چهارشنبه ۰۱ مرداد ۱۴۰۴ - 2025 July 23 
زیست نویسندگی حرفه‌ای در ایران وجود ندارد
یک نویسنده کودک و نوجوان عنوان کرد: سرگرم‌کنندگی اولین شاخصه آثار کودک و نوجوان و مفاهیم انسانی مهم‌ترین محتوای این آثار است که مفاهیمی منطقه‌ای و جهانی هستند.
شعار سال: دنیای کودکان و نوجوانان دنیای پر رمز و راز، رنگارنگ و پر از خیال‌هاست؛ دنیایی که با کتاب‌های مناسب می‌تواند در مسیر درست رشد کند. نوشتن و خلق اثر برای کودکان و نوجوانان به‌سختی کشف دنیای آن‌هاست؛ با این حال آثار بسیاری در حوزه کودک و نوجوان تولید می‌شود.
سرگرم‌کنندگی اولین شاخصه آثار کودک
فرهاد حسن‌زاده، نویسنده کودک و نوجوان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به اینکه بین آثار کودک از نوجوان باید تفکیک صورت بگیرد، گفت: ما خیلی کلی می‌گوییم کودک و نوجوان، در حالی که کودکان مختصات خود را داشته و ادبیات خود را می‌طلبند و نوجوانان به دلیل نزدیکی سنی و احساسی نسبت به بزرگ‌ترها، ادبیات خود را دارند و این دو را نمی‌توان با هم یکسان در نظر گرفت. اما اگر بخواهم به طور خلاصه بگویم، اولاً اینکه ادبیات کودک باید سرگرم‌کننده باشد، برای مخاطب نوشته شود، مخاطب در تمام لحظه‌های اثر ادبی حضور داشته باشد نه در بک‌گراند و زمینه.
مفاهیم انسانی مهم‌ترین محتوای آثار کودک و نوجوان
وی درباره مختصات آثار کودک و نوجوان ادامه داد: بعضی از کارها برای کودک است و برخی از کارها درباره کودک است و ما همیشه این دو را اشتباه می‌گیریم. ما آثاری می‌نویسیم که درباره بچه‌هاست، ولی مفهوم و نتیجه‌ای که از آن استنتاج می‌شود، برای بزرگ‌ترهاست؛ بنابراین وجه سرگرم‌کنندگی آن خیلی مهم است و شاید بتوان گفت ۶۰ تا ۷۰ درصد یک اثر خوب کودکانه باید برای مخاطب جذابیت داشته و سرگرم‌کننده باشد. مابقی داستان مربوط به پیام یا محتوایی که در داستان وجود دارد که آن هم باید به نوعی به دغدغه‌های بچه‌ها بپردازد، یعنی به اموری که بچه‌ها با آن‌ها دست به گریبان هستند، مثل ترس‌ها و علاقه‌های آن‌ها و یک‌سری مفاهیمی که انسانی هستند.
این نویسنده کودک و نوجوان درباره محتوای کتاب‌های کودک و نوجوان نیز اظهار کرد: مفاهیم انسانی کتاب‌های کودک و نوجوان فراتر از اینکه منطقه‌ای باشند ممکن است اصلاً جهانی باشند، مثل صلح، دوستی، مهر، محبت، خانواده، اهمیت خانواده، راستی، قبح دروغ و بدی‌ها. منتهی قرار نیست این‌ها در چیزی که نویسنده می‌نویسد، نقش اصلی را داشته باشد و باید به‌گونه‌ای در بطن داستان تنیده شده باشند.
غفلت از بخشی از دغدغه‌های کودک و نوجوان در ادبیات
حسن‌زاده درباره میزان پرداختن نویسندگان به مسائل روز جامعه برای کود و نوجوان ابراز کرد: همه چیز باید متعادل باشد. یک بخشی از توجه نویسندگان به مفاهیم روزی که جامعه با آن‌ها دست به گریبان است به جشنواره‌ها و جوایزی که وجود دارد بازمی‌گردد. در این دهه‌هایی مختلف، نهاد‌های مربوطه بودجه‌هایی برای این کارها داشتند و عمدتاً نویسنده‌ها و توجه جامعه به این سمت منعطف می‌شد، ولی از مسائل خود بچه‌ها غافل می‌شدند.
وی اضافه کرد: در این سال‌ها نهاد‌های کمی بودند که مثلاً به محیط زیست بپردازند و مسائل محیط زیستی را در آثار بچه‌ها منعکس کنند، اخیراً به این مسئله توجه شده است. یا به آموزش‌های شهروندی و مهارت‌های زندگی که چیز‌هایی هستند که واقعاً بچه‌ها نیازمند داشتن دانش و آگاهی درباره آن‌ها هستند، ولی نهادی نبود که برای حمایت از این نوع کتاب‌ها جایزه بگذارد و نویسنده‌ها را به سمت آن‌ها سوق دهد. همیشه کفه ترازو به سمت مفاهیم اعتقادی و سیاسی چربیده و می‌توانم بگویم نویسنده‌ها از این بخش از دغدغه‌های کودکان و نوجوانان غافل شده‌اند.
