شعار سال:دکتر احمد فیاضبخش، مشاور رییس سازمان بهزیستی معتقد است: ما به دلیل نوع مشکلات در همه گیری های عفونی مثل بحران فعلی کشور بدلیل کرونا، برای پیشگیری از بروز بعدی همهگیری ها، به تنوعی از تخصص ها نیاز داریم که درمیان آنها، شاید کمترین میزان نیاز را جامعه به پزشکان داشته باشد. شاید لازم باشد در چنین تیمی بجای پزشکان، مردم شناسان، سیاستگذاران عمومی، کارشناسان غیرپزشکی در حوزه سلامت و یا جامعه شناسی پزشکی و سایر تخصص ها عضو باشند.
دکتر احمد فیاضبخش، عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سوال که در رابطه با بحث مدیریت کرونا چه روشهایی می توان برای کم کردن آمار مبتلایان و کنترل بیماری انجام داد؟ اظهار داشت: در بحث از راهکارها به اطلاعات درست نیاز داریم. اگر بخواهم مثالی بزنم، درزمان درمان نیز همین نیاز به اطلاعات مطرح است. حتی بهترین پزشک های دنیا نیز نمی تواند بدون اطلاعات از علائم و نشانه های بیماران، راه حلی درست برای بیمارشان ارائه کند. در رابطه باحل مشکل در موج فعلی همه گیری کرونا که درآن قرار داریم، بنظرم عده ای که اطلاعات درست دارند، لزوما مدیران نظام سلامت نیستند، و اگر فرض کنیم اطلاعات درباره منشا و ابعاد همهگیری درموج فعلی در اختیار وزیر بهداشت هم قرار داده شده باشد، همه میدانیم در ساختار قدرت درکشور ما، ایشان اختیارات محدودی دارند. به نظر می رسد در این حوزه بیشترین قدرت برای مبارزه با مشکلات را سطوح عالی نظام داشته باشند و اگر بخواهیم نظریه چینیها در باره احتمال جنگ بیولوژیک بودن قضیه را که توسط رسانه ملی شایع شده را هم بپذیریم، با آنکه بعید است، ولی این مسئولیت سطوح عالی نظام را برای اینکه هدایت مبارزه در زیرمجموعه ایشان انجام شود را پررنگتر می کند چون براین اساس، مساله از جنس یک جنگ تمام عیار است، و کم و کیف تصمیمات درباره جنگها در قانون اساسی به ایشان واگذار شده است. بعلاوه تنها شخصی که برای داشتن تمام اطلاعات لازم کفایت دارند نیز ایشان هستند. سایرین هم اختیارات کافی برای موقعیت جنگی ندارند و هم صلاح نیست که به بعضی اطلاعات محرمانه دسترسی داشته باشند، وگرنه ممکن است سهوا یا عمدا با داشتن بعضی اطلاعات، سبب بروز بعضی هیجانات افراطی یا تفریطی، یا جو رعب بیش از حد، یا جو بی خیالی بیش از حد در کشور شوند. لذا من در باره راه حل مشکل در موج فعلی اظهار نظر نمی کنم، و آنرا وا میگذارم به زمانی که بعنوان یک متخصص در حیطه سیاستگذاری بهداشت و سلامت، اطلاعات کافی و اختیارات کافی به من واگذار شود و بعد میتوانم بعنوان نماینده کسی که اختیارات و اطلاعات موثقش را به من واگذار کرده، در این زمینه گفت وگو کنم.
وی افزود: از این رو در حال حاضر فقط باید صبرکنیم تا دولت کارش را تا اتمام موج فعلی اپیدمی انجام دهد، ولذا حرفهایی که من الان با شما مطرح می کنم مربوط به زمان پس از فروکش نسبی ماجرا است، و باید بپردازیم به اینکه اگر این موج حاضر فروکش نمود، بعد آن باید چه کنیم؟ یعنی وقتی بعد از فروکش موج حاضر به نقطه سر خط رسیدیم، باید ببینیم از این پس در حوزه بهداشت و درمان باید چه رفتاری داشته باشیم؟ چون بر اساس بعضی هشدارها و اطلاعات علمی که هر چند وقت یکبار منتشر می شود، ظاهرا این بیماری قرار است مهمان ناخوانده همیشگی زمستان های ما در سالهای بعد نیز باقی بماند. لذا بجای اینکه درباره فروکش کردن موج حاضر فقط گفته شود، باید برویم و همچون درس گرفتن از هر اتفاق ناگوار دیگری، تا آنجا که می توانیم از این ماجرا نیز درس بگیریم، مثل دوران جنگ تحمیلی که گاهی به آن اشاره می شود، و میگویند که آن جنگ در عین وجود خسارتش، محاسنی هم در جهت رشد بعضی علوم و مهارتها درسطح ملی برای کشور داشت.
