شعار سال: در گزارش شاخص نوآوری جهانی (Global Innovation Index) که هرساله وضعیت نوآوری در جهان را بررسی می‌کند، کشور ما با 7 پله صعود نسبت به سال 2020 در رتبه 60جهان از نظر شاخص نوآوری قرار گرفت. کارشناسان فاوا درباره این گزارش و وضعیت کشورمان در شاخص نوآوری جهانی به «ایران» می‌گویند.

رشد در خروجی محصول نوآورانه

محمدرضا قدوسی مشاور کسب و کارهای نوپا اعتقاد دارد، عجیب است کشور ما را که عضو منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) است جزو آسیای مرکزی و با کشورهای هند، قزاقستان، تاجیکستان و پاکستان قرار داده‌اند در صورتی که اگر کشور ما را در منطقه منا آنالیز می‌کردند اعداد بهتری به‌دست می‌آمد و دید بهتری را درباره وضعیت عمومی در حوزه نوآوری، اختراعات و... کشورمان در مقایسه با کشورهای منطقه مانند ترکیه پیدا می‌کردیم.

قدوسی گفت: در این گزارش ما دارای سه رتبه خوب و دو رتبه بسیار بد هستیم و با اینکه 7 پله صعود داریم اما این رتبه‌های بد، جایگاه ما را متأثر از خود کرده است. طبق این گزارش دو رتبه 46 و یک رتبه 49 در خروجی دانش و تکنولوژی و هنرمندانه و خلاقانه و سرمایه انسانی به‌دست آوردیم که این اعداد نشان می‌دهد در این بخش‌ها فارغ‌التحصیلان کشور ما توانسته‌اند علم را به محصول فناورانه و نوآورانه تبدیل کنند و از سوی دیگر جوانان ایرانی در مسائل نوآورانه توانمند هستند. البته دریافت رتبه‌های خوب نشان می‌دهد که کشور بیشتر در حوزه‌هایی که مربوط به اشخاص و افراد و کارآفرینان بوده توانسته خوب عمل کند ولی امیدواریم که در زمینه سرمایه انسانی نیز با مهاجرت این سرمایه کمتر نشود. وی افزود: دو رتبه بسیار بد که یکی 115 در فضای کسب‌و‌کار و دیگری 124 را در نهادسازی به‌دست آورده ایم، نشان می‌دهد فضای کسب و کار در کشور برای اینکه ایده‌ای به یک محصول فناورانه تبدیل شود، بسیار نامطلوب است و کشور ما تنها کشوری است که در کنار رتبه‌های خوبش دو رتبه بسیار بد بالای 100 دارد و این نشان می‌دهد که همه رکن‌ها در سیستم نوآوری ما به‌صورت متوازن رشد نکرده‌اند. به اعتقاد قدوسی کشور در نهادسازی بسیار ضعیف عمل کرده و برخی نهادها به‌راحتی اقدام به مسدودسازی کسب و کارها و نهادهایی هم که در زمینه اکوسیستم نوآوری و اینترنت نقشی ندارند کرده‌اند. باید نهادسازها با قانون سازی حامی کارآفرینان باشند تا کسب و کارها شکل بگیرد.

این مشاور راهکار در نهادسازی را استفاده از تجربه کشورهای دیگر عنوان کرد و گفت: رئیس‌جمهوری جدید هم به این موضوع که دانش خارجی را بومی‌سازی کنیم، تأکید کردند که امیدواریم در حوزه فناوری و نوآوری هم این اتفاق بیفتد و ما از تجربه دیگران بی‌بهره نمانیم. به باور این مشاور کسب و کارهای نوپا، رتبه کشورمان در بخش بازار هم با توجه به جمعیت 80 میلیون نفری کشور رتبه 82 خوب است با اینکه به‌دلیل تحریم‌ها و بحث مالی امکان تعامل با دیگر کشورها وجود ندارد ولی فعالان توانسته‌اند به داخل کشور سرویس‌های خوبی ارائه دهند. به‌گفته قدوسی در حوزه زیرساخت نیز رتبه 72 را به‌دست آورده‌ایم که این نشان می‌دهد جزو کشورهای میانه در تأمین زیرساخت هستیم و زیرساخت‌های ما به‌روز و قوی نیست و همین موضوع سبب می‌شود که با اینکه نوآوری در تیتر اخبار است اما در اولویت نباشد و نتوانیم با توجه به اینکه کشور ما سال گذشته جزو کشورهای رتبه 20 در اقتصاد بود، در فناوری و نوآوری نیز رتبه زیر 20 را به‌دست آوریم.

قاسم مجدی کارشناس فضای سایبر نیز معتقد است که رتبه کلی ایران در این شاخص نسبت به 2020 بهبود یافته و این نشانه خوبی از یک روند رو به جلو است اما تنها در یک بعد نمی‌توان اهداف نوآوری را تحقق بخشید.

مجدی گفت: نوآوری دربرگیرنده عناصر گوناگون از شاخص هاست و باید با یک برنامه‌ریزی بلندمدت و مستمر شاخص‌ها را پیگیری و اجرا کرد در غیر این صورت فقط در بعضی عناصر رشد خواهیم کرد و در کل نمی‌توان به اهداف تعریف شده نوآوری رسید. مجدی در ادامه گفت: طبق گزارش شاخص نوآوری 2021، رتبه ترکیه 41، رژیم صهیونیستی 15، امارات33 و عربستان 66 است و این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که تقریباً رقبای اصلی ایران در منطقه خاورمیانه با فاصله از ایران پیشی گرفته‌اند و فقط عربستان 6 پله از ما عقب‌تر است.

