شعارسال: نظام تامین اجتماعی سوئیس به حوزه‌های زیر تقسیم‌ می‌شود: بیمه سالمندان و بازماندگان؛ بیمه از کار افتادگی؛ بیمه سلامت؛ بیمه سوانح و بیماری‌های شغلی؛ مساعدت‌های جبران درآمد؛ بیمه بیکاری و مساعدت‌های خانواده. این انواع مختلف بیمه‌ها در سوئیس افراد را در برابر ریسک‌های اجتماعی در قالب‌های مقرری بازنشستگی، مزایای بیکاری، مساعدت‌های خانواده، و جبران هزینه‌های بیماری، زایمان یا سوانح محافظت می‌کنند. بخش اعظم منابع مالی لازم برای تامین اجتماعی در سوئیس از محل حق بیمه‌هایی است که کارکنان و کارفرمایان پرداخت می‌کنند.

1- بیمه سالمندان و بازماندگان[1]

بیمه‌ی سالمندان و بازماندگان لایه‌ی اصلی بیمه‌ی اجتماعی در سوئیس است و هدف آن جبران از دست دادن درآمد یا کاهش درآمد در زمان بازنشستگی یا فوت است. همه افرادی که در سوئیس زندگی و کار می‌کنند مشمول این بیمه هستند. سن بازنشستگی در سوئیس برای مردان 65 و برای زنان 64 سال است. میزان حق بیمه براساس درآمد تعیین می‌شود و افرادی که درآمد آن‌ها از محل اشتغال نمی‌باشد، وضعیت مالی آن‌ها تعیین‌کننده میزان حق بیمه است.

کارفرما و کارکنان هر یک معادل %4.2 (مجموعا %8.4) از دستمزد را به‌عنوان حق بیمه پرداخت می‌کنند. افراد خویش‌فرما باید %7.8 از درآمد خود را به‌عنوان حق بیمه پرداخت کنند اما اگر درآمد سالانه آن‌ها کمتر از 56400 فرانک سوئیس باشد رقم مزبور به %4.2 کاهش می‌یابد.

عمده‌ترین مزایای بیمه سالمندان و بازماندگان، مقرری بازنشستگی، مقرری بازماندگان تحت تکفل و مساعدت‌های دستیاری است. این مزایا متناسب با تورم و افزایش دستمزدها تعدیل می‌شوند. مقرری سالمندی ماهانه از حداقل 1175 تا حداکثر 2350 فرانک سوئیس متغیر است. علاوه‌بر این، به پدر و مادری که فرزند زیر 18 یا 25 سال سن داشته باشد در صورتی که محصل/دانشجو یا کارآموز باشد، مقرری فرزند تعلق می‌گیرد که از حداقل 470 تا حداکثر 940 فرانک سوئیس متغیر است.

2- بیمه از کارافتادگی[2]

بیمه‌ی ازکارافتادگی مشابه بیمه‌ی سالمندان و بازماندگان، و نیز بیمه‌ی سلامت اجباری است. هدف این بیمه پیشگیری، کاهش یا حذف ازکارافتادگی از طریق تدارک اقدامات توانبخشی است. علاوه‌بر آن، این بیمه تضمین می‌کند که نیازهای ابتدایی افرادی که از ناتوانایی رنج می‌برند با تامین مزایای نقدی و تدارک اقدامات توانبخشی مرتفع می‌گردد. طبق تعریف این بیمه، ازکارافتادگی مترادف ناتوانی در کسب درآمد، ناتوانی در انجام کارهای روزمره (از جمله کار خانه) به‌دلیل ناتوانی فیزیکی، روانشناختی، یا ذهنی است. این که ناتوانی مادرزادی باشد یا در نتیجه‌ی بیماری یا تصادف حادث شده باشد از نظر بیمه مهم نیست.

افراد حقوق‌بگیر باید %0.7 از دستمزد ماهانه خود را برای بیمه از کارافتادگی پرداخت کنند. کارفرمای آن‌ها نیز باید همین مقدار (%0.7) را پرداخت نماید. به‌عبارت دیگر، در حوزه بیمه از کارافتادگی، مجموع حق بیمه‌ی سهم کارگر و کارفرما برابر %1.4 دستمزد است. نکته قابل توجه این است که برای محاسبه حق بیمه‌ی از کارافتادگی سقف دستمزد وجود ندارد.

