طبق گفته حاضران در این محل، این مکان در قدیم به عنوان یکی از قبرستانهای بزرگ سمنان شناخته می شده است به طوریکه در حال حاضر تمامی این قبرستان به جز همین مقبره بسیار قدیمی و چند قبر کوچک در کنار آن، به فضای ورزشی، ورزشگاه، محل مسکونی، مغازه و خیابان تبدیل شده است.

تنها قسمت کوچکی از این قبرستان در گوشه ای از میدان پیر نجم الدین ( ضلع غربی میدان) باقی مانده است که در کنار آن یکی از مساجد درویش خانه سمنان واقع شده است که به درویش خانه هاشمی ها معروف است. این قبرستان کوچک هیچ درب ورودی ندارد و تنها با یک پنجره کوچک آجری مشخص است. و دیوار آن به صورت سیمانی و به شکل گنبدی است.

یکی از حاضران در محل که به گفته خودش بیش از سی، چهل سال در این محل زندگی می کند، به یکی از خانه های اطراف این میدان اشاره می کند و می گوید این خانه که اکنون در حال ساخت و ساز است ، در قدیم به عنوان غسالخانه این قبرستان بوده است.

وی همچنین روایت جالبی از آوردن جناره ها به این قبرستان و طواف دادن آنها می کند و می گوید در زیر این مقبره بسیار قدیمی یک طاق خشتی تعبیه شده است. در قدیم و زمانی که اینجا تنها به عنوان گورستان شناخته می شد، مردم جنازه های خود را از ضلع جنوبی مقبره ( سمتی که ورزشگاه در آن ضلع ساخته شده است) وارد قبرستان می کردند و از آن سمت از زیر طاق مقبره پیر نجم الدین عبور می دادند و از ضلع شمالی مقبره خارج می کردند و به داخل غسالخانه می بردند.

یکی دیگر از اهالی این محل در جواب این سوال که چرا این مقبره بسیار قدیمی تابلویی، شجره نامه ای، چیزی ندارد؟ به گوشه ای از دیوار خشتی این آرامگاه که با زغال های سیاه، اشکال جور واجور زیادی روی آن کشیده شده بود اشاره کرد و گفت تابلویی در این قسمت نصب شده بوده است که اسم آرامگاه بر روی آن نوشته شده بوده ولی میراث فرهنگی آن را کنده و برده است.

به گزارش ایسنا، مقبره پیرنجم الدین دادبخش سمنانی در قرن هفتم هجری قمری ساخته شده است و در سال 1372 هجری شمسی به ثبت ملی رسیده است.

احتمالاً می توان شیخ نجم الدین دادبخش را یکی از شاگردان شیخ نجم الدین خوارزمی به حساب آورد که به دستور وی برای مقابله با سپاه جرار مغول به وطن و زادگاه خود سمنان آمده است.

استاد "عبدالرفیع حقیقت” در کتاب « تاریخ قومس» مدفون این بقعه را کمال الدین سمنانی، منجم مشهور در دوره خوارزمشاهیان و پدر بی بی منجمه سمنانی، شاعره معروف می داند. در تذکره « صبح گلشن» چاپ هند از ملا نجم الدین سمنانی متخلص به نجم که از جمله اساتید برجسته بوده نام می برد. ولی به علت این که وی در اواخر عمر در سمنان نبوده بعید به نظر می رسد که در بقعه مزبور دفن شده باشد. لیکن قدر مسلم این است که پیر نجم الدین یکی از عرفای جلیل القدر است که کرامات زیادی به او نسبت می دهند.

در حمله مغولها پیر نجم الدین دادبخش، پیر حسین علمدار را به مبارزه و دفاع از سمنان تهییج و تشجیع کردند و خود پیشاپیش مردم به حرکت در آمده و به محافظت از برج و باروی شهر پرداختند ولی مقاومت دلاورانه مردم این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران پس از مقاومت شدید و پس از شهادت پیر نجم الدین ( مقتول 619_617 ق) سرانجام به شکست مبدل شد.

