شعار سال: براساس منابع تاریخی، شیخ تاج الدین محمود خیوی از عابدان و زاهدان قرن هفتم قمری و از اهالی خیاو (مشکین شهر استان اردبیل) بوده یا مدتی در آنجا سکونت داشته است و بنای سنگی بقعه یا مدفن او در سال ۷۳۲ ه. ق در آستارا احداث شد.

راه دسترسی به بقعه از روستای اهل سنت عنبران آستارا می‌گذرد؛ در انتهای روستا از پل می‌گذریم و در حدفاصل عنبران و روستای ویرمونی بعد از راه روستایی و سپس راه فرعی خاکی و آبگرفته، منطقه‌ای جنگلی با مزارع و چند خانه مشاهده می‌شود و در ۶ کیلومتری جاده آستارا به اردبیل، مقبره شیخ و پیری عارف از دوره ایلخانان در دل جنگل خودنمایی می‌کند.

محل مقبره نسبت به اراضی جنگلی اطراف، بلندتر است و بر دشت‌ها و مزارع مشرف است و لابلای چند درخت قدیمی و تنومند، بنای سنگی مقبره شیخ محمود با سکوتی موهوم به چشم می‌خورد.

ساختمان بقعه به شکل مکعب مستطیل با ۲۸ متر مساحت و ۶ متر ارتفاع ساخته شده است و گنبد دولایه‌ای بر فراز آن نصب قرار دارد و ارتفاع گنبد داخلی آن را پنج متر و گنبد بیرونی را هشت متر نوشته اند.

مصالح سنگی و آجری به کار رفته در دیوار‌ها و سقف و گنبد، قرن‌ها هوای شرجی تابستان‌های گرم و سوز زمستان‌ها را تحمل کرده است و در سال‌های قبل چراغ‌هایی برای تامین روشنایی در دیوار بقعه نصب شد.

در تابلویی که از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای معرفی بقعه در محل نصب شده، آمده است که این اثر با شماره ۹۵۱ در پنجم شهریور ماه ۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و منوچهر ستوده در کتاب از آستارا تا استرآباد، این بقعه را یکی از عجائب هفت گانه گیلان نامیده است.

دور بنا سنگ چین شده و بقعه دارای یک در ورودی و دو پنجره است و در کنار در ورودی صندوق صدقه‌ای به چشم می‌خورد و وقتی از در وارد بقعه می‌شویم، سه قبر در داخل آن مشاهده می‌شود.

بنا براعتقاد اهالی محل قبر وسطی مربوط به شیخ محمود خیوی است و صاحب قبر جنوبی یا به سمت کوه متعلق به صوفی ایوب‌الدین تات است که گویا معمار و سازنده قسمت سنگی بنا بوده است. قبر سمت شمالی یا به سمت شالیزار نیز طبق روایت مزار کمال الدین سنجره دهی از بزرگان علم و عرفان منطقه می‌باشد و برخی‌ها این قبر را متعلق به فرزند شیخ محمود دانسته اند.

پنجره‌های بقعه حفاظی از نرده‌های آهنی دارد و شمع‌های آب شده در مقابل آن و نخ‌ها و پارچه‌های سبز بسته شده بر نرده‌های پنجره، حکایت از مراجعه مردم به این بقعه برای راز و نیاز و واسطه قرار دادن شیخ جهت برآورده شدن حاجات دارد.

 

 

درب بقعه باز است و گویا فردی از روستائیان اطراف شب‌ها آن را می‌بندد و صبح‌ها می‌گشاید و متاسفانه مشاهده برخی تصاویر مانند اثراتی از حضور احشام در محوطه این اثر تاریخی ثبت شده، غربت آن را بیشتر به رخ می‌کشد.

در اطراف و محوطه بقعه، سنگ‌های نقش دار و تراشیده به چشم می‌خورد و برخی از آن‌ها شکسته شده، اما نقش و نگار‌های برجسته آن‌ها باقی است و شاید بخش‌هایی از سنگ قبر‌های متوفیان مدفون در جوار بقعه باشد، اما افشای راز‌های مگوی این سنگ‌ها نیاز به کاوش‌های فنی و علمی باستان شناسان دارد.

راه نامناسب و غربت بقعه

راه خاکی، آبگرفته و ناهموار بقعه که از راه روستای عنبران به ویرمونی منفک می‌شود، هر چند فاصله زیادی تا بقعه ندارد، اما نامناسبت بودن راه می‌تواند بسیاری از علاقه‌مندان را از تماشای آن بازدارد و از سوی دیگر، به جهت خلوت بودن حریم و محوطه بقعه بخصوص در شب ها، امکان سوء استفاده حفاران غیرمجاز نیز وجود دارد.

اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا در مهر ماه ۹۸ اعلام کرده بود که بقعه شیخ خیوی با ۸۰۰ سال قدمت، پس از مسجد اسپی مزگت رضوانشهر قدیمی‌ترین بنای تاریخی استان گیلان است و مرمت بقعه در اواسط سال ۹۷ آغاز و با صرف هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد و ۷۵۰ میلیون ریال در مهر ماه ۹۸ به پایان رسیده است.

مرمت بنا شامل بازسازی بخشی از دیوار، شن ریزی و سنگ فرش محوطه، نصب چراغ‌ها و تابلوی معرفی آن بوده است و تا حدودی گرد غربت را از چهره آن زدوده، اما نبود راه دسترسی مناسب را می‌توان مهمترین عامل غربت آن دانست.

تعداد بازدیدکنندگان از باغ پرندگان آستارا که در کنار جاده اصلی واقع شده بسیار بیشتر از بازدیدکنندگان از بقعه شیخ خیوی است، اما اگر این بنای تاریخی راه مناسب داشته باشد، با رفت و آمد علاقه‌مندان به میراث فرهنگی به این منطقه، صنعت گردشگری رونق خواهد گرفت و مشاغل جنبی در مسیر بقعه ایجاد و زمینه کسب و کار چند نفر فراهم خواهد شد.

از کمبود اعتبار مرمت آثار تاریخی تا طرح ایجاد سایت موزه

تاثیر رطوبت بالای هوا و تابستان‌های شرجی گیلان بر فرسایش و فرسودگی آثار تاریخی امری اجتناب ناپذیر است و معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان اوایل آبان ماه جاری در بازدید از این بنای تاریخی اعتبارات اختصاص یافته برای مرمت بقعه را با توجه به اقلیم خاص استان ناکافی دانست.

ولی جهانی در این بازدید با اشاره به شرایط آب و هوایی گیلان، بر نیاز بسیاری از بنا‌های تاریخی به مرمت مستمر و اساسی تاکید کرد و گفت: مرمت آن‌ها از عهده اداره کل میراث فرهنگی خارج است و همه سازمان ها، نهاد‌ها و مردم باید در این راستا همیاری کنند.

او به تازگی طرح ایجاد سایت موزه در محل بقعه شیخ خیوی در آستارا را مطرح کرده و از فراهم شدن مقدمات احداث سایت موزه سنگ قبور اسلامی این شهرستان در آن بقعه خبر داده است.

جهانی به همکاری فرمانداری، اوقاف و امور خیریه، دهیاری‌ها و تشکل‌های مردم نهاد در این راستا اشاره و ابراز امیدواری کرده است سایت موزه در آینده‌ای نزدیک به بهره برداری برسد.
به گفته او، جهت احیا و حفظ این اثر تاریخی در طی سال‌های قبل، از محل اعتبارات شهرستانی و استانی به مرمت و نورپردازی و تهیه نقشه تعیین عرصه و حریم بنا اقدام شده است.

مجتبی آب روشن، مسئول اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا نیز در این بازدید اظهار داشت: هویت اقوام با بنا‌ها و آثار تاریخی و فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌ها شناخته می‌شود و باید بیش از گذشته به حفاظت از آن بقعه متبرکه توجه شود.

بقاع متبرکه دیگری نظیر بقعه پیرقطب الدین و آرامگاه امامزادگان ابراهیم و قاسم (ع) در آستارا وجود دارند و برخی آثار و اسناد تاریخی قابل توجهی در موزه حکیم نظامی این شهرستان نگهداری می‌شود و اقدامات مسئولان برای مرمت و حفظ بقعه شیخ محمود خیوی نیز ارزشمند است، اما راه، زیرساخت احیا و آبادانی است و به نظر می‌رسد باید توام با ایجاد سایت موزه، احداث راه مناسب برای بقعه نیز پیگیری شود.

شهرستان مرزی بندر آستارا با ۹۱ هزار نفر جمعیت در منتهی الیه غرب استان گیلان، مرز جمهوری آذربایجان و همسایگی استان اردبیل واقع شده است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: ۱۵ آبان ۱۴۰۰، کد خبر: ۸۴۵۲۰۶۲۶، www.irna.ir