در کنترل همه گیری ها، کاردان کیست؟
دکتر فیاض بخش تصریح کرد: درس این ماجرای همه گیری در دور فعلی ابتلا، این است که کار در موج های بعدی ابتلا باید به کاردان سپرده شود. اما باید پرسید در این ماجرا و در کنترل همه گیری ها، کاردان کیست؟ پزشکان، روحانیان، نظامیان، متخصصین علوم انسانی مثل حقوق، روانشناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی، جامعه شناسی پزشکی، فمینیستها، فلیسوفان علم و سیاستگذاری عمومی، متخصصین مدیریت خدمات بهداشتی و بهداشت، اپیدمیولوژیستها، متخصصین مدیریت و برنامهریزی شهری، اقتصاددانان و حسابداران، متخصصین اخلاق و اخلاق پزشکی، و ….؟ متفکرین و نخبه های ما باید در این خصوص فکر کنند و ببینند آیا فقط داشتن یک مهارت بالینی، مثل تخصص پزشکی در یکی از حوزههای تخصصی مانند عفونی، داخلی، چشم، اطفال، جراحی، زنان، روانپزشکی یا امثالهم برای مدیریت همهگیری کفایت میکند؟! یا در کنترل همه گیری اصلا به تخصصهای پزشکی نیازی نیست؟! باید دید آیا در اینجا نیز در شباهت با رفتار یک مربی در چینش اعضاء یک تیم فوتبال باید عمل کرد یا برخلاف آن؟ اگر تشخیص آن است که شباهتی وجود دارد، این مساله اقتضا می کند که بازیکنان مهارت های گوناگون داشته باشند. یعنی چند نفر باید مهارت بازی در قسمت حمله و گل زنی داشته باشد، و چند نفر در قسمتهای دیگر زمین مثل وسط، دفاع و دروازه.
ما به دلیل نوع مشکلات در همه گیری های عفونی مثل کرونا، به تنوعی از تخصص ها نیاز داریم
مشاور رییس سازمان بهزیستی ادامه داد: آنچه به نظر من می رسد این است که ما به دلیل نوع مشکلات در همه گیری های عفونی مثل بحران فعلی کشور بدلیل کرونا، برای پیشگیری از بروز بعدی همهگیری ها، به تنوعی از تخصص ها نیاز داریم که درمیان آنها، شاید کمترین میزان نیاز را جامعه به پزشکان داشته باشد. شاید لازم باشد در چنین تیمی بجای پزشکان، مردم شناسان، سیاستگذاران عمومی، کارشناسان غیرپزشکی در حوزه سلامت و یا جامعه شناسی پزشکی و سایر تخصص ها عضو باشند. در کشور ما چنین تخصص هایی تا به امروز زینت المجالس بودهاند و توجهی به آنها نمی شده است و آنها نیز خودشان را تا به امروز چندان جدی نمی گرفتهاند. حتی جامعه نیز حس نمی کند چنین تخصص هایی برای پیشگیری از همهگیری ها مفید باشند و مردم بیشتر تصورشان درمانی است.
وی تصریح کرد: مردم دغدغه شان بیشتر از آنکه پیشگیری از همهگیریهای بعدی باشد، فکرشان این است که حالا و در دورههای بعدی که بیماری شیوع پیدا کرد، اگر آنها مبتلا شدند، باید بتوانند فوری خودشان را به بیمارستان و درمانگران برسانند. لذا مدیریت همه گیری در این نگاه عوامانه یعنی ساختن بیمارستان. یعنی اینکه ما بتوانیم اگر مشکلی پیش آمد ظرف دوسه روز بیمارستان بزرگ بسازیم! این بخاطر آنست که مردم و حتی جامعه پزشکی ما برای پیشگیری و بهداشت، و برنامه ریزی بهداشتی اهمیتی قائل نیستند، یا حداقل اهمیت کمی قائلند.
