شعار سال: هنر خاتم‌سازی یکی از مهم‌ترین هنرهای دستی و سنتی ایران است و سابقه این صنعت که ارزش هنری فوق‌العاده زیادی دارد در ایران به زمان‌های خیلی قدیم باز می‌گردد. خاتم که با استفاده از طرح‌های اسلامی ساخته می‌شود از هنرهای دستی و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت، حوصله و صبر زیادی دارد و ریز نقشی و مرتب بودن طرح خاتم بستگی به مهارت استادکار، تهیه بهترین مصالح، نحوه کاربرد آن و حوصله و دقت بسیار زیاد استادکار دارد.

منبر خاتم‌کاری در مسجد عتیق شیراز دارای قدمت بیش از هزار سال که توسط استاد محمد جمعه ساخته شده و سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مربوط به سده هشتم هجری قمری از جمله آثار و نمونه‌های تاریخی هنر خاتم در شیراز است و مهم‌ترین مراکز خاتم‌سازی ایران در شیراز، اصفهان و تهران فعالیت دارند که بیشتر خاتم‌سازان فعال در تهران اهل شیراز و تعداد انگشت‌شماری اصفهانی هستند.

صاف بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ جای خاتم، یکنواخت بودن رنگ و مصالح به کار رفته در ساخت خاتم، مشخص نبودن ترمیم و بتونه‌کاری در سطح کار، عدم تغییر در رنگ و شکل، قرینه‌بودن تمامی گل‌ها و اشکال در سطح کار، زوایا و اضلاع خاتم، دقیق و مهندسی بودن اساس و ساختمان طرح خاتم از خصوصیات یک خاتم هنری است و هرچه نقش‌ها و قطعات به کار رفته در ساخت خاتم ریزتر باشد کیفیت و ارزش کار بیشتر است و به همین دلیل است که یک استادکار خاتم باید یک نجار چیره‌دست نیز باشد. استفاده از استخوان فیل، عاج فیل و استخوان شتر برای مرزبندی و خاتم‌پیچی از دیگر ویژگی‌های یک خاتم مرغوب است که تمام این موارد در کارهای هنری استادان خبره استان فارس و شهر شیراز به‌ویژه استاد غلام فلاح‌پور به وضوح قابل مشاهده است.

با توجه به اینکه در فروردین ماه امسال شاهد فوت یکی از استادان چیره‌دست شیرازی به ویژه در رشته گل‌پیچ خاتم در شیراز بودیم و عدم حمایت از این استاد گرانقدر و ارزشمند شیرازی از سوی مسئولان استان فارس سبب مدفون شدن هنر این استاد بزرگ شد، همین امر بهانه‌ای شد تا هم خاتم شیراز را به عنوان خاتم هنری کشور معرفی کنیم و هم پای درد دل یکی از جوان‌ترین استادان خاتم کشور بنشینیم.

استاد غلام فلاح‌پور متولد سال 1354 است که از سال 1365 هم‌زمان با تحصیل به آموزش خاتم‌کاری نزد زنده‌یاد استاد حسین بلال‌نژاد مشغول شده و تاکنون بیش از ده اثر منحصربه‌فرد در کارنامه هنری خود بر جای گذاشته است و از سال 1389 تاکنون با عشق و علاقه و به درخواست بعضی استادان دانشگاه‌ها و رئیس سازمان صنایع دستی استان فارس به تدریس خاتم‌سازی در دانشگاه‌های استان مشغول بودند و احیاءکننده بعضی از فرم‌های خاتم منسوخ و فراموش شده هستند.

