برخی ها هم گوشه و کنار خودشون با این استدلالات بسیار محکم به این نتیجه می رسند که این حکم دیگه برداشته شده هرچند متخصصین دینی (مراجع تقلید)همچنان اصرار بر بطلان روزه مسافر دارند!!! لذا خیلی راحت بیان میکنند که دیگه در مسافرت هم روزه میگیریم!!!

* قبل از پاسخ ؛ چند سئوال

اگر واقعا علت تامه حرام بودن روزه در سفر، سختی ومشقت باشه، چرا بیان داشته اند که اگر قصد ده روز داشته باشید دیگه حکم مسافر را ندارید؟

یعنی کسی که در آن زمان با شترو قاطر مسافرت می نموده وقتی به محلی می رسید که قرار بوده ده روز آنجا بماند طبق روایات نمازش کامل و روزه اش هم صحیح بوده سئوال اینه این شخص که مثلا یک ماه در سفر بوده و از راه دور آمده چرا وقتی چنین قصدی داره نباید نمازش شکسته خوانده بشه؟مگه خسته نبوده؟مگه براش سخت و دشوار نبوده؟ علی القاعده باید برای این افراد نیز حکم می کردند که حداقل چند روز اول روزه نگیرند و نمازشان شکسته باشه!!!(دقت کنین)

اگه همین شخص 9 روز و نیم قرار بود بماند حکم مسافر را داشت، سئوال اینه که آن نصف روز چقدر واقعا تاثیر داره؟ چرا کمتر از ده روز بیان نشده ؟ این اعداد و ارقام برای چیست؟

اگر علت تامه این باشه باید هر چه سفر طولانی تر و با مشقت تر باشد، تخفیف بیشتر باشد و حال آن که کسی که شغلش مسافرت هست و دائما سفر می کند، باید نمازش را تمام بخواند و روزه اش را نیز بگیرد.

آیا بازهم می توان ادعا کرد که علت تامه وفلسفه این حکم فقط راحتی در سفر بوده ؟

* اما پاسخ

اولا: مسافرتهای امروزی هم غالبا با مشکلاتی همراه هست

شکسته بودن نماز و عدم وجوب روزه ی شخص مسافر در واقع یک لطف الهی در برابر مشکلات سفر است و معیار مشکلات سفر غالب مردم می باشد نه فرد فرد آنها

ضمن اینکه گرچه این روزها، وسایل نقلیه و ابزار مسافرت با گذشته فرق کرده است، ولی در عین حال، مسافرت دارای محذورات زیادی است. شما اگر به تجربه خودتان مراجعه کنید، ملاحظه خواهید کرد که اصولاً در سفر ـ به ویژه در میان راه ـ آن آرامش لازم وجود ندارد؛( و شاهد آن هم اینه که این ضرب المثل در عرف جامعه هست که هیچ جایی مثل خونه خود انسان نمیشه ) به ویژه آن که در سفر با وسایل سریع، دغدغه ها بسیار زیاد و فرصت اندک است

بنابراین علیرغم تسهیلات زیادى که در مسافرتها ایجاد شده، حتى در عصر و زمان ما سفر براى غالب مردم مشکلات روحى و جسمى مخصوص خود را دارد، بدین جهت به ما دستور داده اند که نمازهاى چهار رکعتى را در سفر (البته با شرایطى که در رساله ها آمده) شکسته بخوانیم. و ما باید تابع دستورات دین باشیم و احکام ناظر به مشکلات غالب مردم است.

* قرآن و روزه گرفتن در سفر

ثانیا: پشتوانه این حکم صریح آیات قرآن است

برخی با این استدلالات به اصطلاح محکم خود مراجع تقلید را به باد نقد گرفته و محکوم به تحجر می کنند در حالیکه خود بدن هیچ مطالعه ای در آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام به گمانه زنی درمورد احکام الهی می پردازند و فتوا می دهند و توقعشان این است که مراجع نیز مثل آنها به روز باشند و صریح قرآن و روایات فراوانی که در این زمینه وارد شده همه را کنار بگذارد.

مواظب باشیم که مصداق این آیات قرآن قرار نگیریم که می فرماید:

« وَ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنی‏ مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً آنها هرگز به این سخن دانشى ندارند، تنها از گمان بى‏ پایه پیروى مى ‏كنند با اینكه «گمان» هرگز انسان را از حقّ بى ‏نیاز نمى ‏كند! »1

در قرآن کریم آیات 183 و 184و185 سوره مبارکه بقره می خوانیم:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ * أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَریضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذینَ یُطیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْكینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَریضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُریدُ اللَّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

« اى افرادى كه ایمان آورده‏اید روزه بر شما نوشته شده، همان‏گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزكار شوید.