افراد خویش‌فرما باید تمام حق بیمه سهم کارگر و کارفرما را خود بپردازند. از این‌رو، %1.4 از درآمد ماهانه خود را بابت حق بیمه از کارافتادگی پرداخت می‌نمایند. البته میزان فوق تحت شرایطی – با توجه به درآمد - می‌تواند کاهش یابد.

انواع مزایای بیمه‌ی از کارافتادگی عبارتند از: کشف اولیه، اقدامات اولیه‌ی پیشگیری، اقدامات توانبخشی، مساعدت روزانه، مزایای انتقالی، مساعدت‌های دستیاری، مساعدت حضور، مقرری از کارافتادگی، و مقرری‌های کودکان. با این حال، مهم‌ترین مزایای بیمه از کارافتادگی اقدامات توانبخشی و توامندکردن افراد در جهت بازگشت به زندگی کاری و کسب درآمد است. مقرری از کارافتادگی به‌عنوان آخرین گزینه در نظر گرفته می‌شود و تنها زمانی به فرد تخصیص می‌یابد که محرز شده باشد علی‌رغم انجام کلیه اقدامات توانبخشی، فرد مزبور در اثر ناتوانی دایمی، توان کارکردن یا توان انجام فعالیت‌های عادی خود را ندارد. فردی که از کارافتاده تشخیص داده شود و برای انجام کارهای روزمره خود از طرف سومی مساعدت دریافت کند، می‌تواند مساعدت دستیاری نیز تقاضا کند.

مقرری کامل از کارافتادگی از 1175 تا 2350 فرانک سوئیس در ماه متغیر است. مقرری کامل به فردی تعلق می‌گیرد که حداقل %70 از کارافتاده تشخیص داده شود. افرادی که درصد از کارافتادگی آن‌ها 60، 50 و 40 درصد تشخیص داده می‌شود به‌ترتیب سه چهارم، یک دوم، و یک چهارم مقرری کامل از کارافتادگی را دریافت می‌کنند.

علاوه‌بر مقرری از کارافتادگی، چنانچه فرد از کارافتاده، فرزند یا فرزندان زیر 18 یا 25 سال (درصورتی که هنوز مشغول به تحصیل باشد یا دوره کارآموزی را بگذراند) نیز داشته باشد می‌تواند مقرری کودک تقاضا کند. مبلغ این مقرری تا 40% درصد مقرری از کارافتادگی (حداقل 470 و حداکثر 940 فرانک سوئیس) است.

چنانچه افراد مشمول دریافت مقرری از کار افتادگی برای انجام کارهای روزمره خود مانند لباس پوشیدن و درآوردن، برخاستن و نشستن، خوردن و آشامیدن، و غیره نیازمند کمک و مراقبت شخص ثالثی باشند مشمول دریافت مساعدت دستیاری می‌شوند. در مواردی که نیاز به دستیاری، شدید ارزیابی شود معادل %80 حداکثر مقرری سالمندی (1880 فرانک سوئیس در ماه) به فرد پرداخت می‌شود. در شرایطی که نیاز به دستیاری متوسط و کم ارزیابی ‌شود به ترتیب 50 و 20 درصد حداکثر مقرری سالمندی یعنی 1176 و 470 فرانک سوئیس پرداخت می‌شود. مساعدت حضور نیز مربوط به زمانی است که فرد از کارافتاده در خانه زندگی کند و نیاز داشته باشد فردی را برای کمک‌های ضروری استخدام کند.

3- طرح مزایای شغلی

طرح مزایای شغلی لایه‌ی دوم از نظام بازنشستگی سوئیس است که هدف آن توانمند کردن افراد در جهت حفظ کیفیت زندگی پس از بازنشستگی است. در واقع در طرح مزایای شغلی افراد بازنشسته مقرری‌ای افزون بر لایه‌ی اول دریافت می‌کنند. همه افرادی که ذیل بیمه‌ی اجباری سالمندان، بازماندگان و از کارافتادگی قرار دارند و درآمد آن‌ها از سطح مشخصی فراتر می‌رود مشمول طرح مزایای شغلی هستند.