دکتر فیاض بخش گفت: پس در گام اول باید این تیم را برای دور بعدی بچینیم و آماده کنیم. حدود اختیارات اعضای این تیم نیز اهمیت دارد که از الان باید در باره آن فکر و برنامه ریزی کنیم. در رسانه ها آمد که این موضوع باید در حد معاون اول رییس جمهور مدیریت می شد. بعد خبر آمد که رهبری خواسته اند که موضوع در حد شخص رییس جمهور مدیریت شود. بسیاری از نخبگان جامعه عقیده دارند چنین موضوعاتی باید همچون مساله بنزین، در سطح شورای سران سه قوه مدیریت و تصمیم گیری شود. اما این روزها میبینیم که به دلیل موثر بودن نیروهای انتظامی و نظامی در مدیریت بحران، و بدلیل آنکه در ساختار فعلی قدرت در ایران، این نیروها تحت امر رهبری هستند، و نه حتی شورای سران سه قوه، عملا خود رهبری نیز به نوعی ورود کرده اند.
باید از نیروهای نظامی نیز در مدیریت استفاده کرد
وی اظهار داشت: این قطعی است که باید از نیروهای نظامی نیز در مدیریت استفاده کرد، و باید فرماندهی آنها بدست کسی باشد که ریاست ستاد مبارزه با بیماری به او داده شده است. این فرماندهی نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی، هم درحین وقوع همه گیری باید به رئیس چنین ستادی سپرده شود، و هم در پس از فروکش بحران فعلی. این یعنی قبل از وقوع هر بحرانی در آینده، و درجریان اقدامات پیشگیرانه از همه گیریها بعدی باید به فرماندهان تحت امر فرمانده کل قوا تاکید گردد که فقط باید مطیع دستورات باشند چون در غیراین صورت بیماری فراگیر شده، و ممکن است امنیت و تمامیت ارضی کشور نیز بخطر افتد.
عدم قرنطینه قم هزینه و تبعات آن در وهله نخست دامن جامعه پزشکی و مردم کشور را گرفت
فیاض بخش با بیان اینکه چون در موضوع کرونا و مساله عدم قرنطینه قم هزینه و تبعات آن در وهله نخست دامن جامعه پزشکی و مردم کشور را گرفت، گفت: ممکن است چنین درکی هنوز در فرماندهان بوجود نیامده باشد. به نظرم ورود مقامات عالی نظام در راس جلسات پیشگیری از همه گیریهای بعدی، بدلیل نیاز به محدوده وسیعی از اختیارات به شکلی ضروری احساس می شود.
در خصوص کرونا مردم به خوبی می بینند که اگر رعایت نکنند بیماری به زودی به سراغ آنها می آید
وی افزود: در خصوص مردم نیز تغییرات اجتماعی ضرورت دارد. تغییر دادن نگرش و دانش و رفتار مردم در سنین پیری سختتر است. هر چقدر بخواهیم دانش را به رفتار تبدیل کنیم، کار بیشتری پیش رو داریم. ما حتی در جامعه پزشکی متخصص ریه سیگاری داریم که این نشانده این است که هر دانشی نسبت به مضرات سیگار به نگرش منفی درباره سیگار تبدیل نمی شود و هر نگرش منفی هم منجر به رفتار مناسب در ترک یا کاهش از مصرف مواد دخانی نمیگردد. تغییر دادن رفتار تک تک مردم در جامعه سخت است، و تغییر دادن رفتار جمعی مردم از این هم سخت تر است. برای مثال وقتی رفتار مردم ایتالیا با رفتار سایر اروپاییان مقایسه شود متوجه می شویم ایتالیایی ها در خودخواهی و عدم رعایت قوانین اجتماعی از باقی مردم اروپا متفاوت هستند و بعضی قوم شناسان می گویند که آنها تا حدودی به ما ایرانی ها شباهت دارند. در خصوص کرونا مردم به خوبی می بینند که اگر رعایت نکنند بیماری به زودی به سراغ آنها می آید، همانطور که در اروپا زودتر از بقیه، ایتالیایی ها درگیر شدند. در بین دوستان پزشک من چند نفر فوتی وجود دارد و در بین پدران و مادران این افراد نیز موارد بالایی از فوتی ها دیده می شود. این مساله نشان دهنده این نکته است که دانش بسیاری از پزشکان نیز به مرحله عمل نرسیده است و حتی در جامعه پزشکان هنوز بسیاری توصیه ها را جدی نگرفته اند.