چند روز معدودى را (باید روزه بدارید ) و هر كس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد) و بر كسانى كه روزه براى آنها طاقت‏فرساست؛ (همچون بیماران مزمن، و پیرمردان و پیرزنان،) لازم است كفّاره بدهند: مسكینى را اطعام كنند؛ و كسى كه كارِ خیرى انجام دهد، براى او بهتر است؛ و روزه داشتن براى شما بهتر است اگر بدانید

(روزه، در چند روز معدودِ) ماهِ رمضان است؛ ماهى كه قرآن، براى راهنمایى مردم ، و نشانه‏هاى هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن كس از شما كه در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد و آن كس كه بیمار یا در سفر است، روزهاى دیگرى را به جاى آن، روزه بگیرد خداوند، راحتى شما را مى‏خواهد، نه زحمت شما را هدف این است كه این روزها را تكمیل كنید؛ و خدا را بر اینكه شما را هدایت كرده، بزرگ بشمرید؛ باشد كه شكرگزارى كنید »

در این آیات دو بار بیان شده که کسانیکه در سفر هستند نباید روزه بگیرند و درعوض به جای آن بعد از رمضان روزه بگیرند تفسیر این آیات را در کتب تفسیری می توانید مطالعه فرمایید.

* روایات و روزه مسافر

ثالثا: روایات فراوان در مساله روزه مسافر داریم منجمله

1- پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «ان الله تعالی وضع عن المسافر الصوم و شطر الصلاة؛ خداوند متعال، روزه و مقداری از نماز را از مسافر برداشته است» 2

2- امام صادق علیه السلام از پدران خود و آنان از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده اند که:

«انّ الله اهدی الیَّ و الی امتی هدیة لم یهدها الی احد من الامم کرامة من الله لنا، قالوا و ماذاک یا رسول الله؟ قال: الافطار فی السفر و التقصیر فی الصلاة. فمن لم یفعل ذلک، فقد رد علی الله عزوجل هدیته

خداوند متعال هدیه ای به من و امتم کرامت فرموده که به امت های گذشته نداده است. عرض کردند: آن هدیه چیست؟ فرمود: اجازه افطار روزه و نصف شدن نماز [نمازهای چهار رکعتی] در مسافرت؛ پس هر کسی چنین نکند، هدیه خداوند را رد کرده است.»3

3- حضرت علی علیه السلام می فرماید: «من قصر الصلاة فی السفر و افطر، فقد قبل تخفیف الله عزّوجل و کملت صلاتُهُ

هر کس نماز را در مسافرت شکسته بخواند و روزه اش را افطار کند، تخفیف[و هدیه] خداوند را پذیرفته و نمازش کامل است».4

4- « جابر بن عبد اللَّه مى‏ گوید: هنگامى كه پیامبر صلى الله علیه و آله براى فتح «مكّه» حركت فرمود (سال هشتم هجرت) «ماه مبارك رمضان» بود، جمعیت زیادى با حضرت بودند، گروهى سواره و گروهى پیاده، وقتى به منزلگاه «كراع الغمیم» رسید، دستور داد ظرف آبى آوردند و روزه خود را افطار كرد، همراهان نیز افطار كردند، ولى عجب این كه، جمعى از آنها بر پیامبر صلى الله علیه و آله پیشى گرفتند، و حاضر به افطار نشدند، و بر روزه خود باقى ماندند، پیامبر، آنها را «عصاة» یعنى «جمعیت گنهكاران» نامید »5

این حدیث نصى در تحریم روزه است.

5- پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند: «روزه در سفر، از نیكویى نیست.»6

6- پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند:«مسافر روزه‏ دار مانند ساكن در وطن روزه خوار است.»7

* فرق علت و حکمت

رابعا: بین علت حکم و حکمت حکم فرق است(دقت کنید)

علّت حكم را نباید با حكمت و فلسفه آن خلط كرد. مثلًا علّت قصر نماز مسافر، نفس سفر است- با شرایط مخصوص-؛ امّا حكمت و مصلحت آن، مثلًا رفع مشقّت و زحمت سفر است. حال اگر سفر براى بعضى هیچ زحمت و مشقّتى نداشته باشد و حتّى با وسائل مخصوص امروزى راحت ‏تر از منزل و وطن شخص باشد، باز نماز قصر است چرا كه علّت آن به قوت خود باقى است و حكم دائر مدار علّت خود مى‏ باشد.