4- بیمه سلامت

بیمه‌ی سلامت تضمین می‌کند که بیمه‌شدگان در صورت بیماری، زایمان یا سانحه به امکانات پزشکی مناسب دسترسی دارند. بیمه‌ی سلامت برای هر فردی که در سوئیس زندگی می‌کند اجباری است. هر فردی که برای بیش از 3 ماه در سوئیس اقامت دارد باید نسبت به تهیه‌ی بیمه‌ی سلامت اقدام کند. به عنوان یک قاعده کلی بیمه سلامت برعهده کارفرمایان نمی‌باشد و افراد باید خودشان نسبت به تدارک بیمه سلامت اقدام نمایند و هزینه‌ی آن را پرداخت کنند. قیمت بیمه‌ی سلامت بسته به نوع شرکت بیمه، متفاوت است و برای افراد بزرگ سال از 500 تا 2500 فرانک سوئیس و برای کودکان از 100 تا 600 فرانک سوئیس متغییر است. باید توجه داشت که مبلغ بیمه با درآمد افراد ارتباطی ندارد و تابعی از شرکت بیمه انتخاب شده، محل اقامت فرد و مدل بیمه انتخاب شده است.

5- بیمه سوانح و بیماری‌های شغلی

بیمه‌ی سوانح، یک بیماری اجباری است که عواقب مالی سوانح شغلی، سوانح غیرشغلی و بیماری‌های شغلی را تحت پوشش قرار می‌دهد. هر کسی که در سوئیس مشغول به کار است شامل کاگران خانگی، کارآموزان، شاغلان کارهای داوطلبانه، نظافت‌کاران خانگی، و غیره باید تحت پوشش بیمه سوانح قرار بگیرد. به عنوان یک قاعده، افراد بیکار نیز تحت پوشش بیمه‌ی سوانح قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است که زنان خانه‌دار، مردان خانه‌دار، کودکان، دانش‌آموزان و دانشجویان، و بازنشستگان مشمول بیمه‌ی سوانح نمی‌شوند و این افراد باید در برابر سوانح از طریق بیمه‌ی سلامت که اجباری است، تحت پوشش قرار بگیرند. خویش‌فرمایان مقیم سوئیس و خانواده‌های ایشان که تحت پوشش بیمه‌ی اجباری سوانح نیستند می‌توانند داوطلبانه خود را بیمه کنند. بیمه‌ی سوانح از سوی صندوق بیمه‌ی سوانح سوئیس[3] فراهم می‌شود.

حق بیمه‌ی مربوط به سوانح و بیماری‌های شغلی از سوی کارفرمایان پرداخت می‌شود و حق بیمه‌ی سوانح غیرشغلی را کارکنان می‌پردازند. مجموع حق بیمه را کارفرمایان پیشاپیش پرداخت می‌کنند اما در نهایت سهم کارکنان را از دستمزد ماهانه‌ی ایشان کسر می‌کنند. محاسبه حق بیمه‌ی مربوط به سوانح و بیماری‌های شغلی براساس درجه‌ی ریسک سوانح در بنگاه کارفرما تعیین می‌شود. حق بیمه‌ی مربوط به بیمه‌ی سوانح غیرشغلی نیز متناسب با شرایط فرد بیمه‌شده (مستخدم یا کارمند یا کارگر) تعیین می‌‌گردد. در هر حال، سقف دستمزد سالانه‌ که برمبنای آن حق بیمه‌ی مزبور تعیین می‌شود 148.200 فرانک است.

مزایای این بیمه، شامل مزایای غیرنقدی و نقدی است. مزایای غیرنقدی دربرگیرنده‌ی هزینه‌های پزشکی درمان از جمله هزینه‌های دارو، ویزیت پزشک، بستری در بیمارستان، تجهیزات لازم برای درمان، آزمایش‌های ذیربط و غیره است. مزایای نقدی بیمه‌ی سوانح و بیماری‌های شغلی عبارت از مزایای نقدی روزانه، مقرری از کار افتادگی، مساعدت یکپارچگی، مقرری‌های بازماندگان و مساعدت‌های دستیاری هستند. ذیلا هر یک از این موارد توضیح داده می‌شود.