مشاور آموزش و پژوهش معاون وزیر رفاه اظهار داشت: پوشش دادن خبرها و یا انتشار هیجانی اخبار به طور مقطعی تاثیرگذار خواهد بود ولی بعد از فروکش کردن این دوره، فراموشی رخ می دهد. برنامه ریزان اجتماعی ما باید برای چنین مواردی برنامه ریزی کنند. اگر پزشکان را به عنوان متولیان بخش سلامت در جامعه می شناسیم آیا این به نفع خود پزشکان هم نیست که سیاست گذاری در چنین مواردی را به دست اپیدمیولوژیست ها بسپارند و حداقل یک معاونین ومشاورین با تخصص های غیر علوم پزشکی بصورت جدی در کنار وزیر بهداشت وجود داشته باشد، و یا اگر هم قرار است کل معاونت ها توسط پزشکان اداره شوند، دغدغه اصلی آنها فقط پزشکی و درمان بیماری ها نباشد، بلکه در این جایگاه برنامه ریزی های دراز مدت، و بین بخشی ایجاد شود و آنها را بطور دائم فعال نگهداریم.
ما نمی توانیم درباره درمان مردم، وارد بحث های ماورا الطبیعه بشویم
توصیه ائمه علیهم السلام نیز این بود که ما مسائل و مشکلات مان را بر اساس قوانین طبیعی حل و فصل کنیم
دکتر فیاض بخش در پاسخ به این سوال که تعداد مبتلایان در ایران بسیار بالاست و اخبار مربوط به شیوع کرونا در ایران و حواشی مربوط به آن در سرتاسر دنیا منتشر می شود. ماجرای تجویز دستورات طب اسلامی در خارج از مرزهای کشور موجب جو سازی بر علیه علمای دینی و فرهنگ ایرانیان شده است. در این خصوص چه باید کرد؟ گفت: این موضوع بین من و برخی از همکاران من که سابقا و یا در حال حاضر مسئولیتی در وزارت بهداشت و درمان داشتند، مطرح شد. من عقبه مذهبی و سابقه تربیت دینی دارم و به هیچ وجه این مسائل را مسخره نمی کنم. آقای جوادی آملی در این خصوص نظر داده اند و می توانند حرف این طیف را نقد کنند. نظر خود من این است که این آقایان طرفدار طب سنتی دارند در خصوص موردهای خاصی از موثر بودن دعا و ذکر توسط مردان خدا صحبت می کنند. باید گفت که تجارب این درمانگران خاص روی آن درمان شدههای خاص، بر فرض اثبات صحت اصل خبری که با مارسیده است، قابل تعمیم نیستند. باید گفت در صورت اثبات خبرهای اینگونه، حداکثر تاییدی که میشود کرد این است که، آن موارد شفا یافته به دلایلی که ما نمی دانیم و نمی توانیم از آن عوامل درمان درکی داشته باشیم، بهبود پیدا کرده اند. برای مثال پیامبران الهی و ائمه ما به داشتن قدرتهای خاص معنوی شهرت دارند. ولی انتشار اخبار در باره این موارد در جامعه به طور مثال اشاره به این نکته که امام صادق (ع) با دعای خاصی بیماری را برخلاف بر قوانین قابل درک در طبیعت نجات داده اند، و با دادن خبر این روایت بدست افرادی که صلاحیت ندارند، آنرا به قانونی طبی تبدیل کنیم، کاری غلط است. ما نمی توانیم درباره درمان مردم، وارد بحث های ماورا الطبیعه بشویم. توصیه ائمه علیهم السلام نیز بر این بود که ما مسائل و مشکلات و دشواری هایمان را بر اساس قوانین طبیعی و رفتارهایی که برای بشر عادی قابل درک و فهم هستند، حل و فصل کنیم. باید بدانیم این رویکرد با ماوراء الطبیعه در تناقض با قدرت الهی نیست، چون خداوند خود همین را از ما خواسته است، و امام صادق (ع) از ائمه ما فرموده اند: «أبی الله أن یحری الأشیاء إلا بأسباب». بنظر من این یعنی به اسباب تمسک بجویید، و در کنارش با دعا و ذکر به خداوند هم توکل کنید.
در میان مخالفین طب اسلامی هم کم نیستند افرادی که به علم احترام نمی گذارند
وی ادامه داد: در نقطه مقابل و در بین بعضی تمسخرکنندگان مدعیان طب اسلامی متاسفانه وضع به همین صورت است. یعنی بنظرم در میان مخالفین طب اسلامی هم کم نیستند افرادی که به علم احترام نمی گذارند. باید به این افراد تذکر داد که استدلال شما اقتضا می کند خودتان هم ابتدا به علم احترام بگذارید، و توصیه های علمی متخصصین در رشتههای علمی مربوط به مدیریت بیماری در سطح اجتماعی را جدی بگیریم. به جای دامن زدن به دعوا های قبیله ای باید بدانیم اگر آنها نباشند چه کسی به جای آنها باشد؟! باید معیاری تعریف شود تا کسانی که تیم مدیریت بحران را تشکیل می دهند و در این خصوص تصمیم گیری خواهند کرد چه تخصص هایی داشته باشند. احساس من این است که نه عوام جامعه و نه پزشکان، به حضور غیر پزشکان در چنین مجامعی اجازه نمی دهند و نتایج این آسیب در مشکلات جامعه دیده می شود.