ضعف در نهادسازی

حمید صالحی فیروزآبادی کارشناس و فعال حوزه فناوری اطلاعات کشور هم معتقد است اگر تنها صعود هفت پله‌ای را در نظر بگیریم به‌عنوان یک نشانه از پیشرفت می‌توان به آن دل خوش کرد، چرا که در گزارش امسال برعکس سال قبل (گزارش 2020 ما نزول 4 پله‌ای داشتیم) عقبگرد نداشته‌ایم.

فیروزآبادی گفت: ولی باید گفت در مدت دوسال اخیر چندان متحول نشده‌ایم و اگر به کشورهای رقیب نگاه کنیم وضعیت کشور ما مطلوب نیست. کشوری مانند امارات خیلی از پتانسیل‌های عمومی ما را ازجمله نیروی انسانی بزرگ و یا بازار داخلی مقیاس پذیر ندارد ولی رتبه 33 را کسب کرده است. این کارشناس افزود: نکته مهم گزارش آن است که هرشاخصی که به نحوه حکمرانی فضای کسب و کار ما مربوط می‌شود، وضعیت خوبی ندارد.

به‌عنوان مثال جایگاه ما در شاخص پیچیدگی کسب و کار 115 جهان و در شاخص مؤسسات 124 جهان است. یعنی ما فضای کسب وکار و فضای رشد نوآوری را خوب مدیریت نمی‌کنیم. در سطح حکمرانی هنوز مدیران ما به میزانی از بلوغ در زمینه توسعه اقتصاد دانش بنیان نرسیده‌اند و سرمایه‌گذاری درستی هم صورت نگرفته است. وی افزود: هر کجا شاخص‌های ما به سمت جمعیت و بازار می‌رود، وضعیتمان بهتر می‌شود. مثلاً در شاخص منابع انسانی رتبه 49 جهان هستیم که ناشی از جمعیت جوان و عمدتاً تحصیلکرده است. یا شاخص بازار که 82 جهان هستیم و ناشی از تجارت و بازار مقیاس پذیر ما بر مبنای بیش از 80 میلیون جمعیت ماست که البته اگر مهاجرت نخبه‌ها و فرزندآوری صورت نگیرد، در آینده در شاخص‌های نیروی انسانی و بازار مقیاس پذیر نیز با مشکل روبه‌رو خواهیم شد. به اعتقاد این کارشناس هر چند در شاخص زیرساخت به نسبت وضعیت بهتری ایجاد شده و رتبه 70 را به‌دست آورده‌ایم که این خود ناشی از سرمایه‌گذاری دولت در زیرساخت‌های مخابراتی و فناوری اطلاعات است. بخشی دیگر از آن هم به‌دلیل رشد مجازی آموزش در همه‌گیری کرونا بوده ولی طرح‌های ناپخته‌ای مانند طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی شمشیر دولبه‌ای است که می‌تواند وضعیت ما را در همین شاخص نیز کاهش دهد. صالحی درباره اینکه برای ارتقای کشورمان در این رده‌بندی جهانی در نوآوری چه باید کرد، نیز گفت: اول اینکه باید تمام ارکان به‌صورت متوازن رشد کنند و نباید به سمت رشد گلخانه‌ای حرکت کرد چرا که با رشد متوازن است که می‌توان موجب پیشرفت و بهبود فضای زندگی مردم شد تا زمانی که مردم احساس راحتی بیشتری در زندگی و امور خود نکنند، یعنی پیشرفتی حاصل نشده است. وی افزود: دوم اینکه برای رشد متوازن باید انقلاب فکری در ذهن مدیران ایجاد کرد، چرا که در جامعه نوآوری دو دسته یعنی راهبران و پشتیبانی کنندگان وجود دارد که باید همانند تمام دنیا کسب و کارهای نوآور راهبر باشند و دولت ها پشتیبانی کنند این درحالی است که در کشور ما برعکس است و از این جهت باید در این زمینه مدیران دچار تحول شوند و پشت کسب وکارها حرکت کنند و بخش عمده بازار و ثروت را به بخش خصوصی بسپارند.

به باور صالحی کسب و کارها برای ثروت‌افزایی مشروع نیاز به امنیت و آرامش ذهنی دارند و نباید این فضا برهم زده شود اما متأسفانه هم اکنون دولتمردان و قانونگذاران ما با ارائه طرحی مانند طرح صیانت از حقوق کاربران، فضای ذهنی کلی کارآفرین را برهم زده و این قشر به‌جای تمرکز روی کار خود، دغدغه اینگونه طرح‌ها را دارند. به اعتقاد وی فضای نوآوری و فناوری اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد دانش بنیان در هم تنیده است و تیمی مجرب و تأثیرگذار را می‌طلبد. انتخاب آدم‌ها برای مدیریت این جایگاه‌ها اکنون جزو مسائل امنیتی آینده کشور محسوب می‌شود بدین معنا که اگر تیم درستی چیده نشود و گرایش‌های سیاسی بر تخصص و دانش و فهم مدیران منتخب برتری پیدا کند، آینده کشور به سمت پیشرفت نخواهد رفت.
 

 
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از  روزنامه همشهری، تاریخ انتشار: 19  مهر  1400، کدخبر:588774 ، www.irannewspaper.ir