شعارسال: آیین اخلاقی طب انتقال خون با تبیین حقوق داوطلبان اهدای خون و بیماران نیازمند، هنجارهایی اخلاقی را برای صیانت از این حقوق مقرر میکند.
این هنجارها در کنار باورها و ارزشهای فرهنگی، یک نظام اخلاقی مشترک را در رابطه میان داوطلبان اهدا، مراکز انتقال خون، مراکز درمانی، پزشکان معالج و بیماران بنا گذاشته و همزمان مبنایی را برای مواجهه با چالشهای اخلاقی مرتبط و اتخاذ تصمیم و راه حلی در خور به دست میدهد. رعایت مبانی علمی، توجه به سود و زیان بیمار و اهدا کننده، تاکید بر رعایت حریم خصوصی و محرمانه بودن اطلاعات اهدا کنندگان و همچنین احترام گذاشتن به حقوق بیمار و اهدا کننده و دریافت رضایت نامه آگاهانه از جمله بنیانهای اصلی در نگارش این آیین اخلاقی است. در این آیین منظور از اهدای خون شامل اهدای خون کامل، فرآوردهها و سلولهای بنیادی است.
بر اساس این آیین اخلاقی، اهدای خون باید تحت هر شرایطی داوطلبانه و بدون چشمداشت و با هدف کمک به همنوع باشد. در اهدای خون داوطلبانه و بدون چشمداشت، داوطلب آزادانه و بدون دریافت هر گونه معوضی از جمله وجه نقد و غیره، خون خود را اهدا میکند.
اهدای خون باید مبتنی بر رضایت آگاهانه داوطلب باشد. داوطلب حق دارد به صورت شفاف از هرگونه اقدام روی خون خود آگاه باشد. داوطلب حق دارد از مصارف مختلف خون و فرآوردههای آن آگاهی یافته و رضایت او در این زمینه جلب شده باشد. داوطلب حق دارد از مراحل و شرایط لازم برای اهدای خون به صورت شفاف آگاهی یابد. داوطلب حق دارد از خطرهای احتمالی فرآیند اهدا که توجه اوست، آگاهی داشته و در همه حال، اولویت بر حفاظت از سلامت و ایمنی داوطلب است. داوطلب حق دارد از پیامدها و مخاطرات اهدای خون آلوده برای دیگران مطلع شده و از مسئولیت اخلاقی خود در قبال دریافت کننده خون اهدایی آگاهی داشته باشد.
داوطلب باید صادقانه و به طور کامل به پرسشها و اطلاعاتی که از او خواسته میشود نیز پاسخ بگوید و مرکز انتقال خون باید داوطلب را از مصادیق معافیت از اهدا و علتهای آن آگاه کند. در صورت معافیت داوطلب از اهدا یا وجود عفونتهای تحت غربالگری در خون او، مرکز باید علت و نوع و مدت زمان معافیت را به اطلاع وی برساند.
همچنین باید مراقبتها و توصیههای پس از اهدای خون به صورت شفاف اطلاع رسانی شده و آگاهی از این شرایط به تایید اهدا کننده خون برسد. داوطلب نیز میتواند در هر مرحله از ادامه فرآیند اهدای خون انصراف دهد.
بر اساس این آیین اخلاقی، رعایت حریم خصوصی داوطلبان اهدا در فرآیند مصاحبه پزشکی و غربالگری الزامی است. اطلاعات داوطلبان و اهدا کنندگان باید محرمانه باقی بماند و داوطلب نیز باید از محرمانه بودن اطلاعات مربوط به خود و سوابق پزشکی آگاه شود. اهدا کننده و دریافت کننده خون به جز موارد استثنایی نباید یکدیگر را بشناسند و مراکز انتقال خون و مراکز درمانی باید از رعایت این امر اطمینان داشته باشند.
تمامی فرآیندهای مرتبط با اهدای خون و فرآوردههای خونی باید مطابق با استانداردهای ملی انتقال خون ایران و به طور کامل با مسئولیت و نظارت یک پزشک دارای صلاحیت انجام شود. تنها معیار برای پذیرش یا معافیت اهدا کننده، استانداردهای ملی انتقال خون است. انجام معاینه و مصاحبه پزشکی باید تحت مسئولیت و نظارت پزشک بخش اهدا باشد.
