شعار سال: با توجه به ویژگی­ های خاص بازار کار در قرن بیست و یکم، عجیب نیست که بسیاری از مشاغل حال حاضر در زمان والدین ما وجود خارجی نداشتند. مهارت مورد نیاز زمانۀ ما در بازار کار گذشته معنا و مفهوم دیگری داشت، اگر اصلاً وجود داشت! در بخش پیش، به کیفیات خاص اشتغال در این قرن و شرایط خاص رشتۀ جامعه شناسی پرداختیم. در بخش حاضر، می­کوشیم مقولات شغلی متداول و پر طرفدار جامعه شناس ها و کارفرمایان را در قرن جاری، به روایت انجمن جامعه شناسی آمریکا، برشمریم. در پایان به این نکته اشاره می شود که داشتن رویکرد تحقیق و توسعه به حوزۀ جامعه شناسی، در ایران، مانند سایر کشورها، تا چه اندازه برای آیندۀ خانوادۀ جامعه شناسی لازم و ضروری است.

شایسته است به جای تکیه بر گزاره­ های اطمینان بخش، در مورد ارزش آموزش فراگیر علوم انسانی و اجتماعی، به آمار استناد کنیم؛ بر اساس پیمایش سال ۲۰۰۶ از دانشجویان و دانش آموختگان انجمن جامعه شناسی آمریکا در مقطع کارشناسی، بیش از ۸۰ درصد آنها استخدام شده بودند. فهرست زیر نشان می­ دهد که اولین شغل این افراد پس از فارغ­ التحصیلی در کدام مقوله قرار دارد:

خدمات اجتماعی و مشاوره: بخش اعظم فارغ ­التحصیلان رشتۀ جامعه شناسی در آمریکا با مشاغل مربوط به خدمات اجتماعی و مشاوره در ارتباط هستند. مددکار کودکان آزاردیده و نادیده گرفته شده، مصاحبه کنندۀ دادگاه­ ها در مراکز حمایت از کودکان، و حامی قربانیان خشونت خانگی از جمله مشاغلی است که در این مقوله جای می­گیرد. بر طبق پیمایش انجمن جامعه شناسی آمریکا انتظار می­ رفت تعداد شاغلین این موقعیت از ۲۷ درصد در سال ۲۰۰۶ به حدود ۳۴ درصد در سال ۲۰۱۶ افزایش یابد.

پشتیبانی اجرایی: این شغل، برای سطح ورودی و کلاسیک رشتۀ جامعه شناسی شناخته شده است و در سازمان های غیر­انتفاعی با عنوان «دستیار برنامه» از آن یاد می­ شود. با توجه به اینکه مشاغل قرن بیست و یکم همگی از چندین گام تشکیل شده ­اند یک فارغ ­التحصیل جامعه شناسی در این شغل می­تواند تجربه و دانش خاص کار برای موقعیت­ های بهتر و رقابتی­ تر را کسب کند.

مدیریت اجرایی: شرح اصلی وظایف یک جامعه شناس در این شغل عبارت است از: هماهنگ کردن برنامه­ ها، عقد قراردادهای دولتی، سرپرستی کیفیت عملیات و رضایت مشتریان در شرکت های کوچک ساخت و ساز، و همچنین کار در منابع انسانی مرتبط با استخدام نیرو، تعلیم و مذاکره و سرانجام تضمین فرصت­ های برابر برای کارکنان. به این شغل در سازمان­ های مختلف همچون شرکت­های بیمه، سازندگان رایانه، و ادارات دولتی نیاز است.

تدریس و کتابداری: بخشی از افرادی که به دنبال این شغل می­روند مطالعات جامعه شناختی خود را با یک برنامۀ ارائۀ مدرک در زمینۀ تدریس ترکیب می­کنند و در مدارس دولتی مشغول به کار می­شوند. برخی نیز کار در مدارس خصوصی و یا تدریس زبان انگلیسی در مدارس دیگر کشورها را ترجیح می­دهند.

خدمات: منظور از این شغل، بیشتر به خدمات حمایتی و حفاظتی اشاره دارد؛ عناوینی مانند تکنسین صحنۀ جرم، افسر پلیس، و افسر ناظر بر مجرمان مشمول آزادی مشروط.

فروش و بازاریابی: نکتۀ مهم در این حرفه این است که مصرف­ کنندگان در این بخش تحت تأثیر همان عواملی هستندکه محور مطالعات جامعه شناسان بر روی گروه­ های اجتماعی است: جنسیت، نژاد، طبقه، فرهنگ و سن. این موقعیت شغلی می­تواند فرصت مناسبی برای ورود چشم ­اندازهای جامعه شناختی به دنیای کسب و کار فراهم کند. اجرای تحقیقات بازاریابی، و ادارۀ کمپین و نگارش مطالب بازرگانی برای رسانه­ ها از جمله کارهایی است که جامعه شناس در این حرفه انجام می­ دهد.