استاد فلاح‌پور که با نام تجاری «نگین خاتم شیراز» فعالیت دارد در نمایشگاه‌های صنایع دستی داخل و خارج از کشور حضوری فعال دارد و مقام نخست خاتم در استان فارس و حتی کشور را به خود اختصاص داده‌ است. وی در مدت زمان فعالیت خود در عرصه خاتم شیراز در کارگاه آموزشی خود در بازار وکیل شمالی واقع در تیمچه گمرک بیش از 160 هنرجو را به صورت حرفه‌ای و رایگان تعلیم داده و به عنوان استادی متخصص در عرصه خاتم بیش از دو سال در اتحادیه تعاونی‌های صنایع دستی استان فارس در امر تولید و آموزش فعالیت دارد و با هدف احیای هنر خاتم شیراز و معرفی هنر خاتم به نام شیراز از پنج سال گذشته در صداوسیمای مرکز استان فارس هنر خاتم‌سازی را به مردم آموزش می‌دهد.

*آقای فلاح‌پور خودتان را بیشتر معرفی کنید و توضیح دهید که چرا فعالیت در عرصه هنر خاتم را انتخاب کردید؟

استاد فلاح‌پور: بنده از 11 سالگی یعنی از سال 1365 وارد فعالیت در عرصه هنر خاتم شدم و تاکنون 29 سال هست که در این زمینه فعالیت دارم. فعالیت هنری خود را از حدود 13 سال گذشته آغاز کردم زیرا در ابتدا بیشتر بر تولید تمرکز داشتم اما در حال حاضر تنها در بخش هنری ساخت خاتم فعالیت دارم و برادران من نیز وارد این عرصه شدند که آنها بیشتر در بخش تولید فعالیت دارند.

در چند سال گذشته که بیشتر بر تولید آثار هنری در رشته خاتم تمرکز داشتم بسیاری از آثاری که خلق کردم نشان برتر استانی، نشان ملی کشوری و نشان برتر یونسکو را دریافت کرده و درجه هنری نخست را به خود اختصاص داده است و عشق و علاقه به هنر خاتم من را وارد این عرصه کرده است و همین عشق و علاقه تاکنون مرا در حوزه هنر خاتم پابرجا و استوار نگاه داشته است.

*هدف شما از آموزش هنر خاتم در صدا و سیما و در مقابل دوربین چیست؟

استاد فلاح‌پور: از سال 89 تاکنون در صداوسیمای مرکز استان فارس با هدف زنده نگاه داشتن هنر ارزنده خاتم شیراز و اثبات اینکه هنر خاتم به استان فارس و شهر شیراز تعلق دارد به صورت رایگان هنر خاتم را آموزش می‌دهم و این آموزش ابتکار خودم بود که با حمایت مسئولان استانی محقق شد زیرا در گذشته تنها با خاتم‌کاران استان مصاحبه انجام شده بود.

تنها هنرمندی بودم که آموزش خاتم را به صورت زنده روی آنتن بردم و جزو هنرمندانی هستم که با سن کم در دانشگاه هنر و معماری نیز با همین هدف تدریس می‌کنم.

*در مورد آثار شاخصی که خلق کرده‌اید توضیح دهید.

استاد فلاح‌پور: کارهایی که ساخته‌ام شاخص کشوری و استانی شده‌اند و استادان دانشگاه و استادکاران خاتم کشور بر این موضوع اذعان دارند زیرا برخی از کارهای من به قدری با ظرافت و با استفاده از قطعات بسیار کوچک ساخته شده است که حتی با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود و برای ساخت آنها زمان و دقت زیادی صرف شده است به همین دلیل کارهایی که ساخته‌ام منحصربه‌فرد است.

* برای احیای بخش‌های منسوخ‌شده هنر خاتم چه اقدامی انجام دادید؟

استاد فلاح‌پور: سال 1387 مقام معظم رهبری در سفر تاریخی خود به شیراز فرمودند اگر می‌توانید راهی پیدا کنید که خاتم را از ابعاد شش ضلعی خارج کنید زیرا نشان از ستاره داوود دارد و به همین دلیل از آن سال به بعد با وجود اینکه مشکلات بسیاری به همراه داشت اما ساخت خاتم در قطعات پنج ضلعی را آغاز کرده و از ابعاد شش ضلعی استفاده نکردم و حتی یک قاب خاتم ساختم که در آن از قطعات چهارضلعی تا قطعات ده ضلعی استفاده کردم و این کار یکی از آثار هنری من بود که در ساخت آن از 4 نوع رنگ سبز که تمام آنها از رنگ‌های طبیعی استفاده شده و استخوان را به صورت طبیعی رنگ کرده و در ساخت این قاب به کار بردم.

