شعار سال: گردشگری اقتصاد نجات بخش برای روستاییان های انسانی در بسیاری از مواقع جنبه های مختلفی از خیر و شر را در بر می گیرد یعنی به اندازه ای که انجام یک کار مشخص ممکن است مزایایی داشته باشد، در عین حال آسیب هایی نیز به همراه می آورد.

به عبارتی دیگر با انجام هر کار تازه ای، ممکن است یک مجموعه فرصت های جدیدی ایجاد شود و در مقابل یک تعداد دیگری از فرصت ها از دست برود.

این موضوع بیانگر همان مفهومی است که در علم اقتصاد از آن به عنوان «هزینه فرصت از دست رفته» یاد می شود و تعریف دقیق تر آن بدین شکل است که هرگاه ما تصمیم به استفاده از یک منبع می گیریم، در واقع ما از فرصت استفاده کردن از آن منبع در جایی دیگر و به شکلی دیگر چشم پوشی کرده ایم.

مفهوم فرصت از دست رفته در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی ما نمودهای واضحی دارد. از جمله در اقتصاد جوامع شهری و روستایی.

بنابر این بسیار ضروری به نظر می رسد که هریک از ما دائما به ارزیابی سبک زندگی و بررسی فعالیت های معمولی خود می پردازیم زیرا هیچ لحظه ای از زندگی آدمی رایگان نیست بلکه یکایک لحظاتمان سرشار از هزینه هایی است که در حال پرداختن آن برای نگاه داشتن وضعیت فعلی یا رسیدن به وضعیت مطلوبی در آینده هستیم.

* ضرورت ارزیابی و تجدید نظر در سبک زندگی

از جمله مواردی که ارزیابی سبک زندگی و شاید انجام تجدید نظر در آن بسیار ضروری است، زندگی روستاییان در مناطق کویری از جمله برخی از شهرستان های غرب خراسان رضوی است.

طبق اطلاعات موجود بافت زندگی روستاییان این نواحی به گونه ای است که عمده اقتصاد آنان به طور سنتی به کشاورزی و یا دامداری وابسته است.

جالب تر اینجاست که هرچند هم زمین های برخی این مناطق از حاصلخیزی کافی برخوردار نیست و شرایط خشکسالی پیاپی در چندین سال گذشته باعث شده وضعیت نامناسب تری نیز به لحاظ منابع آبی برای کشاورزان و دامداران روستاهای حاشیه کویر در غرب خراسان رضوی به وجود آید، اما در عین حال به واسطه سخت کوشی این مردمان بردبار و مقاوم، شهرستان های منطقه سبزواربزرگ همواره یکی از قطب های مهم تولیدات کشاورزی و دامپروری در خراسان رضوی و در بعضی محصولات حتی از قطب های مهم در سطح کشور بوده اند.

*عمده ترین محصولات کشاورزی و دامی غرب خراسان رضوی

مواردی نظیر هندوانه، چغندر قند، گندم، جو، پنبه، پسته، انگور ، گردو، بادام ، زعفران، فلفل قرمز و گیاهان دارویی از مهمترین محصولات زراعی و باغی در شهرستان های سبزوار، جوین، جغتای، خوشاب و داورزن است که بعضی از این محصولات چندان متناسب با اقلیم خشک منطقه نیست و برخی دیگر نیز اگر حتی در اصل منافاتی با اقلیم منطقه نداشته باشد، به لحاظ شیوه کشت نامناسب و سنتی آسیب هایی را به همراه آورده است.

همچنین در زمینه دامداری منطقه سبزوار بزرگ همواره در خبرها به عنوان یکی از قطب های مهم تولید گوشت قرمز و سفید در استان خراسان رضوی مطرح می شود و این ویژگی، خبر از وجود تعداد زیادی دام سنگین و سبک در روستاهای منطقه می دهد و از آنجایی که دام های سبک و سنگین موجود در منطقه بیشتر به شکل سنتی پرورش داده می شوند، اکثر آن ها برای تغذیه به مراتع اکثراً فقیر و دشت های خشک و نیمه خشک حاشیه کویر مرکزی ایران وابسته هستند.

بنابراین نگهداری و پرورش دام هرچند در حال حاضر یکی از منابع مهم درآمد روستاییان منطقه است و سبزوار را به جایگاه قطب مهم تولیدات گوشت قرمز و سفید خراسان رضوی رسانیده است، اما در طولانی مدت به دلیل فشاری که به مراتع وارد می آورد، ممکن است باعث خسارات جبران ناپذیری به پوشش گیاهی و محیط زیست منطقه بشود که هم اکنون نیز کارشناسان امر زنگ خطرهایی جدی را در این رابطه به صدا در آورده اند.

*ضرورت ادامه کشاورزی و دامپروری با رعایت شرایط اقلیمی

کشاورزی از شریف ترین مشاغلی است که انسان همواره در طول تاریخ به آن پرداخته و در حال حاضر نیز به لحاظ استراتژیک کشور به کشاورزی احتیاج مبرمی دارد زیرا برای جلوگیری از وابسته شدن ایران به کشورهای خارجی در تأمین کالاهای اساسی ضروری است که کماکان مشاغل حوزه کشاورزی و دامداری به قوت خود باقی باشند.

