربیت نیروی انسانی متفکر، پرسشگر و متعهد به دوش می‌کشند. شما به عنوان رئیس احتمالی دولت آینده چه برنامه‌ای برای حل ریشه‌ای مشکلات این عرصه و توجه ویژه به این دو قشر مولد دارید؟

۴. توسعه سبک زندگی شهری، افزایش نرخ چاقی و کم تحرکی را به دنبال داشته است. این مسئله توسعه ورزش، به ویژه ورزش همگانی را به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل کرده است. در عین حال ورزش قهرمانی به نمادی از افتخارات ملی تبدیل شده است. برنامه شما به تفکیک برای توسعه ورزش همگانی و ارتقای جایگاه ایران در ورزش قهرمانی و نیز افزایش سرانه فضا‌های مناسب ورزشی تفریحی و توزیع عادلانه آن‌ها چیست؟

۵. هر کشوری سیاست خارجی مشخصی دارد که بر اساس منافع ملی آن‌ها استوار بوده و در چارچوب راهبرد‌های مشخص در محیط بین المللی و منطقه‌ای اقدام می‌کند. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز مبتنی بر رویکرد‌های اسلامی ملی و انقلابی است که چارچوب آن در قانون اساسی به خوبی مشخص گردیده است. دولت‌ها بر اساس همین مبانی مستحکم از ابتدای انقلاب تاکنون، رویکردها، اولویت‌ها و شیوه‌های اجرایی کردن سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را دنبال کردند. در صورت پیروزی در انتخابات، مهمترین اولویت‌های شما در عرصه سیاست خارجی چه خواهد بود؟

۶. رئیس جمهور ریاست شورا‌های عالی فراقوه‌ای از جمله شورای عالی انقلاب فرهنگی را بر عهده دارد. اما رویکرد برخی روسای جمهور در تشکیل نیافتن به موقع و حضور منظم و همین طور اجرا نشدن کامل مصوبات، مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفته که موجبات توقف بسیاری از امور علمی، فرهنگی و آموزشی را فراهم آورده است. چه تصمیمی برای احیای این شورا‌ها و کمک به برانگیختن انگیزه‌های نخبگانی کشور دارید؟ اگر تصمیمی در این نهاد‌ها اتخاذ شود که شما به عنوان رئیس‌جمهور با آن مخالف باشید، چه واکنشی خواهید داشت؟

۷. محور اساسی حکمرانی ملی در فضای مجازی هر کشوری، ابرپروژه شبکه ملی اطلاعات است که امروزه در بسیاری از کشور‌های مدعی جهان به اصلی انکارناپذیر و مقوم امنیت ملی تبدیل شده است. به نظر جنابعالی علل و عوامل به انجام نرسیدن این ابرپروژه که می‌تواند بسیاری از مشکلات و معضلات کنونی فضای مجازی را بدون وابستگی و تاثیرپذیری از خارج حل کند، چیست؟

 

در این مناظره که قرار بود سوالات در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از نامزد‌ها پرسیده شود، سهم فرهنگ با یک سوال از ۲۱ سوال تقریبا هیچ بود.

محمدموسی کاظمی دبیر گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، در تشریح اشاره‌های کوتاه برخی نامزد‌ها به موضوع فرهنگ اظهار کرد: یک جا محسن رضایی به ضرورت انحلال شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد، جای دیگر قاضی‌زاده هاشمی گفت عرصه فرهنگی ده‌ها نهاد موازی کار دارد و مسئول آن مشخص نیست.

یک جا هم همتی گفت اوضاع به‌گونه‌ای است که جوانان ما به سمت کی‌پاپ رفته‌اند. حتی اگر طرح موضوع آب بازی شهروندان از سوی مهرعلیزاده را با ارفاق به حساب مسائل فرهنگی بزنیم، کلمه دیگری از مسائل فرهنگی به میان نیامد.

وی ادامه داد: حتی زاکانی از لزوم بیمه ۳.۵ میلیون زوج نابارور سخن گفت، اما کسی اشاره‌ای به مساله پوشش بیمه‌ای هنرمندان و اهالی فرهنگ نکرد.

به گفته او، در شرایط کرونا هنرمندان و فعالان عرصه فرهنگی از گردشگری گرفته تا کتاب‌فروشان و تئاتری‌ها و ... با بیشترین خسارات مواجه شدند، اما خود کرونا هم مورد توجه قرار نگرفت؛ چه رسد به مشکلات اهالی فرهنگ تا همه چیز تحت الشعاع وعده‌ها و مجادلات و نمایش بی برنامگی برای سامان اقتصاد و معیشت مردم قرار گیرد.

پرسش‌های سیاسی؟

داود مرادپور سردبیر سیاسی ایرنا هم در ارزیابی نحوه توزیع سوالات سیاسی و میزان پرداختن به مسائل اصلی و مشکلات اساسی حوزه سیاست کشور گفت: در این برنامه به مهمترین سوالات سیاسی مانند تحریم، روابط خارجی، بحث میدان و دیپلماسی، فرایند انتخابات و نظارت و بسیاری بحث‌های دیگر کوچکترین اشاره‌ای نشد و این پرسش‌های نامناسب در ورود نامزد‌ها به حاشیه موثر بود.