رمان یا داستان شخصیت در ادبیات‌مان کم داریم
این نویسنده برجسته گفت: یکی از قالب‌هایی که برای بچه‌ها و مخصوصاً نوجوانان اهمیت دارد، خواندن رمان است و بچه‌هایی که خودشان را در آن رمان‌ها پیدا کنند، رمان را مال خود کرده و از آن نمی‌گذرند و همین باعث می‌شود که یک اثر ماندگار شود. اینکه بچه‌ها با شخصیت‌های رمان بخندند، گریه کنند، هم‌ذات‌پنداری کنند و با تمام وجودشان آن شخصیت را احساس کنند. این خیلی مهم است. ما رمان یا داستان شخصیت در ادبیات‌مان کم داریم.
حسن‌زاده بیان کرد: نویسنده نباید در پی این باشد که تجربه یا ایده‌های شخصی خودش را که خیلی هم ممکن است آن‌ها را قبول داشته باشد، بخواهد به بچه‌ها بقبولاند و تحمیل کند. نویسنده اولاً باید بچه‌ها را به رسمیت شناخته و آن‌ها را قلباً دوست داشته باشد و کفه حمایتش باید به سمت بچه‌ها چرخیده و آن‌ها را حمایت کند، نه بزرگسالی خود و هم سن و سالان خودش. گاهی اوقات از این موضوع غافل شده و بچه‌ها را دست‌کم گرفته و برای آن‌ها ارزش قائل نیستیم.
وی درباره مشکلات نویسندگان کودک و نوجوان اظهار کرد: ما در ایران زندگی می‌کنیم، ادبیات ما هم به چیز‌های دیگرمان می‌آید. کمبود‌ها و مسائل مختلف سبب شده زیست نویسندگان ما به گونه‌ای نباشد که بتوانند وقت زیادی روی رمان‌های خود بگذارند. به همین دلیل است که مثلاً من ناچار می‌شوم از خیلی از چیزهایم بگذرم. من از خیلی چیز‌ها گذشته‌ام تا توانسته‌ام این فضا را برای خودم مهیا کنم که بنشینم و به شکل حرفه‌ای کار نویسندگی انجام دهم. گاهی اوقات زمان‌هایی که نویسنده‌ها برای بچه‌ها می‌گذارند، زمان‌های زنده‌ای نیست بلکه شغل اول و دوم خود را دارند و در نهایت شاید اوقات خیلی فعال و زنده و جاندارشان را برای آثار خود نگذارند. شاید به این دلیل باشد که بیشتر کارها، کار‌های درخشانی نمی‌شوند. زیست نویسندگی حرفه‌ای وجود ندارد.
تغییر ذائقه نوجوانان یک تغییر جهانی است
این نویسنده کودک و نوجوان در مورد تغییر ذائقه نوجوانان و نحوه برخورد ادبیات داستانی ایران با این مسئله تشریح کرد: این یک ذائقه‌ای است که جهانی است و بچه‌های دنیا به این سمت جذب می‌شوند. یک مقدارش هم شاید به خاطر فیلم‌هایی است که در این حوزه می‌بینند و بعد علاقه‌مند می‌شوند که داستان این فیلم‌ها را هم بتوانند بخوانند و ببینند و به این طرف هم سرایت می‌کند و ادبیات ملی ما را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. به نظرم هیچ اشکالی ندارد و بچه‌ها نیاز دارند و باید در این ژانر‌ها به این نیاز پاسخ داده شود.
حسن‌زاده خاطرنشان کرد: نکته مهم در پرداختن به ژانر‌ها و مسائل جدید این است که نویسنده‌ها آثار برجسته و شاخص ادبیات فانتزی و این ژانر‌های جدید را بشناسند و کاری فراتر از آن کارها انجام دهند، نه آنکه بخواهند همان کارها را تکرار کنند. معیارمان می‌تواند این باشد که بگوییم اگر این اثر قرار باشد به زبان‌های دیگر ترجمه شود آیا آن‌ها رغبتی برای ترجمه خواهند داشت؟ یا اینکه بگویند ما بهتر از این را خودمان داریم!