همچنین هرگونه معیار گزینش که منجر به تبعیض نژادی، جنسیتی، مذهبی یا قومیتی شود پذیرفته نیست. نه اهدا کننده و نه دریافت کننده خون نمیتوانند درخواستهای مبتنی بر تبعیض درباره خون از مراکز اهدای خون داشته باشند.
بر اساس این آیین اخلاقی، اهدا کننده و دریافت کننده خون باید در صورت ایجاد هرگونه عارضه از آن آگاهی پیدا کنند.
تاسیس مراکز و ارائه خدمات انتقال خون بر مبنای انگیزههای تجاری و کسب سود پذیرفته نیست و تمامی اقدامات و تدابیر از زمان اهدای خون تا زمان تزریق آن باید به گونهای تدوین و اجرایی شود که از هدر رفتن خون و فرآوردهها جلوگیری شود.
در این آیین اخلاقی، مراکز درمانی و بیماران نیز حقوقی دارند. بیماران حق دارند از خطرها و منافع شناخته شده تزریق خون و نیز درمانهای جایگزین آن توسط پزشک معالج به صورت شفاف آگاه شوند. تزریق خون یا فرآوردههای آن تنها باید با اخذ رضایت آگاهانه بیمار یا ولی یا نماینده قانونی او انجام شود. رضایت بیمار و اطلاعاتی که به او داده میشود باید مستند شده و به تایید او برسد. در صورت عدم امکان اخذ رضایت آگاهانه بیمار و نبود ولی یا نماینده قانونی، درمان با تزریق خون و فرآوردههای خونی باید بر مبنای بهترین منافع بیمار انجام شود. بیمار حق دارد در هر مرحله از درمان، از ادامه فرآیند دریافت خون یا فرآوردههای خونی خودداری کند. در این صورت باید پیامدهای احتمالی این تصمیم به وی اعلام و تصمیم نهایی وی مستند شده و به تایید او برسد. به هر حال چنین تصمیمی نباید در رفتار و انجام وظایف مرکز درمانی و پزشک معالج برای در پیش گرفتن بهترین درمان جایگزین و کاهش پیامدهای تصمیم بیمار تاثیر منفی داشته باشد.
برای تضمین سلامت خون و فرآوردههای خونی، تمامی فرآیندهای مرتبط باید منطبق با استانداردهای ملی انتقال خون باشد. شرایط بالینی بیمار باید تنها مبنا برای تجویز تزریق خون باشد. بر این مبنا و برای ایمنی هرچه بیشتر بیماران، در مواردی که بیمار تنها نیازمند جزء خاصی از خون (مشتقات پلاسمایی یا سلولی) است، تجویز خون کامل مجاز نیست. همچنین تجویز خون یا فرآوردههای آن نباید بر اساس انگیزه یا منفعت مالی باشد. اتخاذ تدابیری مانند استفاده از جایگزینهای خون، انتقال خون خودی (اتولوگ)، سیاست استفاده محدود از انتقال خون و مدیریت بهینه خون بیمار از الزامات اخلاقی پزشکان معالج است. تجویز و تزریق خون و فرآورده باید با مسئولیت کامل یک پزشک دارای صلاحیت انجام شود.
مراکز انتقال خون، مراکز درمانی و سایر مراکزی که به نوعی در ارتباط با فرآوردههای خونی فعالیت میکنند در سراسر کشور باید از این آیین اخلاقی تبعیت کرده و در تدوین و بازبینی دستورالعملهای خود رعایت این آیین را در دستور کار قرار دهند. نظارت و بازبینی و تکمیل دورهای این آیین بر عهده شورای اخلاق اهدا و انتقال خون سازمان انتقال خون است.
سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت ایران پزشک، تاریخ انتشار: 19آبان 1397 ، کدخبر: 10657: www.iranmd.com