شعار سال: مرحوم آيت‌الله بهشتي در سال 57 يعني در نخستين سالگرد 15 خرداد پس از پيروزي انقلاب با نشريه عروه‌الوثقی گفت‌وگويي درباره اين رخداد مهم انجام داد كه بخش‌هايي از آن در ادامه مي‌آيد.
آيت‌الله بهشتي در اين گفت‌وگو درباره جايگاه 15 خرداد سال 42 در تاريخ مبارزات ملت ايران گفته بود: «به‌طورکلی باید بگویم که انقلاب پیروزمند اسلامی ملت ما ریشه‌های طولانی و وصف‌آمیز در تاریخ کشور و ملتمان دارد، ولی شک نیست که 15 خرداد ۱۳۴۲ نقطه عطف بزرگی در حرکت انقلابی اسلامی ملت ماست. جهت اصلی این نقطه عطف این است که در آن سال یعنی در سال ۱۳۴۱ و یک سال قبل از آن قبل از 15 خرداد مبارزه با رژیم طاغوتی، مبارزه سیاسی با این رژیم به‌وسیله یک شخصیت بسیار برجسته دینی و اسلامی که در سطح مرجعیت تقلید قرار داشت و استاد بزرگ در حوزه بود و بیش از همه استادان دیگر دارای شاگردانی برجسته و فعال در سطح کشور بود یعنی آیت‌الله خمینی، مبارزه از قشر خاص روشنفکر یا قشری از بازاریان و مردم عادی یا گروه معدودی از روحانیان کشانده شد به جامعه، روحانیت و در نتیجه به همه قشرهای گسترده ملت ما، آیت‌الله خمینی در حدود ۱۳۴۱ رسما اعلام مبارزه با رژیم کردند و مراجع دیگر هم با او هم‌صدا و همگام شدند و روحانیت ایران به‌صورتی با رژیم درگیر شد که انعکاسش این بود که روحانیت یکپارچه با رژیم درگیر است، هرچند بودند کسانی که حتی در آن موقع در صحنه مبارزه گام ننهادند؛ اما بازتاب مطلب این‌طور بود، در نتیجه در هر گوشه ایران از تهران تا شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک و حتی در روستا‌ها مردم احساس کردند که با رژیم در حال مبارزه هستند، با این اقدام ایشان که همگامی و همراهی قسمت بزرگی از روحانیت را داشت، یک مسئله مهم یعنی مرز بین دین و سیاست را از میان برداشت و معلوم شد که از دیدگاه مراجع تقلید و کسانی که مردم در شناخت فروع دین به آنها مراجعه و از آنها پیروی می‌کنند و در شناخت احکام از آنها تبعیت می‌کنند، مسلمان‌بودن یعنی تعهد سیاسی داشتن و تعهد سیاسی داشتن بر پایه اسلام از اصول مسلمان‌بودن است و همچنین مرز مهم میان روحانیت و علمای اسلام و نقش سیاستمان هم از بین رفت و معلوم شد که یک عالم دینی، باید یک فرد بسیار متعهد و آگاه سیاسی باشد. این، آن نقطه عطف بزرگ و حالا می‌توانیم بگوییم که ریشه‌های حادثه 15 خرداد خیلی زیاد و طولانی در تاریخ است، اما نزدیک‌ترین و آخرین ریشه عمده‌اش عبارت بود از این ریشه که با ورود مراجع تقلید به میدان مبارزه سیاسی و دینی با رژیم ملت مسلمان آمادگی آن را پیدا کرد که یکپارچه به میدان مبارزه سیاسی با نظام طاغوتی از روی انگیزه دینی گام بگذارد و باز در اینجا یک نقطه عطف دیگر به چشم می‌خورد و آن اینکه انگیزه مبارزات سیاسی می‌تواند انگیزه اقتصادی باشد و می‌تواند انگیزه آزادی‌خواهی و اجتماعی باشد و می‌تواند انگیزه‌ای جامع‌تر و فرا‌تر باشد یعنی انگیزه تعهد در برابر خدا، تعهدی که هم شامل دستیابی به عدالت اجتماعی و اقتصادی است و هم شامل بسیاری از بخش‌های دیگر به‌طوری‌که مبارزین 15 خرداد کسانی