* عمده مشکلات شما در مدت زمان فعالیت در عرصه هنر خاتم چیست؟

استاد فلاح‌پور: با توجه به اینکه آموزش خاتم در کارگاه‌های خاتم بنده در شیراز رایگان است و حضور در این کارگاه‌ها با استقبال بسیاری از سوی علاقه‌مندان به هنر خاتم روبه‌رو شد، کارگاه‌های آموزشی را با هزینه شخصی برای خانم‌ها و آقایان با مشکلات بسیار و به صورت مجزا راه‌اندازی کردم و حتی برخی از هنرجویانم که به دلیل معلولیت توان حضور در کلاس را ندارند برای آموزش به آنها در منزلشان حضور یافته و به آنها آموزش می‌دهم و مسئولیت امتحان خاتم هنرمندان استان فارس با بنده است. همواره سعی کردم به هنرجویانم امتیاز بدهم و حتی بسیاری از هنرجویان من که اهل شیراز نیستند وسایل کار را به صورت رایگان در اختیار آنها قرار دادم تا زمانی که به درآمد رسیدند هزینه آنها را پرداخت کنند.

*چرا آموزش‌های خود را رایگان ارائه می‌دهید؟

استاد فلاح‌پور: آموزش‌ها را به این دلیل رایگان ارائه می‌دهم که بتوانم بین هر ده نفر حداقل دو نفر را جذب کنم تا با عشق و علاقه در این عرصه بمانند و فعالیت کنند.

* کیفیت کارهای تولیدی هنرجویان شما چگونه است؟

استاد فلاح‌پور: هنرجویان خانم‌ دیدگاه روشن‌تری نسبت به این هنر دارند و بیشتر جنبه هنری خاتم را در نظر می‌گیرند اما آقایان بیشتر جنبه مادی آن را در نظر می‌گیرند و به فکر شغل و کسب درآمد از این هنر هستند که با توجه به این مسائل می‌توان گفت کار بسیاری از هنرجویان خانم بسیار عالی است تا حدی که برخی مسئولان کشوری که در نمایشگاه‌های سراسر کشور آثار هنرجویان مرا می‌بینند باور نمی‌کنند که اینها کار هنرجویان باشد زیرا با دقت و کیفیت بسیار زیادی ساخته شده است.

* در راستای آموزش هنر خاتم در آینده چه برنامه‌ای دارید؟

استاد فلاح‌پور: متأسفانه به دلیل عدم حمایت از سوی مسئولان و بالابودن هزینه‌های آموزش، به اجبار و به دلیل مشکلات که به طور عمده مسائل مالی هست از بیش از سه ماه گذشته تاکنون ناخواسته مجبور به تعطیل کردن آموزشگاه‌های خاتم خود شدم.

* مهم‌ترین دلیل تعطیل شدن کارگاه‌های آموزشی شما چه بوده است؟

استاد فلاح‌پور: در عرصه هنر خاتم شیراز تولیدات بسیار خوبی وجود دارد اما بازار برای عرضه و فروش مناسب نیست و من بیشتر از این توان حمایت از هنرجویانم را که با کیفیت بسیار کارهای زیبا و هنری خلق می‌کنند ندارم.

نه‌تنها مجبور به تعطیل کردن کارگاه شدم بلکه به دلیل مشکلات موجود میزان تولید را نیز کاهش داده‌ام زیرا شرایط فروش خوب نیست و بازار فروش مناسب وجود ندارد و تکمیل کارهای هنرجویان از جمله آسترزنی، پلی‌استر کردن کارها، مخمل زدن جعبه‌های خاتم و غیره نیاز به هزینه دارد که در حال حاضر توان پرداخت چنین هزینه‌هایی را ندارم.

