شعار سال: از این هنرمند شیرازی در سال جاری کتاب «سیمای حضرت شاهچراغ (ع) در تعزیه» چاپ شد. او پیشتر در سال ۱۳۹۴ کتاب‌های «فرهنگ مختصر تعزیه و تعزیه‌خوانی» و «فرهنگ توصیفی تعزیه و نمایش‌های آیینی» را به رشته تحریر درآورد و به چاپ رساند.

این در حالی است که حین این گفت‌وگوی تفصیلی، «فهندژ سعدی» و گروهش به‌مدت ۱۰ شب به میزبانی شرق آرامگاه سعدی هر شب تعزیه یکی از دلاوران کربلا را به نمایش گذاشته و علاقه‌مندان به هنر تعزیه را از این چشمه زلال سیراب می‌کنند.

ابتدا درباره آثارتان توضیح مختصری بدهید.

با سلام و عرض تسلیت شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) کتاب «فرهنگ تعزیه و نمایش‌های آیینی» توسط انتشارات تخت جمشید در سال ۱۳۹۴ با همکاری سازمان فرهنگی شهرداری شیراز چاپ شد. همچنین کتاب «فرهنگ تعزیه و تعزیه‌خوانی» نیز در سال یادشده توسط انتشارات نامه پارسی به زیور طبع درآمد. کتاب «سیمای حضرت شاهچراغ (ع)» نیز در سال ۱۴۰۰ توسط سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز چاپ شد. تالیف کتاب سیمای حصرت شاهچراغ (ع) با همکاری رقیه السادات رضوی انجام گرفت.

 

در بخش اول کتاب سیمای حضرت شاهچراغ (ع) در تعزیه و جستاری در تاریخ تعزیه شیراز، گردشگری استان فارس و شیراز در زمان‌های مختلف از آل بویه تا قاجاریه کنکاش شده است. بخش دوم درباره شاهچراغ (ع)، امام موسی کاظم (ع) و خانواده، دوران زندگی امام موسی کاظم (ع)، ام احمد مادر شاهچراغ (ع)، فضایل شاهچراغ، پیمان مردم مدینه، علل مهاجرت سادات و امامزادگان به ایران، قیام احمد بن موسی (ع) و برادرانش، ورود احمد بن موسی به شیراز، مسیر و منزلگاه‌های عبور شاهچراغ، پیکار و شهادت احمد ابن موسی، پیدایش مزار، ورود امام رضا (ع) به ایران، حضرت معصومه (س)، سیدعلاءالدین حسین (ع) مورد توجه واقع شده است. اما فصل سوم تعزیه به مروری مختصر بر تاریخچه تعزیه از بنی عباس تا انقلاب اسلامی می‌پردازد.

در این کتاب چه ابعادی از هنر تعزیه مورد اشاره قرار گرفته است؟

اماکن تعزیه‌خوانی قبل و بعد در شیراز، شهرستان‌هایی که تعزیه اجرا می‌شود، معرفی پدر تعزیه شیراز، معرفی پیشکسوتان تعزیه شیراز در حال حاضر، دستگاه و گوشه‌های آوازی در تعزیه و رنگ، نشانه‌ها، روان‌شناسی در تعزیه و...

برای تهیه این کتاب منابعی را هم مورد استفاده قرار دادید؟

پنج مجلس تعزیه از دوره قاجار به خط ملاباقر معروف به شمر والملک بعد به خط محمد حضرتی به احمد حضرتی که الان ۱۰۰ سال دارد در حیات است به خط معصوم‌علی رنجبر و از گنجینه ایشان به دست بنده رسید که کامل‌ترین و زیباترین نسخه در کتاب به چاپ رسیده و نسخه حضرت شاهچراغ (ع) است. دومین نسخه حضرت موسی کاظم (ع) و سومین حضرت معصومه (س) و چهارمین نسخه حضرت امام جواد (ع) و حضرت رضا (ع) است.

 

در کتاب «فرهنگ توصیفی تعزیه و نمایش‌های آیینی» که اولین کتاب بنده بود و تجربه نوشتن کتاب را نداشتم، پژوهش و گردآوری نسخ و منابع ۵ سال طول کشید. در این کتاب از کار کردن در تعزیه گفته شده، حرکات در تعزیه، رنگ در تعزیه، آواز در تعزیه، نقش آب در ابزار تعزیه، حیوانات در تعزیه و اصطلاحات در تعزیه و معرفی اجرا در تعزیه آورده شده است. به طور مثال آب یا خون یا اشک در تعزیه چه نقشی دارند که مثلا اشک در تعزیه نماد شفاعت و آب در تعزیه نشانه شهادت و خون در تعزیه به شهادت اشاره می‌کند.

