شعار سال: تا زمانی که تحریم‌های یک‌جانبه و فشار حداکثری آمریکا در سطوح سیاسی، اقتصادی و امنیتی علیه ایران در صدر اخبار بود و ترامپ با آن شوی تبلیغاتی و سیاسی‌اش را پیش می‌برد، مسئله حل بود و راه‌های انحرافی برای تهدید و فشار به ایران به شکل افراطی دنبال نمی‌شد، اما همین‌که "کفگیر ته‌دیگ" خورد و از سویی فشارها برای نتیجه موردنظر ترامپ کارساز نشد، او به سراغ حاشیه‌، اذیت کردن و ایجاد هزینه برای ایران، اعضای باقی‌مانده در برجام و جامعه بین‌الملل حرکت کرد. آمریکا در یک سال گذشته از هیچ تلاشی برای فشار به ایران و حتی تهدید و ترور نظامی فروگذار نبوده است اما توسل این کشور به اقدامات غیرقانونی و استفاده از ابزارهای حقوقی و بین‌المللی در راستای اهدافش، کم‌کم کشورهای جهان و حتی متحدان اروپایی‌اش را در حمایت از این کشور درصحنه بین‌الملل عقب نشاند.

ترور یکی از بلندپایه‌ترین فرماندهان نظامی در خاک کشوری دیگر، تهدید و ارعاب در منطقه خلیج‌فارس و تنگه هرمز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آبراه‌های بین‌المللی ترانزیت کالا و نفت و ایران‌هراسی و یا کشاندن موضوع ایران به دادگاه‌های بین‌المللی درحالی‌که شکست او از قبل قابل پیش‌بینی بود و در گام آخر تلاش برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت که طبق برجام و قطعنامه 2231 در مهرماه سال جاری و در سال پنجم اجرای برجام پس از حدود 13 سال لغو می‌شود ازجمله اقدامات قابل‌توجهی بود که دونالد ترامپ و دستگاه سیاست خارجی‌اش در سه سال گذشته برای از بین بردن برجام انجام داده است. این‌ها صرفاً اقداماتی بود که نسبت به ایران داشته است و در کنار آن باید به ده‌ها اقدامی که در سطح بین‌الملل برخلاف رویکرد همکاری جویانه بوده است نیز اشاره کرد.

دونالد ترامپ برای دو بار پیش‌نویس قطعنامه‌ای را باهدف تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به شورای امنیت ارائه کرد؛ بار اول با وتوی چین و روسیه رد شد، بار دوم مفتضحانه‌تر از قبل علاوه بر رأی مخالف پکن و مسکو، 11 عضو شورای امنیت که در میان آن‌ها انگلیس، فرانسه و آلمان نیز حاضر بودند به این پیش‌نویس رأی ممتنع دادند. بعدازاین شکست و باوجوداینکه ترامپ به‌وضوح خود در اقدام علیه برجام و ایران در "تنها"ترین وضعیت در جامعه بین‌الملل است همچنان بر تلاش‌های کور خود اصرار دارد.

در ادامه اقدامات دستگاه سیاست خارجی آمریکا، ترامپ قصد دارد هفته آینده "اسنپ بک" یا مکانیسم ماشه را به بهانه نقض فاحش برجام و قطعنامه 2231 با این استدلال که ایران به تعهدات خود طبق برجام عمل نمی‌کند و اقدام به پرتاب ماهواره نظامی کرده است، فعال کند.

مکانیسم ماشه اشاره به بازگشت خودکار تحریم‌ها دارد که باید توسط یکی از طرف‌های مشارکت‌کننده در توافق هسته‌ای فعال شود. اما چون دولت ترامپ هنگام خروج از برجام در متن بیانیه مطبوعاتی‌اش از عبارت "پایان دادن به مشارکت آمریکا در برجام" استفاده کرد در عمل به لحاظ قانونی و حقوقی حقی برای استفاده از مفاد برجام علیه یک عضو ندارد چراکه به‌طور کامل از این توافق خارج‌شده است و جای نام آمریکا در این توافق خالی است. دولت ترامپ هر استدلالی که بخواهد می‌تواند داشته باشد اما به نظر می‌رسد که استدلال‌هایش بنیانی لرزان دارد و به آن‌ها برای استفاده از مفاد اجرای مکانیسم ماشه کمکی نخواهد کرد. شاید اگر آمریکا در برجام بود و به این شکل تیشه به ریشه این توافق نمی‌زد و تلاش دیپلماتیک هم‌پیمانانش را به شکلی مفتضحانه از بین نمی‌برد امروز حداقل حمایت سیاسی در بین این کشورها که دارای حق وتو در شورای امنیت هستند برخوردار بود اما بعد از رد پیش‌نویس دوم آمریکا در شورای امنیت، آمریکا باید این پیام را به‌روشنی دریافت کرده باشد که در اقدام برای فعال کردن مکانیسم ماشه بازهم تنهاست و همان‌طور که مقامات و شخصیت‌های سیاسی و رسمی آمریکا نیز گفته‌اند در این بازی هم شکست خواهد خورد.