نبودند که به‌خاطر تنگنای اقتصادی صرفا با رژیم مبارزه کنند و کسانی نبودند که صرفا به‌خاطر دستیابی به آزادی‌های اجتماعی با رژیم مبارزه کنند، بلکه کسانی بودند که علاوه بر اینکه برای ازبین‌بردن تنگنای اقتصادی اهمیت می‌دادند و علاوه بر اینکه برای ازبین‌بردن خفقان و دستیابی به آزادی اهمیت می‌دادند، علاوه بر این برای ایجاد جامعه‌ای که در آن ارزش‌های عالی انسانی و اخلاقی و ارزش‌های عالی اسلامی مستقر باشد و مورد احترام باشد و پیدا کند برای آن هم مبارزه می‌کردند و برای بسیاری از مبارزه‌کنندگان این عامل سوم عامل اصلی و عامل اقتصادی و عامل آزادی سیاسی از عوامل فرعی بود، بنابراین می‌توان گفت که در رویداد عظیم 15 خرداد ۱۳۴۲ این دو مسئله به‌عنوان دو ریشه مهم باید مورد توجه قرار بگیرد که به هم خیلی مربوط است.».

زمينه‌هاي بروز قيام
بهشتي در بيان زمينه‌هاي بروز قيام 15خرداد اظهار كرد: «عامل اول، واردشدن مستقیم مرجعیت تقلید در میدان مبارزه سیاسی با رژیم که معنایش این بود که جامعه ما و مقلدان اینها غالبا به این میدان بر اثر احساس وظیفه دینی وارد خواهند شد؛ بنابراین احساس تعهد دینی و وظیفه دینی برای مبارزه به‌عنوان عامل نخستین در کنار عوامل دیگر یا بهتر بگویم محیط بر عوامل دیگر و این هم می‌شود. عامل دوم این است که 15 خرداد به حق نقطه عطفی است در تاریخ مبارزات اسلامی و سیاسی ملت ما که به‌دنبال آن درگیری با نظام طاغوتی همه‌گیر و فراگیر شد، انگیزه عالی به‌عنوان انگیزه دینی و الهی پیدا کرد و انسان‌ها با عشق به شهادت به مبارزه گام نهادند و صحنه‌های 15 خرداد در قم که من آنجا بودم و در تهران که من نبودم که برایم به تفصیل نقل کردند و در بسیاری از جاهای دیگر در همین ورامین و حرکت مردم به‌سوی تهران و خیلی از جاهای دیگر صحنه‌های شهادت بود، بعضی انسان‌هايی که با این احساس به میدان مبارزه آمدند که اگر در این راه کشته شوند به سعادتی بزرگ نائل شده‌اند.

به این ترتیب می‌توان گفت شوق به شهادت به‌عنوان عامل نیرومند مبارزه و به‌عنوان یک محرک الهی در مبارزه، محرکی که دیگر دستگاه طاغوتی قادر به پیروزی بر او نبود چون هیچ محرکی به اندازه عشق به شهادت تسخیرناپذیر در برابر دام‌های طاغوتی و توطئه‌های استبداد و استعمار و استثمار نیست. این انگیزه بزرگ با 15 خرداد تجلی گسترده‌ای پیدا کرد قبلا هم این انگیزه بود و گروه‌هایی بودند که با همین انگیزه اما نه به این گستردگی در 15 خرداد چنین انگیزه‌ای به صورتی گسترده در صحنه مبارزاتی سیاسی- اسلامی ملت ما تجلی کرد، حادثه‌ای که به عنوان یک حادثه فقط از نظر تاریخی برای خوانندگان شما و مخصوصا نسل جوان قابل توجه است. در این مورد قابل ذکر است که در طول یک سال قبل از ۱۵ خرداد به‌‌ همان دلیل که گفته شد که آیت‌الله خمینی و مرجعیت روحانیت و مرجعیت دینی پا به میدان مبارزه گذاشت، پیام‌های رهبران مبارز به‌وسیله طلاب جوان و روحانیون جوان و دانشجویان سریع به اقصی نقاط کشور فرستاده می‌شد و چون این پیام از طرف مرجعیت بود آنجا گیرنده‌ای هم داشت. گیرندگان این پیام اکثرا روحانیون محلی بودند.»