از این رو، اگر كسى مسافر نباشد و در وطن خویش اقامت دارد، ولى به خاطر خستگى ناشى از كار، در زحمت است، نمى‏ تواند نماز خود را قصر بخواند.

و شاید خلط كردن علّت حكم با فلسفه و حكمت آن و عدم تمییز و تشخیص آنها سبب شده باشد كه احكام الهى دست خوش تحریف و تغییر قرار گیرد و احكام آسمانى رنگ زمینى به خود بگیرد!! 8

* روایتی زیبا در باب فلسفه احکام

شیخ صدوق در كتاب معروف خود علل الشرایع حدیث مفصّل و طولانى را درباره فلسفه احكام از «فضل بن شاذان» از امام رضا علیه السلام نقل كرده است، كه در بخش آغازین آن حدیث چنین آمده است:

«اگر كسى سؤال كند: آیا ممكن است شخص حكیم، بنده خود را بدون علّت و فلسفه، به یك سلسله كارها مكلّف كند؟

پاسخ مى ‏دهیم: هرگز! چرا كه او حكیم است، و كارهاى او توأم با حكمت است، نه بیهوده و بدون هدف.

اگر كسى بپرسد: چرا خداوند مخلوقات خود را مكلّف كرده است؟

پاسخ مى‏ دهیم: در تكلیف خداوند علل و فلسفه‏ هایى است!

اگر سؤال كند: آن علل و اسرار، شناخته شده است یا ناشناخته؟

پاسخ مى‏ دهیم: شناخته شده.

اگر سؤال شود: آیا شما آن اسرار و فلسفه‏ ها را مى‏ دانید و مى ‏شناسید؟

پاسخ مى ‏دهیم: برخى از آنها را مى ‏شناسیم و بعضى دیگر را نمى‏شناسیم».9

از این حدیث شریف استفاده مى‏ شود كه:

اوّلًا:تمام افعال و احكام الهى فلسفه و سرّى دارد.

ثانیاً: همه اسرار احكام در دست همگان نیست، بلكه فلسفه برخى از احكام، بر انسان‏هاى معمولى پنهان است.

ثالثاً: ما موظفیم به همه دستورات الهى عمل كنیم و به هیچ وجه عمل به آن وابسته به آگاهى از فلسفه آن نیست.10

امام امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: « و لكنّ اللَّه سبحانه یبتلى خلقه ببعض ما یجهلون اصله، تمییزاً بالاختبار لهم، و نفیاً للاستكبار عنهم، و إبعاداً للخُیَلاء منهم‏

و لكن خداوند مخلوقات خویش را با امورى كه از فلسفه و ریشه آن آگاهى ندارند مى ‏آزماید تا مطیع از عاصى ممتاز گردد و تكبّر را از آنها بزداید و آنان را از كبر و نخوت دور سازد.»11

*** جمع بندی

بنابراین حکم حرام بودن روزه مسافر براساس پشتوانه آیات و روایات می باشد ضمن اینکه بیان شد علت تامه این حکم نیزمشقت و سختی نبوده و در هیچ روایت معتبری چنین علتی برای این حکم نیامده است وریشه برخی از این اشتباهات فرق نگذاشتن بین علت و حکمت می باشد.

[1] - آیه 28 سوره مبارکه نجم

[2] - کنزالعمال، ج 8، ص 503

[3] - شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 5، ص 540

[4] - میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل الشیعه، ج 1، ص 503.

[5] - تفسیرنمونه جلد22 صفحه 157

[6] - بدایة المجتهد، ج 1، ص 206

[7] - احكام القرآن جصاص، ج 1، ص 214، الدر المنثور، ج 1، ص 191، منتخب كنز العمال در حاشیه مسند، ج 3، ص 342

[8] - آیت الله مکارم ، دائرة المعارف فقه مقارن،جلد1؛ ص 389

[9] - علل الشرایع، جلد 1، ص 251، باب 182

[10] - آیت الله مکارم ، دائرة المعارف فقه مقارن،جلد1؛ ص 416

[11] - نهج البلاغه، خطبه 192

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پایگاه خبری آوای مهران، تاریخ انتشار: 6 تیر 1394، کدخبر: 13575، www.avayemehran.ir