مزایای نقدی روزانه: اگر فردی در نتیجه یک حادثه به‌طور جزئی با کلی توانایی کار کردن را از دست بدهد می‌تواند مزایای نقدی روزانه تقاضا کند. در صورتی که فرد به طور کامل از کار کردن ناتوان شود برابر 80% دستمزد مورد بیمه به وی پرداخت می‌شود. این مقدار متناسب با کاهش میزان ناتوانی کاهش می‌یابد. تا زمانی که فرد ظرفیت کامل خود برای کارکردن را باز نیافته باشد یا مزایای از کارافتادگی دریافت کند یا فوت کند، مشمول دریافت مزایای نقدی روزانه است. مزایای نقدی روزانه برای افرادی که در زمان بروز سانحه بیکار بوده‌اند معادل مزایای بیکاری است.

مقرری از کار افتادگی: اگر فردی بر اثر سانحه دچار ناتوانی کلی یا جزئی مادام‌العمر شده باشد می‌تواند مقرری از کارافتادگی تقاضا کند. اعطای مقرری از کارافتادگی زمانی صورت می‌گیرد که علی‌رغم انجام کلیه‌ی مراحل درمان و اقدامات توانبخشی به‌طور منطقی انتظار بهبود اساسی در شرایط بیمه‌شده وجود نداشته باشد. مقرری از کارافتادگی در بهترین حالت برابر 80% دستمزد مورد بیمه است و متناسب با کاهش میزان ناتوانی کاهش می‌یابد. اگر فرد مزبور تحت پوشش بیمه سالمندان و بازماندگان یا بیمه از کار افتادگی نیز باشد، مقرری تکمیلی به وی پرداخت می‌شود. مبلغ مزبور برابر تفاوت میان 90% دستمزد مورد بیمه و مقرری سالمندان و بازماندگان یا از کار افتادگی است اما نباید از مقدار تعیین‌شده از سوی بیمه سوانح در صورت ناتوانی جزئی یا کلی تجاوز کند. در صورتی که فرد، ظرفیت کسب درآمد خود را باز یابد، یا کل مقرری خود را با دریافت یکباره مزایا معاوضه کند، یا مقرری خود را بازخرید کند یا فوت کند از شمولیت بیمه سوانح خارج و مقرری وی قطع می‌شود.

مساعدت یکپارچگی: اگر فردی بر اثر سانحه دچار آسیب فیزیکی، ذهنی یا روان‌شناختی جدی شود (مانند از دست دادن کلیه یا پا، قطع نخاع، کوری کامل و غیره) می‌تواند مزایای متناسب تقاضا کند. مبلغی که یکباره به فرد تعلق می‌گیرد براساس شدت آسیب به یکپارچگی فرد تعیین می‌شود اما در هر حال نباید از درآمد سالانه فرد در زمان سانحه بیشتر شود.

مقرری‌های بازماندگان: اگر فردی بر اثر سانحه فوت کند، همسر (تحت شرایطی) و فرزندان وی می‌توانند مقرری بازماندگان تقاضا کنند. اگر فرد متوفی طبق حکم دادگاه ملزم بوده باشد که به همسر سابقش نفقه[4] پرداخت کند، همسر مزبور نیز می‌تواند در همین چارچوب دریافت مقرری بازماندگان را تقاضا کند. مقرری بازماندگان براساس درصدی از دستمزد موردبیمه محاسبه می‌شود و برای همسر متوفی برابر 40% دستمزد وی است. مقرری بازماندگان برای همسر سابق متوفی برابر 20% دستمزد وی است اما در هر حال نباید از مبلغی که از سوی دادگاه به‌عنوان نفقه مشخص شده بیشتر شود. اگر بازماندگان علاوه‌بر بیمه‌ی سوانح مشمول بیمه‌ی سالمندان و بازماندگان یا بیمه‌ی از کارافتادگی نیز باشند از سوی بیمه‌ی سوانح به آن‌ها مقرری مکمل پرداخت می‌شود. در برخی موارد همسر بیوه متوفی یا همسر سابق وی به جای مقرری مبلغی را به‌طور یکجا دریافت می‌کند. زمانی که همسر بیوه متوفی ازدواج کند یا فوت کند یا مقرری را بازخرید کند، پرداخت مقرری متوقف می‌شود.

مساعدت‌های دستیاری: در صورتی که بر اثر سانحه فرد به‌شدت سلامتی خود را از دست بدهد به‌گونه‌ای که از عهده انجام کارهای روزمره خود نیز برنیاید و به دستیاری دائمی شخص سومی نیاز داشته باشد مشمول دریافت مساعدت‌ دستیاری می‌شود.