اما به نظر می رسد با توجه به شرایط مختلف جغرافیایی در مناطق گوناگون ایران، می توان این فعالیت های اساسی را مجددا به گونه ای برنامه ریزی و توزیع کرد که کمترین فشار را بر محیط زیست داشته باشند و همچنین در بعضی از مناطق پر آسیب حتی ممکن است ناگزیر از آن باشیم که اقتصاد ساکنان را از وابستگی صرف به کشاورزی و دامداری به سمت منابع ارزشمند و مغفول مانده دیگری نظیر گردشگری و صنایع دستی سوق دهیم.

*گردشگری اقتصاد فراموش شده

برخی از روستاهای منطقه غرب خراسان رضوی از بسیاری جهات ظرفیت های فراوانی برای تبدیل شدن به مقاصد مهم گردشگری مسافرانی را دارند که همه ساله در مسیر جاده آسیایی تهران – مشهد تردد کرده و اکثراً بدون کمترین توقف از سبزوار می گذرند.

این در حالی است که اگر اطلاع رسانی کافی از جاذبه های گردشگری شهر و روستاهای غرب خراسان رضوی برای مسافران صورت پذیرد و همچنین بسترهای اقامتی مناسب برای آنان در منطقه فراهم آید، با جذب درصدی از این گردشگران و اقامت یک یا چند روزه آنان در منطقه، نوع جدیدی از درآمد حلال و اشتغال پاکیزه در کنار کشاورزی و دامداری برای مردمان شهرستان های سبزوار، جوین، جغتای ، خوشاب و داورزن فراهم می شود.

در واقع منظور نگارنده حذف کشاورزی و دامپروری از زندگی روستاییان منطقه غرب خراسان رضوی نیست بلکه پیشنهاد ایجاد یک منبع جدید اقتصادی در منطقه است تا سر ریز جمعیت روستاها، یعنی همان جوانانی که دیگر کار کشاورزی و دامداری در این سال های خشک و کم بارندگی کشور و در دشت های آسیب دیده و فرسوده غرب خراسان رضوی، جوابگوی نیازشان نیست و به ناچار برای یافتن شغل و کسب و کار مناسب پدیده مهاجرت از روستا به شهرها را رقم می زنند.

همچنین در شرایطی که مسئولان و کارشناسان جهاد کشاورزی سبزوار از زاویه دید اداره مربوطه خود دائماً آمارهای پیشتازی سبزوار در زمینه تولید برخی محصولات کشاورزی و دامی را منتشر می کنند، ممکن است این سئوال برای هر تحلیل گری ایجاد شود که آیا این حجم بالای تولیدات دامی و کشاورزی در مناطق کویری به معنای وارد آمدن فشار مضاعف بر پوشش گیاهی دشت ها و مراتع نیمه جان و مکیده شدن بیش از حد ذخایر آبی به عنوان شیره جان زمین در غرب خراسان رضوی نیست؟

و آیا در چنین شرایطی بهتر نیست که نه همه، اما حداقل بخشی از روستاییان منطقه مبنای اقتصاد خانواده خود را به صنعت گردشگری تغییر دهند؟

*کدام روستاها و کدام جاذبه ها؟

اگر بخواهیم صنعت گردشگری را از پس سال ها غفلت و فراموشی به عنوان اقتصاد نوین و نجات بخش روستاهای غرب خراسان رضوی مطرح کنیم، باید بدانیم به معنای واقعی کدام روستاها، کدام توانمندی ها و جذابیت های گردشگری را دارند؟

در همین رابطه باید گفت بدون تعارف و اغراق بسیاری از روستاهای منطقه سبزوار بزرگ به دلیل قدمت دیرینه فرهنگی و تمدنی این ناحیه و نیز بنا به برخی دلایل جغرافیایی از جذابیت های متعدد تاریخی و طبیعی برای گردشگران برخوردارند. روستاهایی نظیر مزینان ، زعفرانیه، باشتین، بلاش آباد، کراب، دلبر، استاج، طبس، دولت آباد، حارث آباد، ریوند، خسروجرد، سنگ کلیدر و ... فقط تعدادی از مهمترین روستاهایی هستند که در منطقه سبزوار هر یک به دلایلی می توانند محورهای اصلی جذب گردشگران به منطقه باشند که توضیح جذابیت های همه این روستاها در حوصله این یادداشت نمی گنجد.

*گردشگری ضلع سوم اقتصاد روستاییان سبزوار

خلاصه کلام اینکه اگر امروز روستاهای کشور به خصوص در مناطق کویری با معضل مهم خشکسالی و در نتیجه بیکاری شمار زیادی از جوانان مواجهند که متعاقباً پدیده نامطلوب مهاجرت را به دنبال می آورد، به نظر می رسد برای مهار مهاجرت و جلوگیری از خالی شدن روستاها، چاره ای نیست جز اینکه در کنار کشاورزی و دامداری که اقتصاد سنتی روستاییان بوده است، شیوه های جدیدی برای تأمین درآمد و اشتغال قشر جوان درنظر گرفته شود و یکی از این منابع و شیوه ها چنان که در بالا توضیح داده شد، صنعت فراموش شده و نجات بخش گردشگری است.

در واقع اقتصاد روستاییان نواحی کویری سبزوار می تواند سه ضلع مهم کشاورزی، دامپروری و گردشگری داشته باشد. علاوه بر فواید اقتصادی که از گردشگری حاصل می شود، توسعه این صنعت در هر منطقه، می تواند زمینه ساز انجام تبادلات فرهنگی متعددی بین ساکنان و گردشگران نواحی مختلف باشد.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی سبزه‌وار پیام، تاریخ انتشار 4 دی 1394، کد مطلب: 10612: www. sabzevarema.com