بر اساس برجام، سازوکار رفع اختلاف در مورد نقض فاحش برجام به این شکل است که اگر هر یک از هفت عضو برجام ادعا کند که یکی از طرف‌ها نقض‌کننده برجام است، برای حل این اختلاف بر اساس بند ۳۶ و ۳۷ کمیسیون حل اختلاف تشکیل می‌شود و موضوع مورد اختلاف اگر در این کمیسیون حل نشود موضوع به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد. در روند بررسی اختلاف در کمیسیون حل اختلاف چهار مرحله در نظر گرفته‌شده است: مرحله اول اجلاس معاونان وزیران خارجه است که اگر به توافق نرسند در مرحله دوم اجلاس وزیران امور خارجه برای بررسی موضوع تشکیل می‌شود و اگر بازهم به راه‌حلی نرسیدند در مرحله سوم موضوع به کمیته حکمیت می‌رود که متشکل از نماینده ایران، نماینده طرف اروپایی و یک کشور بی‌طرف است. اگر در این مرحله هم طرف‌ها به نتیجه نرسند، در مرحله آخر موضوع به شورای امنیت می‌رود و شورای امنیت حداکثر ۳۰ روز مهلت دارد تا به موضوع رسیدگی کند. اگر موضوع در شورای امنیت فیصله یابد و همه اعضای شورای امنیت درباره نتیجه کار به توافق برسند نتیجه در قطعنامه‌ای جدید تعیین و اعلام می‌شود و همگان باید طبق قطعنامه رفتار کنند، اما اگر به هر دلیلی قطعنامه صادر نشود به‌طور خودکار، شش قطعنامه شورای امنیت تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل که درگذشته و قبل از برجام و در دولت‌ قبل از دولت حسن روحانی تصویب و اجراشده است، بازمی‌گردد و تحریم‌های اقتصادی در سطح بین‌المللی یک‌بار دیگر اجرا می‌شود.

بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که بر مبنای آن توافق هسته‌ای تائید شد، هر یک از اعضای این توافق این حق را دارد که به‌تنهایی تحریم‌های شورای امنیت درباره ایران که طبق برجام تعلیق شده است را بازگرداند. مقامات دولت ترامپ ادعا می‌کنند که گرچه آمریکا دیگر عضوی از برجام نیست، همچنان تمام حقوق اعضا را بر طبق قطعنامه 2231 داراست و قصد دارد از این حق درصورتی‌که به چیزی (تمدید تحریم تسلیحاتی ایران) که می‌خواهد نرسد، استفاده کند. تهدید آمریکا درباره به کار بستن مکانیزم ماشه باهدف ترساندن اروپایی‌ها به‌منظور جلب حمایت آن‌ها برای آنکه به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رأی دهند و یا چین و روسیه را با خود در این راه همراه سازند نه‌تنها به نتیجه نرسید بلکه نتایج به‌مراتب بدتری در سطح افکار عمومی و جامعه بین‌الملل برای آمریکا دربرداشت. بااین‌حال ترامپ اعلام کرد که به‌زودی برای فعال کردن مکانیسم ماشه اقدام می‌کند.

به لحاظ تئوریک تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه شاید امکان‌پذیر است اما قطعاً با مخالفت جدی چین و روسیه و حتی کشورهای اروپایی و دیگر اعضای شورای امنیت مواجه خواهد شد چراکه ازنظر اروپایی‌ها و چین و روسیه، آمریکا در پی "کشتن" برجام است و آن‌ها نمی‌خواهند اجازه دهند این اتفاق روی دهد.

کارشناسان خارجی بر این نظرند که این اقدام آمریکا خلاف قوانین منشور ملل متحد است و جلوه خوبی برای آمریکا ندارد و درنهایت به بحث‌های توفانی و طولانی در شورای امنیت منجر خواهد شد.