بیماران مبتلا به کرونا حتی بعد از بهبودی نیز تا مدتها با عوارض ناشی از درگیری شدید ریه ها روبرو خواهند بود
دکتر فیاض بخش افزود: متاسفانه ما مرجعیت برخی از تخصص ها را برای جامعه روشن نکردیم و مردم همچنان به سفر های خود می روند و تمهیدات لازم از ابتدای ماجرا انجام نشد. تا درد شناخته نشود درمان درست و کامل نخواهد بود. وقتی مصلحت اقتضا نمی کند بخشی از شناخت کامل شود، درمان نیز کامل نمی شود. با فرض بر قابل اتکا بودن اطلاعات فعلی راهکار ها بسیار ساده هستند. به عنوان نمونه عرض می کنم یکی از جراحان حاذق کشور بر اثر ابتلا به کرونا فوت کرد. در یک گروه که تماما پزشکان و همکاران ایشان هستند برای شرکت در تشیع جنازه متوفی برنامه ریزی می شد یعنی حتی جامعه پزشکی کشور نیز هنوز قانع نشده است که شرکت در چنین مراسمی در شرایط فعلی درست نیست. درحالیکه هم مرحوم و هم مشایعت کنندگان همه الگوی جامعه پزشکی کشورند که انتشار یک عکس از این مراسم می تواند با مطرح کردن این نکته که عده ای فرهیختگان جامعه پزشکی خود به انتشار ویروس کمک می کنند، دانش و تعهد این قشر را زیر سوال ببرد. با چنین شرایطی مشکلات ما با عوام بسیار بیشتر خواهد بود. ما در خصوص فرهنگ سازی به هزینه بالایی نیاز داریم که به مراتب از عواقب هزینه نکردن کمتر است. باید دقت داشته باشیم که بیماران مبتلا به کرونا حتی بعد از بهبودی نیز تا مدتها با عوارض ناشی از درگیری شدید ریه ها روبرو خواهند بود و ریه ها و دستگاه تنفسی این بیماران مثل روز اول نخواهد بود.
ما در خصوص فرهنگ سازی به هزینه بالایی نیاز داریم که به مراتب از عواقب هزینه نکردن کمتر است
در اوج جنگ زمانی که تمایل و زر و زیور دنیا در کشورمان کمتر بود خانه های بهداشت شاهکار کردند
مشاور رئیس سازمان بهریستی تصریح کرد: هزینه آموزش دادن مردم با هزینه ساخت آی سی یو و بیمارستان ها و تجهیز شبکه درمان قابل قیاس نخواهد بود. در اروپا در ازای هر ریالی که برای بهبود بیماران صرف می شود چند برابر هزینه ایمن سازی و پیشگیری خواهد شد تا ابتدا از بروز اتفاقات بد جلوگیری شود. فرق بهداشت و درمان در این نکته است. هزینه هایی که برای بخش بهداشت و درمان انجام می شود در نسل بعد جواب می دهد. ولی نتایج بخش درمان در همان زمان دیده می شود، بیمار به حال مرگ وارد آی سی یو می شود و سلامت به بخش منتقل می گردد و مردم قدردان این زحمات هستند. ولی در خصوص کودکی که گروهی در مسیر رشد و تربیت او دخالت دارند تا در معرض حوادث قرار نگیرد مداخله دیده نمی شود و حس نشده است. معمولا جامعه قدردان متخصصین بهداشت نیست و حتی شاید پزشکان، این قشر را به تمسخر بگیرند. این قشر گزینه خوبی برای رای آوری در موقعیت های سیاسی از جمله نمایندگی مجلس نیستند ولی کارهای عمقی کشور به دست متخصصین آنها انجام می شود. تجربه نشان داد در ابتدای انقلاب و در اوج جنگ زمانی که تمایل و زر و زیور دنیا در کشورمان کمتر بود خانه های بهداشت شاهکار کردند. به جای بیمارستان سازی شبکه بهداشت ساختیم و آثار آن در شاخص های سلامت جامعه دیده شد. کاری که هرگز نتوانستیم مشابه آن را به انجام برسانیم.
شعار سال،با اندکی تخلیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری شفقنا،تاریخ 16 فروردین 1399، کد خبر:915802 ،www.fa.shafaqna.com