پژوهشگری اجتماعی: از میان تمام پاسخگویان پیمایش انجمن جامعه شناسی آمریکا کمترین تعداد شاغلین جامعه شناس، در حوزۀ پژوهش مشغول به کار بوده ­اند. این در حالی است که اصطلاحات «تحقیق» و «داده» بالاترین تعداد موقعیت­های شغلی سطح مقدماتی را در جستجوهای اینترنتی سایت­های کاریابی به خود اختصاص می­دهند. چه بسا چنین پراکندگی به دلیل این تصور اشتباه باشد که تنها افراد دارای درجۀ دکتری می توانند تحقیق کنند! لازم به یادآوری است که سواد کمّی مهارت کلیدی مورد نظر بسیاری از کارفرمایان است و این فرصت به خوبی برای دانشجویان مقطع کارشناسی فراهم است. علاوه بر آن، چنین کاری به­ ویژه برای کسانی که سودای ادامۀ تحصیل در مقاطع تکمیلی را دارند موقعیت مناسبی به حساب می آید.

و حتی ترانه­ سرا و خواننده!

جیمز بلانت یکی از خوانندگان مشهور خارجی است که به گفتۀ خودش دلیل اصلی موفقیتش متن­های عمیق و پرمغزی است که مطالعات جامعه شناسی در دانشگاه به او اعطا کرده است. روزنامه گاردین در یادداشتی در مورد مشاغل بالقوه­ ای که می­توان پس از اخذ مدرک جامعه شناسی به سراغشان رفت از دو فرد مشهور در دو حوزۀ حرفه­ ای مختلف یاد کرده است: لیدی آموس، عضو سابق پارلمان بریتانیا که در زمینۀ امور انسان دوستانه و نظارت بر امداد اورژانسی در مناطق پرمخاطرۀ جهان فعالیت می­کند و دیگری، جیمز بلانت یکی از مشهورترین خوانندگان و ترانه ­سرایان جهان. به گزارش گاردین نقطۀ مشترک این افراد فارغ­ التحصیل بودن از رشتۀ جامعه شناسی است که به آنها در بهره­ گیری از دانش کسب شده برای رسیدن به موفقیت­ های حرفه­ ای کمک کرده است.

جای خالی تحقیق و توسعه در میان دانش آموختگان جامعه شناسی در ایران

بدیهی است که سودای توسعه جز با تحقیق در مورد وضعیت پیشین ، کنونی و پیش بینی آتیۀ یک موقعیت به دست نخواهد آمد. اقدام انجمن جامعه شناسی آمریکا در مورد وضعیت اشتغال دانشجویان و دانش­آموختگان این رشته دلیل خوبی است برای پرداختن به این سؤال که آیا یکی از مسائل پیش روی سیاست­گذاریهای علم در حوزۀ جامعه شناسی- به عنوان یکی از زیرمجموعه­ های شناخته شدۀ علوم انسانی در ایران که از قضا با مناقشات روزافزون بر سر اثرگذاری و کارایی روبرو است- این نیست که اعضای این خانواده مطالعاتی از نظر اشتغال در چه جایگاهی به سر می­برند؟ با کمی جستجو و نگاهی انتقادی به کارگروه­ ها و اقدامات انجمن جامعه شناسی ایران می­توان نتیجه گرفت که تلاش­های تحسین برانگیز صورت گرفته بیش از آنکه نگاهی فراتحلیلی و رفت و برگشتی به وضعیت این حوزۀ مهم مطالعاتی داشته باشند، به مسائل اجتماعی می­پردازند. هرچند بیکاری و اشتغال از موضوعات مهم اجتماعی و مورد توجه جامعه شناسان ایرانی است اما تلاش­های صورت گرفته در این زمینه به چند مقالۀ تصادفی و برگزاری نشست­های تکراری و معمولاً بدون خروجی مطلوب محدود شده است. امید است گزارش­هایی منظم از عملکرد متقابل دانشگاه و بازار کار، به طور خاص در مورد نگرانی­ های اعضای خانوادۀ جامعه شناسی در یافتن شغل و کسب مهارت­ های ملی و جهانی لازم، در این زمینه عرضه شود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت بردار، تاریخ -، کد مطلب: -: www.bordar-ensani.ir