* آیا مشکلات موجود در عرصه هنر خاتم شیراز از سوی شما و فعالان در این حوزه به مسئولان استان فارس مطرح شده است؟

استاد فلاح‌پور: بله، در زمینه مشکلات این صنعت با تمام مسئولان استان فارس صحبت شده و مسائل موجود مطرح شده است و با وجود اینکه شهرهای دیگر خاتم شیراز را به نام خود ثبت کردند متأسفانه مسئولان حوزه صنایع دستی استان فارس اقدامی در برطرف کردن مشکلات خاتم شیراز و حمایتی از صنعت‌گران این رشته انجام ندادند.

من به عنوان یک فعال در حوزه خاتم شیراز در حد توان از این هنر حمایت کردم و بیشتر به دلیل حمایت از هنر خاتم شیراز از سال 1389 با وجود استرس بسیار در مقابل دوربین صدا و سیما قرار گرفتم و در آموزش‌ها در صدا و سیما تمام نکات مرتبط با این هنر را آموزش می‌دهم و با وجود اینکه در زمان اجرای برنامه از صدا و سیما باید پاسخ سؤالات مردم را نیز می‌دادم و برای من که هنرمندی بیش نیستم در مقابل دوربین قرار گرفتن بسیار سخت و با استرس زیادی همراه بود اما تمام این کارها را به دلیل خدمت به هنر خاتم و اثبات اینکه هنر خاتم به شیراز تعلق دارد تحمل کردم.

حال باید بررسی کنید که مسئولان حوزه صنایع دستی استان برای حمایت از هنر خاتم شیراز و هنرمندان فعال در این عرصه چه کرده‌اند؟

بسیاری از استادان خاتم کشور در شهرهای اصفهان و تهران نیز این موضوع را که هنر خاتم به شیراز تعلق دارد تأیید می‌کنند اما تولید انبوه خاتم در اصفهان انجام می‌شود و خاتم‌کاران دیگر استان‌ها به شدت مورد حمایت مسئولان استان خود هستند.

* در مورد آثار شاخصی که تولید کرده‌اید بیشتر توضیح دهید و چرا این کارها شاخص شناخته شدند و نشان‌های ملی و جهانی دریافت کردند؟

استاد فلاح‌پور: بسیاری از استادان به‌نام کشور در زمینه خاتم با دیدن کارهای من باور نمی‌کردند که جوانی با سن من چنین کارهای شاخصی تولید کند و این هنر را به زیبایی ارائه دهد. در مدت زمان فعالیت هنری خود بیش از 10 قطعه شاخص هنری تولید کردم که تمام آنها نشان برتر کسب کرده است.

از جمله کارهایی که ساختم گل‌میزی با گره ده تند و از کارهای اسلامی است که در آن از سه نوع فلز مس، آلومینیم و برنج استفاده کردم. در ساخت یکی از جعبه‌های قرآن خاتم 23 نوع کار و قطعه مختلف در ابعاد متفاوت استفاده شده است و یا منبر قرآن و دروازه‌قرآن که از دیگر کارهای هنری من هستند به دلیل ظرافت در ساخت و قرینه‌سازی دقیق نشان برتر کسب کردند و در ساخت این آثار هنری به طور کامل از مواد طبیعی و رنگ‌های طبیعی استفاده شده است.

* درخواست شما از مسئولان حوزه صنایع دستی استان فارس چیست؟

استاد فلاح‌پور: بیش از یک سال گذشته برای تقویت کارگاه و آموزشگاه خاتم و ایجاد مرکزی برای فروش تولیدات هنرجویان این رشته از سوی مسئولان استانی قول تسهیلات با رقم مناسبی داده شد که در زمان اجرا و در عمل مبلغ به یک چهارم رقم اولیه کاهش یافت که باز هم همان رقم محقق نشد.