وی اضافه کرد: آثار در ژانر‌های جدید باید رنگ و بوی ملی و بومی به خودش بگیرد و این اتفاق هم می‌تواند بیفتد، چون ما ملت و سرزمینی هستیم که قصه‌ها، افسانه‌ها و فانتزی‌های خود را از گذشته داریم و می‌توانیم از این‌ها بهره زیادی بگیریم. نمونه خیلی خوب در این بومی‌سازی آقای آرمان آرین است که خیلی خوب توانسته از پتانسیل ادبیات کهن استفاده کرده و در آن را در خدمت فانتزی نوین به کار بگیرد.
سرگرم‌کنندگی اولین شاخصه آثار کودک
فرهاد حسن‌زاده، نویسنده کودک و نوجوان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به اینکه بین آثار کودک از نوجوان باید تفکیک صورت بگیرد، گفت: ما خیلی کلی می‌گوییم کودک و نوجوان، در حالی که کودکان مختصات خود را داشته و ادبیات خود را می‌طلبند و نوجوانان به دلیل نزدیکی سنی و احساسی نسبت به بزرگ‌ترها، ادبیات خود را دارند و این دو را نمی‌توان با هم یکسان در نظر گرفت. اما اگر بخواهم به طور خلاصه بگویم، اولاً اینکه ادبیات کودک باید سرگرم‌کننده باشد، برای مخاطب نوشته شود، مخاطب در تمام لحظه‌های اثر ادبی حضور داشته باشد نه در بک‌گراند و زمینه.
مفاهیم انسانی مهم‌ترین محتوای آثار کودک و نوجوان
وی درباره مختصات آثار کودک و نوجوان ادامه داد: بعضی از کارها برای کودک است و برخی از کارها درباره کودک است و ما همیشه این دو را اشتباه می‌گیریم. ما آثاری می‌نویسیم که درباره بچه‌هاست، ولی مفهوم و نتیجه‌ای که از آن استنتاج می‌شود، برای بزرگ‌ترهاست؛ بنابراین وجه سرگرم‌کنندگی آن خیلی مهم است و شاید بتوان گفت ۶۰ تا ۷۰ درصد یک اثر خوب کودکانه باید برای مخاطب جذابیت داشته و سرگرم‌کننده باشد. مابقی داستان مربوط به پیام یا محتوایی که در داستان وجود دارد که آن هم باید به نوعی به دغدغه‌های بچه‌ها بپردازد، یعنی به اموری که بچه‌ها با آن‌ها دست به گریبان هستند، مثل ترس‌ها و علاقه‌های آن‌ها و یک‌سری مفاهیمی که انسانی هستند.
این نویسنده کودک و نوجوان درباره محتوای کتاب‌های کودک و نوجوان نیز اظهار کرد: مفاهیم انسانی کتاب‌های کودک و نوجوان فراتر از اینکه منطقه‌ای باشند ممکن است اصلاً جهانی باشند، مثل صلح، دوستی، مهر، محبت، خانواده، اهمیت خانواده، راستی، قبح دروغ و بدی‌ها. منتهی قرار نیست این‌ها در چیزی که نویسنده می‌نویسد، نقش اصلی را داشته باشد و باید به‌گونه‌ای در بطن داستان تنیده شده باشند.
غفلت از بخشی از دغدغه‌های کودک و نوجوان در ادبیات
حسن‌زاده درباره میزان پرداختن نویسندگان به مسائل روز جامعه برای کود و نوجوان ابراز کرد: همه چیز باید متعادل باشد. یک بخشی از توجه نویسندگان به مفاهیم روزی که جامعه با آن‌ها دست به گریبان است به جشنواره‌ها و جوایزی که وجود دارد بازمی‌گردد. در این دهه‌هایی مختلف، نهاد‌های مربوطه بودجه‌هایی برای این کارها داشتند و عمدتاً نویسنده‌ها و توجه جامعه به این سمت منعطف می‌شد، ولی از مسائل خود بچه‌ها غافل می‌شدند.
وی اضافه کرد: در این سال‌ها نهاد‌های کمی بودند که مثلاً به محیط زیست بپردازند و مسائل محیط زیستی را در آثار بچه‌ها منعکس کنند، اخیراً به این مسئله توجه شده است. یا به آموزش‌های شهروندی و مهارت‌های زندگی که چیز‌هایی هستند که واقعاً بچه‌ها نیازمند داشتن دانش و آگاهی درباره آن‌ها هستند، ولی نهادی نبود که برای حمایت از این نوع کتاب‌ها جایزه بگذارد و نویسنده‌ها را به سمت آن‌ها سوق دهد. همیشه کفه ترازو به سمت مفاهیم اعتقادی و سیاسی چربیده و می‌توانم بگویم نویسنده‌ها از این بخش از دغدغه‌های کودکان و نوجوانان غافل شده‌اند.