شاید آمریکا بتواند این مکانیسم را فعال کند و تحریم‌های شورای امنیت بازگردد اما در عمل کشورها با این مسئله همراهی نکنند به‌ویژه احتمال این‌که چین و روسیه فوری بعد از اکتبر اقدام به فروش سلاح به ایران کنند وجود دارد و به این شکل دیگر اعتباری برای آمریکا باقی نمی‌ماند و از سویی اعتبار شورای امنیت به‌شدت متزلزل خواهد شد. هم‌چنین این روند می‌تواند به درگیری بیشتر چین و روسیه با آمریکا بینجامد و درنهایت آمریکا در هدفی که دنبال می‌کند موفق نخواهد شد.

آمریکا امیدوار بود بتواند یکی از سه کشور اروپایی عضو برجام به‌ویژه انگلیس را برای فعال کردن مکانیسم ماشه راضی کند اما این تلاش بعدازآنکه انگلیس نیز در نشست شورای امنیت هفته گذشته به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا رأی ممتنع داد بی‌نتیجه ماند.

به گزارش ایسنا، برجام و قطعنامه 2231 در ارائه راهکار برای برون‌رفت از شرایط فعلی ساکت هستند. هرچند که خروج آمریکا از برجام مسجل است اما خروج آن از قطعنامه صراحت حقوقی در سطح بین‌المللی ندارد و آمریکا از این فضای خالی سعی دارد مداخله کند از سویی در تاریخ سازمان ملل چنین وضعیتی کمتر دیده‌شده است ازاین‌رو باید گفت چند هفته آتی با یکی از کم‌سابقه‌ترین چالش‌های سیاسی، حقوقی و امنیتی تاریخ شورای امنیت و سازمان ملل متحد روبه‌رو خواهیم بود.

تاکنون تمامی اعضای باقی‌مانده در برجام و به‌طورکلی جامعه جهانی در تمامی کارزارهایی که دولت ترامپ علیه برجام و ایران شکل داده است متفق‌القول بر حمایت و ادامه اجرای برجام تأکید کرده‌اند و این حمایت کم‌سابقه همه‌جانبه همچنان جریان دارد.

اتحادیه اروپا به‌صراحت گفته است با توجه به این‌که آمریکا به‌طور یک‌جانبه از برجام در سال 2018 خارج شد و در فعالیت‌های بعدی مربوط به برجام حضور نیافت، ازاین‌رو این کشور نمی‌تواند به‌عنوان کشور مشارکت‌کننده در برجام تلقی شود. بنابراین معتقدیم آمریکا در موقعیتی نیست که به مکانیسم‌های تعریف‌شده برای شرکای برجام ازجمله مکانیسم ماشه متوسل شود.

روسیه دراین‌باره اعلام کرده است که آمریکا می‌خواهد اسنپ بک را پیشنهاد دهد اما این کشور در ابتدا باید این مسئله را به کمیسیون مشترک حل اختلاف برجام ارجاع دهد. برای این منظور باید موقعیت این کشور را به‌عنوان عضو کمیسیون مشترک برجام احیا کرد و این کشور (آمریکا) به‌طور کامل مفاد برجام را رعایت کند به‌گونه‌ای که قابل بازرسی و راستی‌آزمایی باشد. آمریکا به‌اشتباه فکر می‌کند بندهای ۱۰ و ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به این کشور امکان می‌دهد به اسنپ بک برای احیای تحریم‌های شورای امنیت در مورد ایران متوسل شود. هر دو بند به‌صراحت می‌گویند که این اقدام (استفاده از اسنپ بک) فقط با کمک مراحل پیش‌بینی‌شده در برجام ممکن است.

چین نیز در آخرین موضع‌گیری خود درباره برجام با اشاره به تلاش‌های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران اعلام کرد: آمریکا تلاش دارد تا از طریق اعمال فشار برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران و تهدید به فعال‌سازی بازگرداندن سریع سازوکار تحریم‌ها (مکانیسم ماشه) بیش از این برجام را تضعیف کند. چین معتقد است که حفظ و اجرای برجام شیوه درست و مناسبی برای حل موضوع هسته‌ای ایران است. ایران درنتیجه فشار حداکثری ایالات‌متحده، در حال کاهش تعهداتش (در قبال برجام) است. طرفین برجام باید با تقویت گفت‌وگو رایزنی در چارچوب کمیسیون مشترک، به شیوه‌ای گام‌به‌گام و متقابل به دنبال راه‌حلی برای حل اختلاف نظرات باشند و توازن حقوق و تعهدات ذیل برجام را احیا کنند.