با توجه به اینکه به دلیل فعالیت در عرصه هنر خاتم دچار مشکلات جسمی و ریوی شده‌ام زیرا در کار هنری خاتم نیاز به ساخت و سائیدن استخوان، صدف و عاج هست که در کار تولیدی نیاز به این موارد نیست و با وجود اینکه پزشک معالج بنده مرا از این کار منع کرده اما علاقه من به این هنر وصف ناشدنی است و حتی بسیاری از مسئولان استانی و کشوری از وضعیت وخیم ریه من اطلاع دارند اما آنچه که در توان داشتم برای معرفی هنر خاتم شیراز به این عرصه ارائه کردم، بنده با تدریس در دانشگاه هنر علاقه به هنر خاتم را به تمام دانشجویانم القا کردم و حتی برخی از افرادی که از این هنر بیزارند به هنر خاتم علاقه‌مند شدند و معتقدم هنر این است که خاتم را به افرادی که

* مهم‌ترین تقاضای شما از مسئولان استان فارس برای اینکه بتوانید در عرصه هنر خاتم شیراز بمانید و به این هنر خدمت کنید چیست؟

استاد فلاح‌پور: در شهر شیراز و در استان فارس بسیاری از مراکز وجود دارند که برای فروش صنایع دستی به افرادی سپرده شدند که تنها بعد مادی خاتم را می‌بینند و اقدام به فروش صنایع دستی غیرمرغوب و غیربومی می‌کنند و تاکنون هیچ یک از این مراکز در اختیار من برای معرفی و فروش خاتم شیراز قرار نگرفته است اما متأسفانه مسئولان تنها زمانی که نیاز به کار نفیس در رشته خاتم داشته باشند که به میهمان‌های استان هدیه دهند سراغ کارهای من می‌آیند، اگر مکانی برای فروش خاتم در اختیار من قرار گیرد تنها کار خاتم شیراز را ارائه می‌دهم.

من سه تا چهار کارگاه را با هزینه‌های شخصی و بدون هیچ حمایتی راه‌اندازی کردم و این کارگاه‌ها تولید دارند اما فروش ندارند و برای فروش نیاز به مکانی مناسب دارم که از مسئولان می‌خواهم یا تیمچه گمرک و فضایی که من در آن حضور دارم را نه به دلیل حضور و فعالیت من در راستای حمایت از هنر خاتم شیراز بلکه به دلیل احیای فضای تاریخی و فرهنگی تیمچه گمرک تمیز کرده و ظاهر آن را مناسب کنند و مجوز ایجاد مرکز فرهنگی هنری و نمایشگاه صنایع دستی به من بدهند و یا اینکه مکانی در یکی از اماکن تحت اختیار میراث فرهنگی استان به منظور فروش تولیدات هنرجویانم در اختیار بنده قرار دهند و اگر کار غیر از تولیدات هنرجویانم را ارائه دادم آن مکان را از بنده پس بگیرند.

نباید این اماکن فرهنگی و تاریخی برای فروش برخی محصولات نامرغوب در اختیار دلالان قرار گیرد و مسئولان استان باید بین افرادی که برای هنر خاتم از جان و دل مایه گذاشتند و افرادی که به واسطه دلالی و تنها فروش صنایع دستی نامرغوب برخی از این اماکن را در اختیار دارند تفاوت قائل شوند. بنده در پایان سال گذشته با وجود اصرار برخی مسئولان استانی در نمایشگاه صنایع دستی استان فارس شرکت نکردم زیرا از مسئولان صنایع دستی و میراث فرهنگی استان دلخور هستم زیرا حمایت مسئولان باید در عمل ملموس باشد و این کم لطفی است که بگوئیم هنرمندان در این زمینه کم کار می‌کنند.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار ۱۳ ارديبهشت ۱۳۹۴ ، کد مطلب: 728548: www.mizanonline.ir