شعار سال: موضوع و مبحث «جبر و اختیار» در حوزه رفتارهای انسانی، از قدیمی و دشوارترین مباحث فکری در دانش فلسفه و کلام است. سیر تاریخی ورود این مبحث به جوامع اسلامی و تاثیر آن در رقابتها و پیشی گیریهای قدرت و حکمراتی، با تاریخ ملل مسلمان چنان درآمیخته است که این مبحث را از محدوده مباحث خشک و انتزاعی فلسفی و کلامی به مبحث ملموس حکمرانی و اداره جامعه در آورده است.
امروزه به کمک همه پژوهشهای انجام شده در موضوع جبر و اختیار، به روشنی مصداقها و لایههای وجود جبر و اختیار در کنشهای فرد انسان شناسانده شده است.
افزون بر این، امروزه مبحث و موضوع سرنوشت جمعی و گروهی انسانها در قالب مفهوم شهروندی، به مراتب مهمتر از بحث سنتی وجود جبر و اختیار در محدوده کنشهای فردی، خودنمایی میکند.
اینکه جوامع انسانی چگونه میتوانند سرنوشت خویش را در دست داشته باشند و تغییر در آن، ممکن و مهیا شود، از مباحث شیرین و جذاب حقوقی در دانش حقوق سیاسی و علوم سیاسی و حکمرانی است.
به سخن دیگر، با توجه به کاوشها و واکاویهای گسترده و مشاهده میدانی در تاریخ معاصر ملل، میتوان گفت که امروزه بخشها و دستههای بسیاری از مردم عادی نیز به یقین رسیده اند که سرنوشت، بر آنان نازل نشده است و نوشتن آن به دست خودشان است.
اما پرسش مهم این است که مردم چگونه میتوانند به آمادگی لازم و توانمندی برای تعیین و نوشتن سرنوشت خویش برسند؟ بزرگان و سیاست ورزان و نخبگان علمی چگونه میتوانند در فراروند رسیدن مردم به توانمندی برای تغییر، کمک رسان جامعه خویش باشند؟
شمردن مصداقهای آمادگی مردم چه بسا دشوار باشد، ولی با این وجود با اندکی کنکاش میتوان راههای دستیابی به توانمند کردن مردم را در دسترس قرار داد:
۱- گسترش آموزش و تربیت عقلایی از دوران خردسالی و کودکی.
۲- ترویج اهمیت تفکر و اندیشه ورزی خلاقانه.
۳- عمق بخشیدن به سواد علمی و معرفتهای اجتماعی.
۴- ترمیم و باز آموزیهای دینی و اصلاح خوانشهای مغایر با روح آزادگی و عدالت جویی در انسان متعالی.
۵- آموزش حقوق اجتماعی به شهروندان.
۶- قرار دادن راهکارهای قانونی در قوانین عادی و اساسی تا شهروندان بتوانند در چهارچوبهای حقوقی اراده خویش را برای تعیین سرنوشت، به خدمت بگیرند.
بر پایه آن چه بیان گردید آشکار است که نظام تعلیم و تربیت و نظام حقوقی و قضایی دو رکن برای استفاده شهروندان از «قدرت اختیار» خویش است.
دکتر حسن دادخواه
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی شوشان، تاریخ انتشار:۳۰ مرداد ۱۴۰۱، کدخبر:۱۰۹۴۱۸، www.shooshan.ir