این آثار چه تفاوتی با کتاب «شیراز خاستگاه تعزیه» زنده‌یاد صادق همایونی، نویسنده و پژوهشگر تعزیه دارد؟

تفاوت این کتاب سیمای حضرت شاهچراغ نسخه زمان قاجار و تاریخچه کامل تعزیه و معرفی شیراز پدر و پیشکسوتان که در بالا توضیح داده شد که در شیراز خاستگاه تعزیه فقط تاریخ و تعزیه را در زمانه به تکامل رسیده معرفی کرده است. اما در کتاب «سیمای شاهچراغ (ع) در تعزیه» درباره تعزیه بیشتر از دانش و تجربه خودم استفاده شده و از کتاب مرحوم صادق همایونی و کم و بیش از مقاله‌ها و پایان‌نامه دانشگاهی بهره بردم.

در زمینه تعزیه فارس نمونه‌های این چنینی چه تعداد اثر داریم؟

البته غیر از مرحوم صادق همایونی و کتاب‌های بنده در کازرون و لامرد و استهبان آثاری نوشته شده که البته بطور کامل نه، گوشه‎ای از هنر تعزیه نمایان شده است.

در کتاب «فرهنگ توصیفی تعزیه» چه ابعادی از هنر تعزیه مورد اشاره قرار گرفته است؟

آداب تعزیه و آموزش؛ زیرا در تعزیه خواندن فقط این نیست که تمام تعزیه‌خوانان شاید ثلثی از این دانستنی‌ها را بدانند. همه فقط تعزیه را می‌خوانند در حالی‌که رنگ یا حتی دستگاه‌ها و اصطلاحات آن آداب تعزیه و آموزش هم هست.


این آثار در چه بازه زمانی آماده انتشار شد؟

نگارش و تدوین «فرهنگ توصیفی تعزیه» ۵ سال، «سیمای حضرت شاهچراغ (ع) در تعزیه» ۴ سال و «فرهنگ مختصر تعزیه» ۲ سال به طول انجامید.

برای تالیف کتاب‌ها از نهادی یا سازمانی مورد حمایت قرار گرفتید؟

برای چاپ فقط به خرج خودشان یک کتاب مقدار ناچیزی حق تالیف دادند. فقط یک سال التماس کردم تا در نهایت شهرداری آن هم با ملاقات صد نفر چاپ کتاب امکان‌پذیر شد. هیچ‌جا اصلا نگاهی به پژوهشگر به‌ویژه در این زمینه‌ها ندارند.

آیا کتاب‌های این‌چنینی مورد توجه دانشجویان رشته نمایش قرار می‌گیرند؟

بله؛ همین کتاب سیمای شاهچراغ در تعزیه کاملا و کتاب فرهنگ توصیفی مورد توجه‌شان قرار گرفت البته کتابی در حال پژوهش دارم که ان‌شاالله به‌زودی مخصوص رشته کارگردانی و تعزیه در دانشگاه چاپ خواهد شد.

برای نوشتن درباره تعزیه چه مشکلاتی متحمل شدید؟

با توجه به اینکه خودم تعزیه‌خوان هستم و آداب آن‌را می‌دانم، کمتر سختی کسب اطلاعات دارم، اما برای یک دانشجو بسیار سخت است، زیرا حتی تعزیه‌خوانان همه در دانستن رنگ، آوازها، نشانه‌ها، نماد‌ها و... تخصصی و توضیحی ندارند. پس از این شهر به آن شهر آواره می‌شوند و مخصوصا اگر بانو باشند سخت‌تر است بنابراین از مسئولین خواهش می‌کنم به من امکانات و فضا بدهند تا با وجود دانشجویان علاقه‌مند، سطح دانش تعزیه از کتاب، مقاله و پایان‌نامه و حتی دانش تعزیه‌خوانان را در اختیارشان قرار دهم.

شیراز، خاستگاه تعزیه است، اما مثالی بزنم، زیرا کوزه‌گر در کوزه شکسته آب می‌خورد. با این حال ما باید در تهران، اراک، اصفهان، کاشان و در جای دیگر دنبالش بگردیم. لطفا در گزارش‌ها بنویسد نگاه بیشتری به تعزیه داشته باشند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایبنا، تاریخ انتشار: ۲۴ مرداد ۱۴۰۰، www.ibna.ir