بعد از رفتن سپاه مغول بسوی خوار و ری، افرادی که از قتل عام سمنان ،جان به در برده بودند جنازه پیر حسین علمدار را جلوی دروازه عراق (ری) و جنازه پیر نجم الدین دادبخش را جلوی دروازه خراسان دفن کردند و برای یادبود این واقعه تاریخی ملی و جاوید نگه داشتن خاطره جانبازان میهن پرست شهر خود و تجلیل از روح پر فتوح سرداران با شهامت و افتخار آفرین، آرامگاه های آبرومندی برای هر یک بنا کردند که تاکنون باقی و پا برجاست.

بدین ترتیب احتمال داده می شود که دو تن از مدافعان معروف (پیر نجم الدین و پیر حسین علمدار )در شهر سمنان نیز از شاگردان شیخ نجم الدین طامه الکبری بوده اند که در موقع بروز فتنه مغولان به اشاره و به دستور شیخ بزرگ به زادگاه خود مراجعت کرده و طبق فرمان مرشد خویش به شرحی که گذشت همراه مردم سمنان دلاورانه از این شهر دفاع کرده اند و سرانجام در راه دفاع از ملک و ملت شهید شده اند.

مقبره پیر نجم الدین که از بناهای قرن هفتم هجری است در شرق شهر سمنان در محلی بنام قبرستان پیر نجم الدین واقع است (دروازه خراسان). در سمت مغرب شهر سمنان ابتدای بلوار احداثی بین سمنان و محلات (بلوار حکیم الهی فعلی) مقبره ای وجود دارد که منسوب به پیر علمدار است (دروازه عراق). محمد خان صنیع الدوله در کتاب مطلع الشمس مقبره مزبور را مربوط به علمدار حضرت علی بن موسی الرضا(ع) دانسته ولی مردم سمنان آنرا همان پیر حسین علمدار می دانند.

رو به روی آرامگاه پیر نجم الدین دو ستون خشتی بسیار بزرگ از خشت خام قرار داشته که برخی از مردم آن را مقبره فرزندان امیر تیمور گورکانی می دانستند. طبق تصمیمات نوسازی شهری سال ها است که کوچه پیر نجم الدین به خیابان عریضی تبدیل گشته است و عملیات خانه سازی در این خیابان به سرعت پیش رفته تا آن جا که مقبره مذکور که سابقاً در کنار قرار داشته در وسط خیابان به صورت میدانی کوچک در آمده و جلوه خاصی به خیابان داده است.

مقبره پیر نجم الدین که یکی از آثار دوره مغول است شامل ایوان حرم و گنبد می باشد و به علت این که قبلاً در وسط گورستان قرار داشته و اکنون در خیابان است فاقد صحن می باشد، ایوان رو به جنوب و متصل به بقعه ساخته شده و 7 متر ارتفاع و 5/3 متر دهنه دارد.

در سمت غرب حرم و رو به قبله محراب بلند و ساده ای به چشم می خورد که چیزی جز فرورفتگی نیست. در سه طرف دیگر اطاق ، سه طاقچه توگرد با طاق های جناغی ساخته شده که به غیر از طاقچه جنوبی که از آن به عنوان نورگیر استفاده می شود بقیه محل دفن اموات بوده است .

در سه گوشه بقعه پنج طاقچه کوچک به نیت 5 تن جهت روشن کردن شمع ساخته اند، در گوشه شمال غربی حرم بر بالای قبری که تقریبا نیم متر از کف اتاق بلندتر است، سه ردیف کاشیکاری دیده می شود که اشعاری به خط سفید بر متن لاجوردی آن نوشته شده است. همچنین در داخل حرم و زیر گنبد، 8 ایوان به نیت امام هشتم ساخته شده است که بعضی از آنها به عنوان نورگیر استفاده می شود.

از پیرنجم الدین نوشته ها و کتاب هایی بجا مانده است که می توان از جمله به 25 رباعی معروف وی اشاره کرد.