سخنراني 13 خرداد
بهشتي با اشاره به سخنراني امام در 13 خرداد سال 42 ادامه داد: «نکته دیگری که در اینجا یادآوری می‌کنم که مناسبت نزدیک‌ترین حادثه به 15 خرداد عبارت از سخنرانی پرشکوه و پرطنین امام خمینی در مدرسه فیضیه در روز عاشورای‌‌ همان سال که‌‌ همان ۱۳ خرداد بود. در آن روز ایشان در مدرسه فیضیه سخنرانی کردند و در آن روز شهر قم در حیرت به این سخنرانی حاضر شده بود و عده زیادی از تهران و شهرهای دیگر چون روز عاشورا معمولا در قم روزی است که از همه جا به قم می‌آیند و اگر حافظه من اشتباه نکند در آن موقع‌ها رقم ۱۰۰ هزار نفر در یک اجتماع رقم بزرگی است، اجتماع عده کسانی که در مدرسه و صحن‌ها و مسجد اعظم و خیابان‌ها به پای سخنرانی بودند بیش از ۱۰۰ هزار نفر بود و یک گروه از فعالان از تهران که واقعا در آن مرحله از نهضت واقعا فعالیت داشتند و فداکاری می‌کردند که بعدا به زندان افتادند این گروه هم عهده‌دار تنظیم سیستم صوتی بودند و برای اینکه از کارشکنی دولت جلوگیری کنند باطری‌های قوی با خود از تهران آورده بودند که به محض اینکه اگر این‌ها برق را قطع بکنند اون‌ها بتوانند با استفاده از باطری‌ها سخنرانی را به صورت گسترده پخش کنند و خوب یادم است که در مقیاس آن روز این پیش‌بینی گروه و آمادگی و تجهیزات به عنوان یک نشانه از پیشرفت فنی و تشکیلاتی در کار انقلاب تلقی می‌شد و بسیار مثمرثمر بود.».

علت سركوب نهضت
بهشتي عامل سركوب آن نهضت توسط عوامل رژيم پهلوي را چنين دانست: «رژیم در آن موقع برنامه‌ای را آغاز می‌کرد که اسم این برنامه را باید بگذاریم برنامه ایجاد رفاه اقتصادی به منظور تباه‌کردن انسان‌های جامعه. رژیم با الهامی که از آمریکا و سیاست‌های استعماری در ایران گرفته بود، مصمم بود برنامه‌ای را آغاز کند که اسم آن را انقلاب ششم بهمن و انقلاب شاه و ملت گذاشته بود که واقعش این بود که نه شاه در آن بود و نه ملت برای اینکه شاه نبود که این کار دست دیگران بود و ملت هم نبود خوب معلوم بود که چطور ملتی است. رژیم در آغاز این برنامه بود و این برنامه را طرح‌ریزی می‌کرد و می‌دانید که این برنامه‌ها در جامعه موفقیتی کوتاه‌مدت دارد؛ بنابراین تا حدی توانست گروه‌ها را متزلزل کند. عامل دوم این بود که رهبری مبارزه امام خمینی و رهبری دیگران تازه در میدان مبارزه می‌درخشد و تجلی می‌کردند، برای تقویت پیوند میان آنها و مردم زمان لازم بود. عامل سوم اين بود كه نقش انگیزه مذهبی در نسل جوان و نوجوان چندان گسترده نبود و کسانی که در میدان مبارزه می‌آمدند از نسل میانسال به بالا بود، در حالی که ما همه مبارزان از سال‌های پیش تصمیم گرفته بودیم که مبارزه را بر اساس انگیزه