راه طولانی شفافیت در ایران

مبارزه با فساد و ایجاد شفافیت موضوعی است که در سال‌های اخیر تأکید زیادی روی آن می‌شود. اقتصاد ایران درکنار محدودیت‌های بین‌المللی که از ناحیه تحریم‌ها تحمل کرده است، همواره از ناحیه فساد و رانت تحت فشار بوده و صدمات سنگینی دیده است.

شعار سال: مبارزه با فساد و ایجاد شفافیت موضوعی است که در سال‌های اخیر تأکید زیادی روی آن می‌شود. اقتصاد ایران درکنار محدودیت‌های بین‌المللی که از ناحیه تحریم‌ها تحمل کرده است، همواره از ناحیه فساد و رانت تحت فشار بوده و صدمات سنگینی دیده است.

برهمین اساس مقابله با فساد مورد تأکید مسئولان ارشد نظام و دولت قرار داشته و درهمین راستا برنامه‌ها و طرح‌های مختلفی نیز اجرا شده است. در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز تلاش زیادی برای ایجاد شفافیت در حوزه اقتصاد انجام شده است که تازه‌ترین آن انتشار فهرست دریافت کنندگان دلار 4200 تومانی برای واردات بود که گرچه این فهرست هنوز کامل نشده ولی به‌طور قطع تأثیر زیادی درایجاد مطالبه گری مردم داشته است. برای اینکه میزان موفقیت دولت‌ها درمبارزه با فساد و کنترل آن را بسنجیم یکی از بهترین معیارها آمارهایی است که از سوی مراجع بین‌المللی به صورت سالانه منتشر می‌شود. یکی از این شاخص‌ها «ادراک فساد» (CPI) است که از سال 1995 به عنوان یک شاخص ترکیبی به منظور استفاده در اندازه‌گیری ادراک فساد در بخش دولتی در کشورهای مختلف دنیا ایجاد شد و معرف میزان فساد در هر کشور است و هر ساله توسط سازمان شفافیت بین‌الملل برای کشورهای مختلف جهان گزارش می‌شود. طبق آخرین گزارش منتشر شده این سازمان که مربوط به سال 2017 میلادی است، ایران با بهبود یک واحدی در نمره «شاخص فساد» و ارتقای یک پله‌ای در رتبه، توانست در جایگاه ۱۳۰ قرار گیرد.

در گزارش، «شاخص ادراک فساد ۲۰۱۷»، ایران توانست با کسب نمره ۳۰ در جایگاه ۱۳۰ در میان ۱۸۰ کشور بایستد. این درحالی است که در گزارش سال گذشته با وجود ۱۷۶ کشور مورد بررسی، ایران با نمره ۲۹ در جایگاه ۱۳۱ ایستاده بود. در میان ۲۰ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز جایگاهی بهتر از رده سیزدهم برای ایران به‌دست نیامده است. البته نمره شاخص فساد ایران در سال‌های اخیر روند به نسبت رو به بهبودی داشته است. بر این اساس ایران در سال ۲۰۱۲ نمره ۲۸ و رتبه ۱۳۳ (در میان ۱۷۴ کشور)، در سال ۲۰۱۳ نمره ۲۵ و رتبه ۱۴۴، در سال ۲۰۱۴ نمره ۲۷ و رتبه ۱۳۶، در سال ۲۰۱۵ نمره ۲۷ و رتبه ۱۳۰، و در سال ۲۰۱۶ نمره ۲۹ و رتبه ۱۳۱ را تجربه کرد.

بهبود نسبی شفافیت در ایران

با بررسی نمره و رتبه ایران در شاخص ادارک فساد در سال‌های 1382 تا 1396 با وجود اوج‌گیری فساد در برخی سال‌ها در مجموع شاهد بهبود نسبی این شاخص بخصوص از سال 1392 به بعد هستیم. گرچه در سال‌های 1382 تا 1384 شاهد رتبه زیر 100 و در سال 1385 رتبه 105 ایران هستیم ولی به دلیل تغییر تعداد کشورها بهترین میزان نمره هر کشور در این شاخص است که در طول 15 سال مورد بررسی بهترین نمره برای کشورمان 30 است یعنی همان نمره‌ای که ایران در سال 2003 یا 1382 داشته است پس از 15 سال در سال 1396 به آن رسیده‌ایم.

اما دربرخی سال‌ها جایگاه ایران دراین شاخص بشدت تنزل کرده است. درمیان سال‌های مورد بررسی بدترین عملکرد برای ایران به سال 1388 برمی گردد که دراین سال نمره ایران به 18 و رتبه ما به 168 نزول کرده است. پس از آن در سال 1389 نیز با کسب نمره 22 و رتبه 146 یکی از بدترین سال‌ها در زمینه مقابله با فساد بوده است.