ایران نیز در روزهای اخیر و پس از رأی منفی شورای امنیت به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا درباره ادعای آمریکایی‌ها مبنی برداشتن حق در استفاده از مکانیسم ماشه، اعلام کرد که" آن‌ها مدعی شدند اگر این قطعنامه رأی نیاورد، به سمت استفاده از مکانیسم ماشه بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ می‌روند، اما رأی شورای امنیت به پیش‌نویس قطعنامه آن‌ها نشان داد که سیاست آمریکا یا برداشت آن‌ها یا بازی با کلماتی که می‌خواهند یک برداشت ناصواب حقوقی از ۲۲۳۱ ارائه دهند، تا چه حد در سطح بین‌المللی مقبولیت دارد.

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز در آخرین اظهاراتش دراین‌باره گفت: اسنپ بک آمریکا آن‌چنان غیرقانونی است که قابل‌پذیرش نیست و آمریکایی‌ها این را می‌دانند. خیال نکنید اگر حرفی را بلند زدند و تکرار کردند حق‌دارند. آمریکا می‌داند نمی‌تواند اسنپ بک کند. هشتممی ۲۰۱۸ آقای بولتون در اوج سرخوشی از اینکه برجام را نابود کرد و ظرف سه ماه ایران را هم نابود می‌کند در مصاحبه مطبوعاتی‌اش در کاخ سفید اعلام کرد که ما دیگر عضو برجام نیستیم که از اسنپ بک استفاده کنیم. هنوز صورت‌جلسه این اظهارات روی سایت کاخ سفید است، مگر اینکه من بگویم و بعد بروند آن جمله را بردارند.

هرچند ایران بعد از خروج آمریکا باسیاست صبر استراتژیک آرام‌آرام شروع به کاهش تعهداتش ذیل برجام کرد و درنهایت در پنج گام به روند فعالیت‌های هسته‌ای خود قبل از برجام بازگشت اما این رفتار ایران با توجه به اجرا نشدن تعهدات اقتصادی و سیاسی کشورهای باقی‌مانده در برجام و باوجود انتقاداتی که اعضای برجام نسبت به ایران مطرح می‌کردند به فعال شدن مکانیسم ماشه نینجامید.

به گزارش ایسنا، سیاست خارجی ترامپ در سال‌های گذشته به سمتی رفته است که حتی دوستان و هم‌پیمانانش را از همراهی با او ناامید کرده است. آمریکا در اجرای اهدافش علاوه بر یک‌جانبه‌گرایی، قانون جنگل را پیش‌گرفته و هرجا مانعی حقوقی و قانونی بر سر راهش بود، سعی کرده بازور یا استفاده از ابزارهای بین‌المللی در اختیارش این موانع را از سر راه بردارد. ازاین‌رو قابل پیش‌بینی است که تحمل و تاب‌آوری کشورهای اروپایی و دیگر هم‌پیمانان قدرتمند آمریکا ازجمله کره جنوبی، ژاپن و غیره در مقابل اقدامات یک‌جانبه که برهم زننده نظم و امنیت بین‌الملل و حاکمیت قانون در جهان است، به سر آید.

نکته قابل‌توجه در شرایط فعلی این است که آمریکا اقداماتش علیه ایران، برجام و نیز در موارد دیگر ازجمله مسئله فلسطین و مسائل منطقه را در راستای نظم و امنیت بین‌الملل تعریف و تفسیر می‌کند اما کشورهای دیگر کاملاً این اقدامات را بر هم زننده این دو مؤلفه در سطح منطقه و بین‌الملل ارزیابی می‌کنند. رأی ممتنع کشورهای اروپایی در هفته گذشته به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا در شورای امنیت دقیقاً بر همین استدلال بود که رأی مثبت دادن به این پیش‌نویس چیزی را جز تشدید تنش در منطقه عوض نخواهد کرد.

درعین‌حال آنچه در شورای امنیت به‌زودی شاهد خواهیم بود، نبرد تفاسیر حقوقی و سیاسی بین‌المللی میان کشورهای طرفدار حفظ برجام و مخالفان آن به‌ویژه آمریکا است اما بیش از آن نمایش قدرت و اراده سیاسی قدرت‌های بزرگ مقابل یکدیگر است. به نظر این نمایش، صحنه‌ای است برای زورآزمایی قدرت‌هایی که داعیه سردمداری جهان را در آینده دارند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: 28 مرداد 1399، کد خبر: 99052719978، www. isna.ir