چه کسی پرسش‌ها را طرح کرد؟

با وجود آن که کمیسیون نظارت بر تبلیغات انتخابات متشکل از وزیر کشور، دبیر هیات اجرایی نظارت بر انتخابات، دادستان کل کشور، رئیس صداوسیما و عضو شورای نظارت بر صداوسیما بر روند تبلیغات رسمی انتخابات نظارت دارند، مشخص نیست پرسش‌های مناظرات ازسوی صداوسیما مطرح شده یا نهاد‌های دیگر هم در آن نقش داشته‌اند؟

مشکل، ساختار کاملا حاکمیتی برگزارکننده انتخابات است

روح‌الله جمعه‌ای مشاور وزیر کشور، انتقادات به مناظرات را فراتر از سیاستگذاری کمیسیون نظارت بر تبلیغات، نوع سوالات و رفتار و گفتار نامزد‌های انتخاباتی دانسته و گفت: مشکل مناظرات بیش از آن که ناشی از تصمیم گیری صداوسیما و کمیسیون نظارت بر تبلیغات انتخابات باشد، به ساختار نادرست و کاملا حاکمیتی برگزارکننده انتخابات برمی گردد و این انحصار باعث ایراد و انتقاد می‌شود.

وی در بخشی از این گفتگو بیان داشت: ستاد انتخابات یا وزارت کشور در تهیه سوالات نقشی نداشته است.

به گفته او، تبلیغات انتخاباتی و مناظرات ما فاقد یک ساختار و نظام مشخص مبتنی بر فرهنگ مناظراتی است و ساختار مشخصی درباره تبلیغات در انتخابات مختلف از ریاست جمهوری و مجلس تا شورا‌ها و خبرگان وجود ندارد.

جمعه‌ای با بیان این که «اکثر اقدامات ما اقتباس از کشور‌های دیگر است»، می‌افزاید: مناظرات ریاست جمهوری هم به نظر از انتخابات آمریکا گرته برداری شده و بسیاری از مخاطبان توقعات و انتظاراتی شبیه مناظرات آمریکا را از این مناظره‌ها دارند؛ در حالی که ساختار انتخاباتی و برگزاری مناظره در آنجا فرق می‌کند. ساختار برگزاری آن مناظرات غیرحکومتی است و توسط شبکه‌های خصوصی با توافق کاندیدا‌ها اقدام به برگزاری مناظره می‌کنند.

همچنین عنصر تعیین‌کننده آن انتخابات، احزاب هستند و دو گفتمان مشخص با برنامه‌های کاملا عملیاتی و فراگیر با هم مناظره می‌کنند که چارچوب‌های کاملا مشخص دارند، اما در انتخابات کشور ما احزاب هیچ نقش جدی ندارند و در عمل به جای آن که در مناظرات شاهد تقابل نظریات و گفتمان‌ها برای اداره کشور باشیم، همچنان برخی مباحث پیش پا افتاده و ابتدایی برای جذب رای مخاطب مطرح می‌شود.

وی علت این مشکل را جا نیفتادن فرهنگ مناظره در کشور دانست و افزود: مشخص نیست در آن باید آرای مردم را جذب کرد یا به تبیین گفتمان برای امورات توسعه‌ای پرداخت و حتی به نظر می‌رسد نامزد‌ها نمی‌دانند باید مجری را مخاطب خود قرار دهند یا دیگر نامزد‌ها و یا مردمی که بیننده برنامه هستند.

جمعه‌ای با بیان این که برخی از آفات این شیوه مناظره قبل از انتخابات نیز مطرح بود، گفت: با این حال این ذهنیت وجود دارد که مناظرات باید حتما به همین سبک و سیاق برگزار شود و اگر نشود، انتخابات آسیب می‌بیند و شور و هیجانی ایجاد نمی‌شود که غالبا از سوی ستاد‌های نامزد‌های انتخاباتی دنبال می‌شود.

مشاور وزیر کشور در پایان با ابراز تاسف از عدم تصویب لایحه جامع انتخابات تصریح کرد: این لایحه که حاصل هزاران نفر ساعت کار کارشناسی در وزارت کشور بود، توسط دولت در سال ۱۳۹۷ به مجلس وقت تقدیم شد و تاکنون تصویب نشده است. در حالی که در صورت تصویب، راه حل بخش عمده‌ای از اعتراضات و انتقادات در سطوح مختلف که در این دوره از انتخابات مطرح است در آن پیش بینی شده بود و در این موضوع خاص، یعنی تبلیغات به صراحت به حضور نماینده احزاب و رسانه‌های غیر حاکمیتی اشاره شده بود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از جماران، کد خبر: ۱۵۱۲۸۶۹، www.jamaran.news