6- مساعدت‌های جبران درآمد

این بخش به افرادی تعلق می‌گیرد که به‌دلیل شرکت در خدمت سربازی، یا مشارکت در صلیب سرخ و یا مادرشدن درآمد آن‌ها کاهش می‌یابد. مساعدت‌ها عموما برابر 80% میانگین درآمد پیش از کاهش درآمد است. مساعدت مادرشدن از روز وضع حمل تا 98 روز بعد را شامل می‌شود.

کارکنان و کارفرمایان %0.225 دستمزد را به‌عنوان حق بیمه مساعدت‌های جبران درآمد پرداخت می‌کنند. محاسبه حق بیمه مزبور سقف مشخصی ندارد و به ازای هر سطحی از دستمزد باید %0.225 آن به‌عنوان حق بیمه مساعدت‌های جبران درآمد پرداخت شود. میزان فوق برای افراد خویش‌فرما معادل %0.45 از درآمد است. نرخ حق بیمه افراد خویش‌فرما می‌تواند متناسب با کاهش درآمد ایشان تقلیل یابد.

7- بیمه بیکاری

بیمه بیکاری افراد را در برابر از دست دادن شغل، نیافتن کار، کاهش ساعات کاری و ورشکستگی کارفرما بیمه می‌کند. همه افراد شاغل ملزم به مشارکت در طرح بیمه بیکاری هستند اما افراد خویش‌فرما تحت پوشش بیمه بیکاری قرار ندارند.

کارکنان و کارفرمایان هر یک باید به میزان 1.1 درصد (مجموعا 2.2 درصد) از دستمرد تحت پوشش بیمه را بابت بیمه بیکاری پرداخت کنند. حداکثر دستمرد ماهانه مشمول بیمه بیکاری برابر 12350 فرانک (برابر درآمد سالانه 148200 فرانک) است. زمانی که دستمزد از این مقدار تجاوز کند سهم بیمه بیکاری برمبنای حداکثر دستمرد تحت پوشش محاسبه و پرداخت می‌شود.

مزایای بیمه بیکاری برابر 70 درصد دستمزد زمان اشتغال است و به صورت مساعدت روزانه پرداخت می‌شود. در صورتی که فرد مسوولیت نگهداری از بچه زیر 25 سال را نیز برعهده داشته باشد مبلغ مزبور تا 80 درصد قابل افزایش است. فردی می‌تواند مزایای بیمه بیکاری را تقاضا کند که در دو سال پیش از ارایه درخواست حداقل 12 ماه حق بیمه بیکاری را پرداخت کرده باشد.

8- مساعدت‌های خانواده

همراه با معافیت‌های مالیاتی، مساعدت‌های خانواده در سوئیس اساسا جهت‌یافته‌ی کمک به خانوارها برای جبران هزینه‌های بزرگ کردن بچه‌ها است. برخلاف سایر مزایای بیمه‌های اجتماعی، مساعدت‌های خانواده جایگزین درآمد نیستند بلکه افزون بر آن هستند. تامین مالی طرح‌های مساعدت خانواده منحصرا از سوی کارفرمایان صورت می‌گیرد و در قالب درصدی از دستمزد ماهانه است. خانواده‌هایی که دارای فرزند زیر 16 سال هستند مشمول دریافت مساعدت‌های خانواده می‌شوند. مساعدت‌های خانواده در قالب حق اولاد به ازای هر فرزند زیر 16 سال ماهانه حداقل معادل 200 فرانک سوئیس و مساعدت‌های تحصیلی برای فرزندان محصل بین 16 تا 25 سال ماهانه حداقل برابر 250 فرانک سوئیس است. این مبالغ از سوی کارفرما پرداخت می‌شود.

منابع و مراجع:

Anonymous. (June 2017). Social security in Switzerland. AVS/AI Information Centre Federal Social Insurance Office and State Secretariat for Economic Affairs.

[1] Old-age and survivors’ insurance

[2] disability insurance

[3] Swiss Accident Insurance Fund (Suva – www.suva.ch)

[4] alimony

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت مطالعات سیاست گذاری عمومی، تاریخ انتشار: 30بهمن1396 ، کدخبر: 182059: www.npps.ir