اما از سال 1392 به بعد روند بهبود این شاخص آغاز شده است هرچند که در برخی از این سال‌ها نیز شاهد درجا زدن یا عقبگرد اندک هم بوده‌ایم. براین اساس بعد از نمره ضعیف 25 و رتبه 144 ایران در سال 1392 در سال 1393 جایگاه ایران در میان کشورهای جهان با 8 رتبه ارتقا به 136 و نمره ایران نیز به 27 صعود کرده است. این روند با وجود کسب همان نمره 27 در سال 1394 به بهبود 6 پله‌ای ایران در رده بندی جهانی رسیده است. بهبودی که در سال 1395 با یک عقبگرد درجایگاه آن هم به دلیل عملکرد بهتر سایر کشورها مواجه شده است. دراین سال جایگاه ایران با یک پله افت به 131 ولی نمره ایران با دو پله بهبود به 29 رسیده است. اما در سال گذشته ضمن اینکه نمره ایران به 30 ارتقا پیدا کرد در رتبه نیز یک پله از دست رفته در سال 1395 بازپس گرفته شده است. بنابراین همان‌گونه که مشاهده می‌شود راه طولانی برای مقابله با فساد و کنترل آن در کشورمان پیش روی مجریان قانون است.

بر اساس آخرین رتبه‌بندی ادراک فساد در بخش عمومی که توسط سازمان «بین‌المللی شفافیت» منتشر شده است، در حال حاضر بیش از ۶ میلیارد نفر از مردم جهان در کشورهای فاسد زندگی می‌کنند. در رتبه‌بندی «شاخص ادراک فساد» که بر اساس نظرسنجی از تحلیلگران و فعالان اقتصادی تهیه شده است، سطح فساد بخش عمومی ۱۸۰ کشور بر مبنای نمره صفر (فاسدترین) تا ۱۰۰ (پاک‌ترین) مورد ارزیابی قرار گرفته است.

در گزارش سال 2017، نیوزیلند به‌رغم کاهش یک واحدی در نمره نسبت به گزارش سال گذشته، توانست به‌عنوان پاک‌ترین کشور به تنهایی در رده نخست قرار گیرد، اما دانمارک که در گزارش سال گذشته به‌طور مشترک با نیوزیلند در جایگاه نخست قرار داشت، در گزارش پارسال به رده دوم نزول کرد. در این رتبه‌بندی کشورهای فنلاند، نروژ و سوئیس با نمره ۸۵ به‌طور مشترک در رده سوم ایستاده‌اند. در انتهای این فهرست نیز کشورهای سومالی با نمره ۹، سودان جنوبی با نمره ۱۲، سوریه با نمره ۱۴، افغانستان با نمره ۱۵ و یمن و سودان با نمره ۱۶ به‌عنوان فاسدترین کشورها معرفی شده‌اند.

سازمان «بین‌المللی شفافیت» رتبه‌بندی خود را به تفکیک مناطق مختلف جهان نیز ارائه کرده است. در این رابطه در منطقه امریکا (شمالی، مرکزی و جنوبی)، کشورهای کانادا (با نمره ۸۲ و رتبه جهانی ۸)، ایالات متحده امریکا (نمره ۷۵ و رتبه جهانی ۱۶) و اروگوئه (نمره ۷۰ و رتبه جهانی ۲۳) به‌عنوان «پاک‌ترین» و کشورهای ونزوئلا (با نمره ۱۸ و رتبه جهانی ۱۶۹)، هائیتی (نمره ۲۲ و رتبه جهانی ۱۵۷) و نیکاراگوئه (با نمره ۲۶ و رتبه جهانی ۱۵۱) به‌عنوان «فاسدترین» کشورها معرفی شده‌اند. در منطقه اروپا و آسیای مرکزی کشورهای دانمارک (با نمره ۸۸ و رتبه جهانی ۲)، فنلاند، نروژ و سوئیس (نمره ۸۵ و رتبه جهانی ۳) و سوئد (نمره ۸۴ و رتبه جهانی ۶) به‌عنوان «پاک‌ترین»، و کشورهای ترکمنستان (با نمره ۱۹ و رتبه‌ جهانی ۱۶۷)، تاجیکستان (نمره ۲۱ و رتبه جهانی ۱۶۱) و ازبکستان (نمره ۲۲ و رتبه جهانی ۱۵۷) به‌عنوان «فاسدترین» کشورهای این منطقه شناسایی شده‌اند. از دیگر مناطق طبقه‌بندی شده در این گزارش، خاورمیانه و شمال آفریقا است. در این منطقه امارات با بهبود ۵ واحدی در نمره و ۳ پله‌ای در رتبه جهانی، توانست همانند گزارش سال گذشته به‌عنوان پاک‌ترین کشور منطقه در «شاخص فساد» در جایگاه نخست قرار گیرد (با رتبه جهانی ۲۱). قطر نیز با جهشی دو واحدی در نمره و رتبه جهانی، مشابه گزارش ۲۰۱۶ در رده دوم پاک‌ترین کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ایستاده است. در این منطقه کشورهای سوریه (با نمره ۱۴ و جایگاه جهانی ۱۷۸)، یمن و سودان (نمره ۱۶ و رتبه جهانی ۱۷۵) به‌عنوان فاسدترین کشورها در انتهای فهرست قرار گرفته‌اند.