رمان یا داستان شخصیت در ادبیات‌مان کم داریم
این نویسنده برجسته گفت: یکی از قالب‌هایی که برای بچه‌ها و مخصوصاً نوجوانان اهمیت دارد، خواندن رمان است و بچه‌هایی که خودشان را در آن رمان‌ها پیدا کنند، رمان را مال خود کرده و از آن نمی‌گذرند و همین باعث می‌شود که یک اثر ماندگار شود. اینکه بچه‌ها با شخصیت‌های رمان بخندند، گریه کنند، هم‌ذات‌پنداری کنند و با تمام وجودشان آن شخصیت را احساس کنند. این خیلی مهم است. ما رمان یا داستان شخصیت در ادبیات‌مان کم داریم.
حسن‌زاده بیان کرد: نویسنده نباید در پی این باشد که تجربه یا ایده‌های شخصی خودش را که خیلی هم ممکن است آن‌ها را قبول داشته باشد، بخواهد به بچه‌ها بقبولاند و تحمیل کند. نویسنده اولاً باید بچه‌ها را به رسمیت شناخته و آن‌ها را قلباً دوست داشته باشد و کفه حمایتش باید به سمت بچه‌ها چرخیده و آن‌ها را حمایت کند، نه بزرگسالی خود و هم سن و سالان خودش. گاهی اوقات از این موضوع غافل شده و بچه‌ها را دست‌کم گرفته و برای آن‌ها ارزش قائل نیستیم.
وی درباره مشکلات نویسندگان کودک و نوجوان اظهار کرد: ما در ایران زندگی می‌کنیم، ادبیات ما هم به چیز‌های دیگرمان می‌آید. کمبود‌ها و مسائل مختلف سبب شده زیست نویسندگان ما به گونه‌ای نباشد که بتوانند وقت زیادی روی رمان‌های خود بگذارند. به همین دلیل است که مثلاً من ناچار می‌شوم از خیلی از چیزهایم بگذرم. من از خیلی چیز‌ها گذشته‌ام تا توانسته‌ام این فضا را برای خودم مهیا کنم که بنشینم و به شکل حرفه‌ای کار نویسندگی انجام دهم. گاهی اوقات زمان‌هایی که نویسنده‌ها برای بچه‌ها می‌گذارند، زمان‌های زنده‌ای نیست بلکه شغل اول و دوم خود را دارند و در نهایت شاید اوقات خیلی فعال و زنده و جاندارشان را برای آثار خود نگذارند. شاید به این دلیل باشد که بیشتر کارها، کار‌های درخشانی نمی‌شوند. زیست نویسندگی حرفه‌ای وجود ندارد.
تغییر ذائقه نوجوانان یک تغییر جهانی است
این نویسنده کودک و نوجوان در مورد تغییر ذائقه نوجوانان و نحوه برخورد ادبیات داستانی ایران با این مسئله تشریح کرد: این یک ذائقه‌ای است که جهانی است و بچه‌های دنیا به این سمت جذب می‌شوند. یک مقدارش هم شاید به خاطر فیلم‌هایی است که در این حوزه می‌بینند و بعد علاقه‌مند می‌شوند که داستان این فیلم‌ها را هم بتوانند بخوانند و ببینند و به این طرف هم سرایت می‌کند و ادبیات ملی ما را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. به نظرم هیچ اشکالی ندارد و بچه‌ها نیاز دارند و باید در این ژانر‌ها به این نیاز پاسخ داده شود.
حسن‌زاده خاطرنشان کرد: نکته مهم در پرداختن به ژانر‌ها و مسائل جدید این است که نویسنده‌ها آثار برجسته و شاخص ادبیات فانتزی و این ژانر‌های جدید را بشناسند و کاری فراتر از آن کارها انجام دهند، نه آنکه بخواهند همان کارها را تکرار کنند. معیارمان می‌تواند این باشد که بگوییم اگر این اثر قرار باشد به زبان‌های دیگر ترجمه شود آیا آن‌ها رغبتی برای ترجمه خواهند داشت؟ یا اینکه بگویند ما بهتر از این را خودمان داریم!
وی اضافه کرد: آثار در ژانر‌های جدید باید رنگ و بوی ملی و بومی به خودش بگیرد و این اتفاق هم می‌تواند بیفتد، چون ما ملت و سرزمینی هستیم که قصه‌ها، افسانه‌ها و فانتزی‌های خود را از گذشته داریم و می‌توانیم از این‌ها بهره زیادی بگیریم. نمونه خیلی خوب در این بومی‌سازی آقای آرمان آرین است که خیلی خوب توانسته از پتانسیل ادبیات کهن استفاده کرده و در آن را در خدمت فانتزی نوین به کار بگیرد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایبنا، تاریخ انتشار: 10 مرداد 1399، کد خبر: 293807، www.ibna.ir
لینک کپی شد
برگزیده ها