اسلامی و مذهبی به نسل نوجوان و جوان منتقل کنیم و ما‌ها در مراحل نخستین این برنامه بودیم و موفقیت‌آمیز هم بود. حتی در آن موقع من خوب یادم بود که در سال ۱۳۴۱ یا۱۳۴۰ بود که در دانشگاه سخنرانی کردم و برخی از شهدای برجسته مبارزات اخیر هم دانشجو بودند و کارگردانان آن سخنرانی بودند و برایم شورانگیز بود که می‌دیدم در آن سخنرانی که عده‌ای از فضلای جوان با عده‌ای از جوانان دانشجو در یک مجمع نشسته بودند و سخنران هم که من بودم یک روحانی بود و از قم دعوت شده بودم یعنی پیوند مستقیم میان روحانیت و فرهنگیان و دانشجویان و قشر تحصیل‌کرده تازه داشت نضج می‌گرفت و روی این پیوند کار شد و گروه‌های گوناگون روی این پیوند کار کردند، به‌خصوص تحصیل‌کرده‌های مسلمان باایمان قهرمان که شهادتشان شهادت اسلامی بود خیلی در ایجاد این موج و گسترش این موج اثر داشتند و بعد هم همچنان فعالیت‌های حسینیه ارشاد که دنباله فعالیت‌ها و جلسات و گفتارهايی بود که قبلا در سال‌های 38تا41 ادامه داشت و باز آنجا هم یک نقطه پیوندی بود که با دوستان دانشگاهی پیوندی داشتیم؛ بنابراین کار حسینیه ارشاد پیش آمد و این کار را گسترش داد، نقش ویژه مرحوم دکتر شریعتی روی کار آمد خیلی در این جریان کار حسن اثر داشت و مبارزات قهرمانانه از یک سو نسل جوان را به سوی اسلام می‌کشاند. عرضه اسلام مترقی بر نسل جوان به‌صورت پرجذبه کاری که تیم دوستان ما در آموزش و پرورش موفق شد انجام دهند و آن طرح تغییر کلی کتاب‌های تعلیمات دینی و برنامه آموزش دینی در آموزشگاه‌ها و دبیرستان‌ها بود و قرآن و ترجمه‌های آیات و آیات جهاد که انتخاب شده بود و برنامه‌هايی که در بیرون عده‌ای از دوستان موفق شدند، همه اثر گذاشتند. برنامه آموزش قرآن و کلاس قرآن در سرتاسر کشور به وسیله عده زیادی از روحانیون و فرهنگیان جوان و برنامه‌های تعلیمات دینی به شیوه تازه توسط عده‌ای از روحانیون جوان، من باید بگویم برنامه‌های آقای قرائتی نقش داشت در این جریان، نقش مؤثر داشت و برنامه‌اش در نسل جوان ایجاد جذبه می‌کرد و این‌ها عواملی مؤثر بودند و انتشارات اسلامی با زبان جوانان و نوجوانان، اینها همه تأثیر داشت در اینکه نسل نوجوان با مذهب پیوندی استوار‌تر پیدا کند. یک عامل دیگر شکست برنامه‌های به اصطلاح رفاهی انقلاب و ملت و شش بهمن و آمریکا بود. شکست آنها از یک سو و گسترش برنامه‌ها از سوی دیگر و پانهادن عده‌ای از جوانان قهرمان به صورت مداوم و فعالیت‌های اسلامی در خارج از کشور اینها همه به هم دست داد و توانست زمینه را برای اوج این انقلاب در مرحله جدید فراهم کند.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 12 خرداد 98، شماره: 3442